Бохоруонаны тэрийии тула кэпсэтии

Киһи бу олоххо уларсык кэлэн ааһар. Кэлиҥҥи кэмҥэ бохоруона, тиһэх суолга атаарыы боппуруоһа олохпутугар-дьаһахпытыгар биир үгүс кыһалҕалардаах боппуруоһунан буолбута саарбаҕа суох.

Тохсунньу 31 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бөһүөлэктэргэ олохтоох суолталаах боппуруостары сыһыарар туһунан» кылабыыһалары көрүү-истии, ритуальнай өҥөлөрү тэрийии чааһыгар» өрөспүүбүлүкэ сокуонун олоххо киириитин кыһалҕалара» диэн тиэмэҕэ «төгүрүк остуол» ыытыллыбыта. Тэрээһини парламент олохтоох салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников салайан ыытта. Кистэл буолбатах, тустаах боппуруоска улахан болҕомто ууруллубат. Парламент киһи барыта кэтиллэр, көрсөр кыһалҕатын көтөхпүтэ саамай сөптөөх уонна наадалаах.

«Төгүрүк остуолга» вице-спикер Виктор Губарев, депутаттар, министиэристибэлэртэн, биэдэмистибэлэртэн, муниципальнай тэриллиилэртэн бэрэстэбиитэллэр кыттыыны ыллылар.

Ритуальнай  өҥөлөрү оҥорорго

Үөһэ этэн аһарбытым курдук, киһи бу орто дойдуга сылдьар ыалдьыт, хонор хоноһо. Өрөспүүбүлүкэбитигэр сылын ахсын 7,5 тыһыынча киһи күн сириттэн күрэнэр. Ол курдук, бохоруонаны тэрийэргэ аныгы кэмҥэ сөп түбэһэр сервис, өҥөлөр, нуорма-быраап докумуоннара наадаларын бүгүҥҥү олохпут көрдөрөр. Тэрээһин саҕаланыытыгар Василий Местников нэһилиэнньэҕэ  бохоруонаны тэрийии, биир социальнай суолталаах бөдөҥ боппуруоһунан буоларын бэлиэтээтэ.

Билигин тустаах боппуруоска сүрүн нуорма-быраап докумуоннарынан 1995 сыллаахха ахсынньы 8 күнүгэр ылыллыбыт федеральнай уонна үөһэ этэн ааспыт 2014 сыллаахха ылыллыбыт 291-V №-дээх өрөспүүбүлүкэ сокуоннара буолаллар. Тустаах сокуоннарга этиллэринэн, нэһилиэнньэлээх пууннарга ритуальнай өҥөлөрү тэрийэр, оҥорор анал сулууспалар баар буолуохтаахтар. Манна ноолоох. Аҕыйах нэһилиэнньэлээх бөһүөлэктэргэ бу дьыала хайдах да табыллыбат. Итинник өҥөлөрү оҥорор тэрилтэ улуус кииннэригэр баар буолара хайаан да наадалаах дии саныыбын. Билигин улуус киинигэр баар тэрилтэлэр венок оҥоруутунан муҥурданаллара баар суол. Сорох сирдэргэ итинник тэрилтэ олох да суох. Бохоруонаны тэрийии кыһалҕаларын үксүн бэйэлэрэ да аҕыйаҕа суох үлэлээх нэһилиэктэр дьаһалталара уонна аймахтар сүгэллэр. Анал сулууспалар бааллара буоллар, дьаһалталар тустаах кыһалҕаттан төлөрүйүөх этилэр.

Нэһилиэнньэ  төһөлөөх кыһалҕаны  көрсөрүй?

Анал сулууспаны тэрийэри атахтыыр ханнык кыһалҕалар бааллар эбитий? Бастакынан, анал үөрэхтээх специалистар суохтара. Иккиһинэн, кылабыыһаҕа бэриллэр сир учаастагын биэрии уонна докумуонунан бигэргэтии. Үсүһүнэн, кылабыыһаҕа аналлаах сир суоҕа. Итилэри таһынан саха киһитэ маннык дьыаланан дьарыктаныаҕын аньыыргыыра эмиэ буолуон сөп. Ол эрээри сиэри-туому тутуһан, дьоҥҥо үтүөнү оҥорор туох куһаҕаннаах, аньыылаах буолуой?

Бу сулууспа ис, тас маһын, хаартыскатыгар тиийэ оҥоруохтаах. Билигин күн сириттэн күрэммит киһи хайаан да медицинскэй экспертизаны ааһар. Холобур, Уус-Алдан улууһун олохтоохторо Мэҥэ-Хаҥалас улууһан Майа сэлиэнньэтигэр, Сунтаардар Ньурбаҕа илдьэллэр. Манна техника, үп-харчы наада. Бу — улахан кыһалҕа. Итиннэ сулууспа анал техниканан, сүгэр-көтөҕөр үлэһиттэринэн хааччыйдын… Дьон төһөлөөх абыраныахтарай. Маны таһынан наадыйалларын барытын биир сиртэн ыллыннар.

Буору хаһыы эмиэ биир улахан кыһалҕанан буолар. Ордук туой буордаах уонна хайыр таастаах сирдээх-уоттаах сирдэргэ эрэйи көрөллөр. Буора бэлэмэ суох буолан, кыһалҕаттан киһилэрин уоннуу хонукка тиийэ дьиэтигэр сытыараллара баар суол. Дьиҥэ, сиэр быһыытынан, үс хонук сытыахтаах. Элбэх омукка бу сиэр тутуһуллар. Анал сулууспа аныгы техниканы (бууру) туттан, бу үлэни түргэтэтиэн, кыһалҕаны быһаарыан сөптөөх.

«Төгүрүк остуол» кыттыылаахтара миэстэтигэр анал сулууспа суох буолан, биирдиилээн дьон талбыттарынан ыарахан сыаналары быһалларын туһунан этэллэр. Холобурга аҕаллахха, аҥаардас буор хаһыытыгар Уус-Алдан улууһун Бороҕон сэлиэнньэтигэр 30 тыһ. солк. ылаллар эбит. Оттон Намҥа анал сулууспа баар буолан, ити сыыппара 18 тыһ. солк. тэҥнэһэр. Уус-Алданнар Майаҕа экспертизаҕа илдьэллэригэр аччаабыта 20 тыһ. солк. ороскуоттууллар эбит. Анал тэрилтэлэр бааллара буоллар, хартыына олох атын буолуох, сыана хонтуруолланыах этэ.

Тэрээһиҥҥэ үөһэ ахтан аһарбыт сокуоннары толорууга бэрэбиэркэ түмүгүн өрөспүүбүлүкэ Прокуратуратыттан Вячеслав Никифоров билиһиннэрдэ. Ол курдук, 2016-2018 сылларга 647 сокуону кэһии таһаарыллыбыт.

Горнай улууһун депутаттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Алквиад Тарасов улууска барыта 21 кылабыыһа баарыттан биэһигэр эрэ анал докумуоннаахтарын бэлиэтээтэ. Бу улууска биир да ритуальнай өҥөнү оҥорор сулууспа суох эбит. Онон улуус дьаһалтата Дьокуускай куорат тэрилтэлэрин кытта дуогабардары түһэрсибит. Алквиад Тарасов үксүгэр итинник дуогабардар сымыйа буолалларын, тиһэх суолга атаарыыны аймахтар эрэ тэрийэллэрин туһунан эттэ. Нэһилиэнньэ манна төһөлөөх кыһалҕаны көрсөрө буолуой? Кини урбаанньыттар венок оҥоруутунан эрэ дьарыктаныахтарын баҕаралларын бэлиэтээтэ. Горнай улууһугар биир киһи итинник дьыаланы саҕалаабытын дьиэтин таһыгар олорор дьон сөбүлээбэккэлэр, тохтотон кэбиспитин туһунан Алквиад Тарасов эттэ.

Крематорийга  дьон санаата  ситтэ  дуо?

Дьокуускай куоракка тустаах дьыаланан «Ритуал» тэрилтэ дьарыктанарын туһунан энергетика уонна дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба департаменын начальнигын солбуйааччы Иосиф Васильев эттэ. Кини кылабыыһаларга инфраструктура суоҕа мэһэйдэри үөскэтэрин бэлиэтээтэ. Кистээһин процедураларыгар уонна пенсионнай фондаттан ороскуоту сабыныыга көрүллэр үбү-харчыны биэриини сырдатар үлэ ыытыллара наадатын ыйда. Иосиф Васильев Дьокуускай куоракка 2020-2025 сылларга ритуальнай өҥөлөрү оҥорууну сайыннарыыга былаан оҥоһулла сылдьарын уонна «Бохоруона дьиэтэ» киин тутуллар соруга баарын туһунан эттэ.

«Төгүрүк остуол» кыттыылаахтарыттан «крематорий наада дуо?» диэн ыйыппыппар үгүстэрэ: «дьон санаата итиннэ ситтэ, сир да тиийбэт буолла», — диэн хоруйдаабыттара.

Киин куораппытыгар крематорийы тутуу боппуруоһун тула кэпсэтии, санаа атастаһыыта барбыта уонча сыл буолла. Бу боппуруос тула үгүс мөккүөр баар. Итини православие уонна ислам итэҕэллэрэ утараллар. Дьокуускайга ыйга 170 киһини кремациялыыр, 5,7 мөл. солк. крематорийы тутар туһунан этии «Норуот бүддьүөтэ – 2018» бырайыак чэрчитинэн киирбит. Тустаах боппуруос экономическай уонна экологическай өттүнэн үөрэтиллэн баран, олоххо киириэн сөптөөх.

Аймаҕа  суох  дьон уонна  сиэр-туом

«Төгүрүк остуол» кыттыылаахтара болҕомтолорун уруута-аймаҕа суох дьону кистээһиҥҥэ уурдулар. Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтин биэрбит дааннайынан, ааспыт 2019 сыллаахха итинник категорияҕа киирсэр 798 киһи суох буолбут. Кинилэри кистээһиҥҥэ 8 мөл. солк. тахса үп тыырыллыбыт.

Ил Түмэн хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Евгений Перфильев сир үрдүгэр тахсыбыт өлүктэр кыһалҕаларын көтөхтө. Манна сахаларга туспа сиэр-туом баар. Киһи өлбүтүн кэнниттэн 3 сыл иһигэр мэҥэтэ тутуллуохтаах, силигэ барыта ситэриллиэхтээх. Ол кэнниттэн өлбүт киһи уҥуоҕар чугаһыыр да сатаммат. Көннөрү көрөн эрэ ааһыллыахтаах. Тугу да эбиллиэ, оҥоруллуо суохтаах, ити кытаанахтык бобуллар. Киһи кута хаттаан төрөөн түспүтэ буолуо диэннэр, сахалар киһи уҥуоҕар үс сыл кэнниттэн чугаһаабаттар. Олох уонна өлүү сахаларга биир утум ситимнээхтэр, биир кэлим өйдөбүллээхтэр.

Тэрээһиҥҥэ депутат Алена Атласова тустаах боппуруоска, кыһалҕалары быһаарарга улахан болҕомто наадатын ыйда.

Василий Местников «төгүрүк остуолга» этиллибит кыһалҕалары быһаарар наадалааҕын, ити кыаллыбатаҕына, нэһилиэнньэ ортотугар тыҥааһыннаах балаһыанньа үөскүөн сөбүн ыйда. «Бохоруона дьыалатын туһунан» федеральнай сокуон 29 ыстатыйатыгар уларытыылары киллэрэр наадатын «төгүрүк остуол» кыттыылаахтара бэлиэтээтилэр. Тэрээһин түмүгүнэн сүбэлээһин ылылынна. Тустаах боппуруоска күүстээх болҕомто ууруллар наада кэмэ кэлбитин, парламеҥҥа ыытыллыбыт «төгүрүк остуол» көрдөрдө.

Людмила НОГОВИЦЫНА