Уларыйыылары күүтэбит

Дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Бэдэрээлинэй Мунньах­ха туһаайбыт Анал этиитэ уопсастыбаҕа киэҥ кэпсэтиини таһаарбыта туох да мунааҕа суох. «Өрө­бөлүүс­сүйэлии түөрэ тутуу», «историчес­кай суол­талаах быһаарыылар» диэн курдук, о.д.а. дорҕоонноох тэҥнэ­биллэр оҥоһулуннулар.

Дьэ, кырдьыга даҕаны, күүстээх хамсаныылаах, ол иһигэр соһутуулаах бэлитиичэскэй быһаарыылар ылылыннылар. Анал этиигэ таарыллыбыт социальнай хайысхалаах соруктары тумнан эриэҕиҥ. Дмитрий Медведев баһылыктаах Арассыыйа Бэдэрээссийэтин бырабыыталыстыбатын астаапкаҕа ыытар боппуруоһу, Судаарыстыбаннай Дуумаҕа Геннадий Зюганов салайар хомунньуус баартыйа фракцията кэлиҥҥи 6-7 сылга «өрөөбөккө» туруорсан кэлбитин билэбит. Ол гынан баран, Владимир Путин бэйэтин дьонун «хаһан да туран биэрбэтин» үрдүк дуоһунаска үлэлээбит сылларын тухары үчүгэйдик дакаастаабыт бэрэсидьиэн буолар.

Хайа, уонна 450 дьокутааттаах, элбэх бэлитиичэскэй баартыйалартан турар Дууматтан, ол соҕотох хомунньуус фракциятын туруорсуута кыайан ааспата эмиэ үчүгэйдик өйдөнөргө дылы. Оннугун да иһин, билигин хомунньуустар элэс гыммыт кэтэх күннэргэ-дьылларга сигэнэннэр, түөстэрин мөтөтөн ылыахтарын сөп курдук. Арассыыйаҕа дойду бырабыыталыстыбатын астаапкаҕа атаарыы, ханнык да кэмнэргэ оҕо оонньуутугар холоммута суоҕа. Арай Италияҕа бырабыыталыстыбаларын сылын ахсын, өссө сороҕор сылга иккитэ болдьоҕо суох «уһун сынньалаҥҥа атаарар» аатыраллар. Чэ, ол кинилэр буоллаҕа, баччыр оҕо сутуругун саҕа сирдээх-уоттаах, эргиччи сайыннаах дойдуга буолумуна диэххэ айылаах.

Бэрэсидьиэммит дөрүн-дөрүн уопсастыбаны соһутан ылар бэртээхэй үгэстээх. 4 болдьоххо бэрэсидьиэн, биир болдьоххо бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин дуоһунастыгар олорбутун тухары, сүрүннээн суруналыыс аймах, ол иһигэр омук СМИ-рин бэрэстэбиитэллэрэ кытары, хаһан бэрэсидьиэннээн бүтүөн эбэтэр кэлэр уочараттаах болдьоххо туруорунуон туһунан боппуруос биэрбэтэх биир даҕаны пресс-кэмпириэнсийэлэрэ суоҕа буолуо. Сытыы өйдөөх уонна сытыы тыллаах бэрэсидьиэн кинилэр аайы муннукка хаайтаран бэрт дии.

Дьэ билигин ол улахан мунаах, хас биирдиибитин таарыйар боппуруоска бүтэһиктээх эппиэти ыллыбыт курдук. Соһутуулаах эппиэт дуо? Саарбаҕа суох, соһутуулаах.

Бэрэсидьиэн Владимир Путин Бэдэрээссийэ Мунньаҕар туһаайбыт Анал этиитин  сорох түгэннэрин кэмэнтээрийдииригэр Ил Түмэн судаарыстыбаннай тутууга уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеевтэн көрдөстүм.

— Мин бэрэсидьиэн Владимир Путин РФ Конституциятыгар (Төрүт Сокуонугар) уларытыылары киллэрэр туһунан этиитигэр тохтоон ааһыахпын баҕарабын. Уларытыы күүһүгэр киирдэҕинэ, бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин, кини бары солбуйааччыларын, үгүс миниистирдэри Суд. Дуума бигэргэтэр балаһыанньата олоххо киириэҕэ. Билиҥҥи Конституцияҕа суруллубутунан, Дуума сөбүлэҥин эрэ биэрэр этэ. Уларытыылары киллэрии, дьон быыбардарга кыттыытын тэҥнииргэ, бэлитиичэскэй баартыйалар атахтарыгар туралларыгар көмөлөөх буолуоҕа. Күүстээх баартыйа оруола таһыччы үрдүөҕэ.

Сокуон барыла, судаарыс­тыбаннай сүбэринитиэти көмү­скүүр сыалынан, Арассыыйа Бэдэрээссийэтин норуоттар икки ардыларынааҕы дуогабардарын балаһыанньаларын төрүттэригэр ылыллыбыт су­даа­рыстыбалар икки арды­ларынааҕы уорганнар быһаа­рыылара, РФ Конституциятын тойоннооһунун кытта хайдыһар буоллаҕына, Арассыыйа Бэдэрээссийэтигэр толорууга ылыллыа суохтааҕын туһунан этии киллэрэр.

Атын дойду кырасдааныстыбалаах эбэтэр онно олорор бырааптаах дьон, үрдүкү судаарыстыбаннай дуоһунаска, Бэдэрээссийэ Сэбиэтин чилиэнинэн, Судаарыстыбаннай Дуума дьокутаатынан, миниистирдэринэн, бэдэрээлинэй толоруулаах уорган салайааччытынан талыллар эбэтэр ананар балаһыанньалара уурайыаҕа. Дьиҥэр, норуот маны уруккуттан сөбүлээбэтэ биллэр этэ, боппуруос көтөҕүллэрэ, тиһэҕэр дьэ олоххо киирэр буолла.

Оборуона, Тас дьыала, ИДьМ, Юстиция, ЫБМ миниистирдэрин, Куттал суох буолуутун бэдэрээлинэй сулууспатын салайааччытын бэрэсидьиэн бэйэтин быһаарыытынан быһаччы анаталыыра. Инникитин бэрэсидьиэн Бэдэрээссийэ Сэбиэтин кытта кэпсэтии түмүгүнэн анаталыыр бэрээдэгэ олохтонуоҕа. Өрөспүүбүлүкэ борокуруорун анааһыҥҥа Ил Түмэн сөбүлэҥэ наада буолара. Конституцияҕа уларытыы киирдэҕинэ, бэрэсидьиэн Бэдэрээссийэ Сэбиэтин кытта сүбэлэһии кэнниттэн, быһаччы аныыр буолуоҕа.

Инникитин, биир киһи Арассыыйа бэрэсидьиэнин дуоһунаһыгар икки болдьоххо олорор балаһыанньата олоххо киириэҕэ.

Дойду Төрүт сокуонугар уларытыылар киллэриллэннэр үлэлээн бардахтарына, дэмэкирээтийэлээх бириинсиптэр эбии бөҕөхсүйэн олоххо киирэллэригэр киэҥ суол аһыллан биэрэрэ саарбахтаммат. Эмиэ ол курдук, бэлитиичэскэй күрэстэһии быһыыта-майгыта кэҥээн, тыҥааһына күүһүрэн биэрэн иһиэҕэ. Бэлитиичэскэй баартыйалар оруоллара күүһүрүөҕэ.

СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕа (Ил Түмэнэ), өрөспүү­бүлүкэ Төрүт Сокуонун 134 уонна 136 ыстатыйаларыгар олоҕуран, Конституцияҕа уларытыылары киллэриини көҕүлүүр боломуочуйалаах уонна конституциялаах сокуон барылыгар бэйэтин санаатын тиэрдэр бырааптаах. Итиннэ олоҕуран, биһиги, Ил Түмэн дьокутааттара, бу күннэргэ РФ Конституциятыгар чопчу туох уларытыылар киллэриллэр балаһыанньаларын илиибитигэр тутан бараммыт, дьоммут-сэргэбит дьүүллэһиитигэр таһаарыахпыт.

Конституцияҕа уларытыы­лар киирдэхтэринэ, «РФ субьектарыгар судаарыстыбаннай былаас уорганнарын тэрийии тутаах бириинсиптэрин туһунан» 184 №-дээх бэдэрээлинэй сокуоҥҥа эмиэ уларытыылар киириэхтэрин сөптөөх түгэннэрэ үөскүөхтэрэ. Ону таһынан, өрөспүүбүлүкэбит Төрүт Сокуонугар уонна конституциялаах сокуоннарыгар уларыйыылар киирэн биэриэхтэрин сөп.

Прокопий ИВАНОВ