Элбэх оҕолоох ыалга көмө ситимнээхтик барыахтаах

Муус устар 26 күнүгэр «Аһаҕас парламент» дискуссионнай площадкаҕа элбэх оҕолоох ыалга өйөбүл дьаһаллар тула кэпсэтии таҕыста.

Ил Түмэн 25 сыллаах үбүлүөйүнэн сибээстээн, аһаҕас кэпсэтиигэ үс субъект бэрэстэбиитэлэ кытынна. Биһиги өрөс­пүүбүлүкэбитин сэргэ Бурятия Өрөспүү­бүлүкэтин уонна Приморскай кыраай парламеннарын бэрэстэбиитэллэрэ кэлэн, элбэх оҕолоохторго туох дьаһал ылылларын ырыттылар, субъектар бэйэ-бэйэлэрин уопуттарын атастастылар. Олус сэргэх кэпсэтии таҕыста.

Саха Өрөспүүбүлүкэтиттэн Ил Түмэн спикерэ Петр Гоголев, СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Ольга Балабкина, Ил Түмэн дьиэ кэр­­гэн уонна оҕо аймах дьыалаларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова, Бурятия Өрөспүүбүлүкэтин Норуодунай Хуралын спикерэ Владимир Павлов, Приморскай кыраай Сокуону таһаарар Мунньаҕын бэрэстэбиитэлэ Джони Авдои кыттыыны ыллылар.

Дойду Бэрэсидьиэнэ олунньу ыйдааҕы этиитигэр оҕо босуобуйатын үрдэтэргэ, нолуокка уларытыылары киллэрэн, ол курдук, дьиэҕэ-уокка бэдэрээлинэй нолуогу кыччатарга уо.д.а. элбэх оҕолооххо көмө дьаһаллары ылыахтаахпыт диэн этэн турар. Владимир Путин ипотекаҕа чэпчэтиини, үс уонна онтон элбэх оҕолоохтор кирэдьииттэрин сабалларыгар 450 тыһыынчаны бүддьүөттэн көрөргө диэн этии киллэрбитэ.

Өрөспүүбүлүкэҕэ элбэх оҕолоох ыал элбии турар

Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр элбэх оҕолоохторго туох көмө оҥоһулларын, хайдах дьаһал көрүллэрин туһунан СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Ольга Балабкина иһитиннэрдэ. Манна 2008 сыл ахсынньы 17 күнүгэр тахсыбыт “СӨ оҕо аймах, ийэ, аҕа, дьиэ кэргэн көмүскэлин туһунан” СӨ сокуона сүрүн докумуон буолар диэн тоһоҕолоон эттэ.

«Өрөспүүбүлүкэ ыытар бэлиитикэтэ сөптөөх буолан, сылтан-сыл оҕо төрөөһүнэ элбиир. Өскөтүн икки сыл анараа өттүгэр 17531 элбэх оҕолоох ыал баар эбит буоллаҕына, билигин 10 тыһыынчанан элбээтэ», – диэн Ольга Балабкина эттэ.

Бурятияҕа хайдаҕый?

Норуодунай Хурал спикерэ Владимир Павлов этэринэн, Бурятияҕа сыллата оҕо төрөөһүнэ элбиир. Ону кытта элбэх оҕолоох ыал ахсаана, биллэн турар, үксүүр. Ол курдук, билиҥҥи туругунан 22 тыһыынча ыал элбэх оҕолоох ахсааныгар киирсэр. Бурятияҕа сыл ахсын маннык ыал олоҕор-дьаһаҕар көмө диэн 350 мөлүйүөнтэн тахса солкуобай көрүллэр. Холобур, Саха сириттэн уратылара диэн, алта уонна онтон элбэх сокуоннай сааһын ситэ илик оҕолоохторго 2011 сыллаахтан 487 мөл. солк. көрүллүбүт. Бу дьаһал иитиэх оҕолоохтору эмиэ таарыйар. Оттон өрөспүүбүлүкэтээҕи ийэ хапытаалын кээмэйэ 50 тыһ. солк. Бу кинилэргэ 2013 сыллаахха олохтоммут.

“Хас биирдии эрэгийиэн элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ өйөбүлэ бүддьүөтүн кыаҕыттан быһаччы тутулуктаах. Ол да буоллар, социальнай өйөбүл хайаан да баар буолуохтаах уонна үтүө көрдөрүүнү ситиһиэхтээх», — диэн Владимир Павлов эттэ.

«Эһиги өрөспүүбүлүкэҕитигэр көрүллэр үбү көрдөххө, кыаххыт улахан. Ол гынан баран маннык киэҥ территорияҕа, айылҕа тыйыс усулуобуйатыгар кыһалҕаҕыт олус элбэх. Онон бүддьүөппүтүн тэҥнээн көрдөххө, кыамтата тэҥ-тэҥэр тахсар эбит», – диэн Владимир Анатольевич түмүктээтэ.

Приморьеҕа дьону олохсутар туһуттан

Приморскай кыраай Сокуону таһаарар Мунньаҕын бэрэстэбиитэлэ Джони Авдои субъект элбэх оҕолоох ыалга олорор дьиэлэрин уонна хомунаалынай өҥө төлөбүрүгэр ороскуоттарын 50% толуйарга үлэлэһэр диэн эттэ. «Бу социальнай өйөбүл, элбэх оҕолоох ыал дохуота биирдии киһиэхэ тиксэринэн, тиийинэн олоруу алын кээмэйин икки төгүлүнэн ылбыттан кыра буоллаҕына көрүллэр. Итиэннэ биһиги кыраайбытыгар нэһилиэнньэ ахсаана аҕыйаан иһэрэ дьиксиннэрэр. Сыл аайы 1000 киһи көһөр. Бу боппуруоска былаас күүскэ үлэлэһэр», – диэн парламентарий эттэ.

«Аһаҕас парламент» дискуссионнай площадка бу кэпсэтиитин https://www.youtube.com/watch?v=dTyINbvHX0s интернеккэ youtube ханаалга көрүөххэ сөп

Ил Түмэҥҥэ саҥа сокуон барыла

Элбэх оҕолоох ыал статуһун туһунан сокуон барылын ис хоһоонун Ил Түмэн дьиэ кэр­­гэн уонна оҕо аймах дьыалаларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова билиһиннэрдэ.

Сокуон барыла элбэх оҕолоох ыал социальнай статуһун уонна дьоҥҥо-сэргэҕэ аатын-суолун үрдэтэргэ, Саха сиригэр демографияны тупсарарга, дьиэ кэргэн суолтатын уонна үгэстэрин бөҕөргөтөргө ананан оҥоһуллубут.

Арассыыйаҕа “элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн” диэн өйдөбүл суох. Онон субъектарга элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн статуһун олохтуур эрэгийиэннээҕи сокуоннар эрэ бааллар.

Маны таһынан бу сокуон олоххо киирдэҕинэ, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн састаабыгар үөрэнэ эбэтэр сулууспалыы сылдьар 23 саастарыгар диэри оҕолору киллэрэр туһунан этиллэр.

Ааспыт Ил Түмэн пленарнай мун­ньаҕар норуот дьокутааттара бу сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыммыттара.

Саха сиригэр 18 сааһын туола илик үс уонна онтон да элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн элбэх оҕолоох ыал аатын сүгэр. Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ 27116 элбэх оҕолоох ыал баар.

Учаастак уонна олорор дьиэни тупсарыы

Өрөспүүбүлүкэҕэ элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ өйөбүл дьаһалларыттан учаастакка тиксиигэ уонна олорор дьиэни-уоту тупсарыыга кэккэ кыһалҕалар бааллар. Ол курдук, учаастакка уочарат кэтэһиилээх. Биллэн турар, элбэх оҕолоох ыал элбээн, нэһилиэнньэлээх пуун иһигэр учаастак да тиийбэт буолан иһэрэ баар суол. «Маны сэргэ элбэх оҕолоохтор учаастагы улуус иһинэн ханна баҕарар ылыахтарын сөп диэн көҥүл баар буолуоҕуттан ыла, ыаллар улуус киинигэр тардыспыттара баар суол. Аҥардас Аллараа Бэстээххэ 1000-тан тахса учаастак түҥэтилиннэ», — диэн норуот дьокутаата Андрей Находкин бэлиэтээтэ.

Аны туран, ылбыт учаастактарын атыылаан, киин сиргэ – Дьокуускайга көһөн кэлэр ыал эмиэ элбээтэ. Биир өттүттэн дьон үчүгэй олоххо тардыһара кэрэхсэбиллээх. Ол гынан баран тыа сирин сайыннарарга, дьону олохсутарга туһуламмыт дьаһал тохтор кутталлаах.

Өрөспүүбүлүкэҕэ ийэ, оҕо көмү­скэллээх эбит буоллаҕына, элбэх оҕолоох аҕа статуһун бөҕөргөтөргө туһуламмыт үлэ эмиэ барыахтаах диэн мустубут дьон этии киллэрдэ.

Аһаҕас парламент үлэтигэр элбэх оҕолоох ийэлэр, уопсастыбаннас бэрэстэбиитэллэрэ, суруналыыстар, норуот дьокутааттара хото кытыннылар. Итиэннэ үс парламент кыттыыта кэпсэтиини сэргэхситтэ. Үлэҕэ-хамнаска саҥа сүүрээннэри арыйарга маннык кэпсэтии туһата улахан.

Үс эрэгийиэн парламена үлэлэрин уопуттарыгар олоҕуран, салгыы да сибээстэрин тутан, уопсай кыһалҕалары быһаарарга бииргэ үлэлэстэхтэринэ, Арассыыйа да таһымыгар көдьүүстээх сокуоннары ыларга төһүү күүс буолуо этэ.

Ирина Ханды