Доҕоргун санаа, олоҕу анаар, туора турума

Доҕорбут, атаспыт, чугас киһибит Битээлий барахсаны санаатахха олох араас өрүттэрин тэҥилии тутан көрөҕүн. Орто дойдуну булбут киһи барахсан айыыта-харата суох бу дойдуттан күрэммэт дииллэр да, Битэээлий Ырай диир дойдуларыгар тиийбит буолуохтаах.

Утуйар уу уһуннук көттө,

Улуутумсуйар кэм кэллэ,

Уруучука тутар

үгэнигэр түстүм,

Уутуйан сурук

үлэтигэр киирдим.

Ол курдук кини ыраас-сырдык киһи этэ. Ахтыы кинигэ аата „Виталий Тимофеевич Андросов“ диэн кинигэни ааҕан ис-иһигэр  киирдэххэ, Битээлийдии олоҕу өйдүүгүн, сыаналыыгын, ахтыылар иирбэ-таарба тылларынан суруллубакка, дьиҥ-чахчы ис сүрэхтэн, айманар дууһаттан,  чэгиэн өйтөн тахсыбыттар, була сатаан хайҕааһын, аҕала сатаан ааҕайданыы сыта да суох, ыраас суруйуулар. Битээлий көнөтүн, чиэһинэйин, өйө-санаата, олоҕу анаарыыта дириҥин, киэҥ хабааннааҕын доҕотторун, табаарыстарын, аймахтарын ахтыылара бу кинигэҕэ кэпсииллэр. Сэмэйдик дойдутун,норуотун туһугар олорбутун, ыллаабытын-туойбутун, үлэлээбитин-хамсаабытын аахтаххына, түөстэрин охсунар патриоттары саныыгын.

Мин киһи буолан, үлэһит, салайааччы аатыран эҥинэ бэйэ­лээх эрэттэри кыттта эҥэрдэһэн кэлбит „үтүөлээхпин“! Киһи киһиттэн атын да буолар эбитин, доҕорбут Битээлий суох буолбутун кэннэ өйдөөн муҥнанаҕын.

Норуотунан сирэйдэнэн 18,5 миллиардтаах Арктикатааҕы культурнай киини туттаран эрэллэр. Норуотттан ыйытар кэлиэ дуо, норуотунан сирэйдэнэллэр эрэ буоллаҕа, бу улахан ороскуоттаах тутуу наада дуу, суох дуу, биһиги быһаардыбыт, онон бүттэ дииллэр. Онон-манан ватсабынан, интернетинэн суруйан көрөөхтөөтүбүт да, ыт  атаҕын тэбиитигэр да холооботулар. Урукку кэмҥэ Саха театрын дьиэтэ тутуллуута норуот өр күүппүт ыра санаата этэ. Оттон бүгүн былаас, сыаннастар уларыйбыттарын кэннэ оччо үлүгэр тирээн турар  дуо Саха театрын саҥа дьиэҕэ киллэрии?! Арктикатааҕы культурнай киин тутуллар сыаната киһи соһуйар үбэ-харчыта — 18,5 миллиард солкуобай. Төһө да олоҥхо театра, Филармония кыттыгастаах буолбуттарын иһин. Мин санаабар, Саха театра үлэлии олорор дьиэтэ бэйэтигэр толору эппиэттиир. Хата диэбиккэ дылы, оччо харчы баппатах буоллаҕына Опера уонна Балет театрын туттарыаҕыҥ, ону сэргэ Тиксиигэ Арктикатааҕы культура киинин доҕуһуоллуоҕуҥ. Хоту дойду дьонун тоҕо умнууга хаалларыах тустаахпытый! Россия президенэ В.В.Путин Арктикаҕа улахан болҕомтотун уурар.

Опера уонна балет — теат­раль­най искусство үрдүкү чып­чаал­лара анал дьиэлэрэ суох, культура дьиэтин бырайыагынан оҥоһуллубут театрга үлэлээн кэллилэр. Биһиги кэммитигэр Опера уонна Балет театрын директора Гаврил Гаврильевич Местников балачча хорутуулаахтык театр тутуутун туруорсан, бырайыагын оҥотторон, сирин быстаран турар. Ону сөргүтүөххэ. Аан дойдуну иҥнэри үктээбит ырыаһыттардаах, Уйбаан Степанов курдук Россия бастакы бас куолаһын үрдүк аатын ылбыт солистаах театр, акустиката мөлтөх дьиэҕэ үлэлии-хамсыы олороллоро төһө үчүгэйий?!

Балеттарбыт исскусстволара Улуу Кытайы атаҕар туруорбуттара, Григорович курдук Аан дойду бастакы нүөмэрдээх Большой театр кылаабынай  балетмейстера „Спартак“, „Лебединое озеро“ балеттары туруорбут театра үрдүкү искусствоҕа үлэлииргэ анал дьиэтэ суоҕа дьэ сүрдээх. Номоххо киирбит Босиков эппитинии: „Миэхэ балет, опера наада! Драманы уулуссаттан да булан оонньотуллуо“, — диэн муҥатыйбыта күн бүгүҥҥэ диэри анекдот буолан сырыттаҕа. Оччотооҕуга культура министрин бастакы солбуйааччыта Василий Афанасьевич Босиков муҥатыйыыта оруннаах этэ. Балет, опера артыыстара тарбахха баттаналлара. Өндөрөй Бэрииһэп 24 сыл миниистирдээтим диир, ол былаһын устатыгар киниттэн улахан тутулуга суох республика бастакы президенэ М.Е.Николаев дьаһалынан культураҕа дьиҥнээх улахан хардыылар оҥоһуллубуттара. Циркэ, хореографическай училище, культура колледжын дьиэлэрэ тутуллубуттара. Президент В.А.Штыров кэмигэр  художественнай музей эргэ типография дьиэтигэр көспүтэ, академик А.Н. Осипов галереята аһыллыбыта, „Сахафильм“ бастакы толору кээмэйдээх уус-уран киинэлэрэ „Хара мааска“, „Ильмень үрдүнэн туруйалар“, „Саха снайпера“ тахсыбыттара. Наталья Посельская, Егор Шишигин, Аиза Решетникова курдук директордар үүнэн-хабыллан тахсыбыттара. Сорох директордар кандидатскай степеннэрин көмүскээбиттэрэ.

Өндөрөй Бэрииһэп Ил Дархан сүбэһитинэн олорон, сахалыы соҕус өйү-санааны өрө тутан, Опера, балет театра анал дьиэлэнэллэрин күүскэ туруорсуохтаах этэ, онтукабыт төттөрүтүн көрдөрдө, суорҕаны бэйэтигэр саба тардынна. Бу олох сыыһа. Дьону, норуоту хараҕа суох, таас дьүлэйдэргэ холуур дуу?! Бөрүкүтэ суох „Европа“ кулуубу эстрада-үҥкүү театрдарыгар 300 мөлүйүөҥҥэ атыылаһан ылан биэрээһин эмиэ эрдэттэн оҥоһуллубут акция диэх курдук күтүрүүр санаа киирэр. Айдаан тахсыа дии — икки театр дьиэтэ суох олордохторуна Саха театра саҥа дьиэҕэ көһөр! Ол Арктикатааҕы культура киинигэр Саха театра киирдэҕинэ — Андрей Саввич уус-уран салайааччы, Олоҥхо театра эҥэрдэстэҕинэ — Степанида Ильинична Борисова — уус-уран салайааччы, Филармония киирдэҕинэ — күтүөттэрэ Павел Васьковскай кылаабынай дирижер.

Оо, оттон доҕор­бут Битээлий барах­сан киһи киэнэ кэрэмэһэ, талааннааҕа, аҕыс кырыылааҕа тугу да эргитэ толкуйдаабакка көнөтүнэн, чиэһинэйинэн норуотун иннэ дии-дии оҥорбута-туппута, айбыта-ыллаабыта. Аҥардас Россия, СССР  үрдүнэн ылламмыт „Туундаратын“ ылан көрүөҕүҥ. Бэйэтин интэриэһин көрөр кыахтааҕа, медицинскэй наука кандидата, ырыаһыт, мелодист, музыкант, суруйааччы, журналист, тэрийээччи, государственнай масштабынан толкуйдаах табаарыспыт биллэ-көстө сатаабакка,  сэмэйдик үлэлээн-хамсаан аастаҕа. Ахтыылары ааҕа олорон бэйэҥ да соһуйаҕын, Битээлий оҥорбута-түгэммитэ элбэҕиттэн, эридьиэстээтэххэ иккис халыҥ кинигэ суруллуо этэ. Төрөппүттэрэ да улуу дьоннор буоллаҕа. Аҕата байыаннай быраас, медицинскэй сулууспа майора, номоххо киирбит Тимофей Егорович Сосин — Арҕаа фронтан Илин фроҥҥа көтөн иһэн, байыаннай истребители сайылыгар Киис Тиэрбиккэ Мэҥэ Суолатыгар түһэрэр киһи буоллаҕа. Улуу Сосиннар биир ытыктабыллаах кырдьаҕастара Иннокентий Михайлович Сосин оҕо эрдэҕинэ ол сөмөлүөтү эргийэ сылдьан көрбүтүн кэпсиирэ. Битээлий ийэтэ Прасковья Дмитриевна Андросова саха бастакы судьуйа дьахталларыттан биирдэстэрэ. Кырдьыктаах дьыала иһин турууласпыт үтүөкэннээх судьуйа.

Дьэ, ити курдук төрөппүт­тэрдээх этэ биһиги Битээлийбит уонна кэлэн хайдах суобаһа суох киһи төрүөҕэй, иитиллэн тахсыаҕай?! Төрөппүттэрин утумнаан киһи киэнэ киилэ, кэрэмэһэ, суобаһа таҕыстаҕа. Эмчит идэтин талбыт, үөрэнэ, үлэлии сылдьар үрүҥ аанньалларбытыгар сүбэ кэриэтэ этиэм этэ — „Виталий Тиимофеевич Андросов“ кинигэни булан ааҕыҥ, олоххутугар, идэҕитигэр эрэллээх доҕордонуоххут.

Доҕорум тыыннааҕа, аттыбар баара буоллар мин идеябын өйүөх кэриҥнээҕэ: „Ыстапаан-Доллу сөпкө этэҕин, тоҕо хоту норуоттары кэрэттэн матарыах тустаахпытый, кинилэргэ махтаныах эрэ кэриҥнээхпит, Арктиканы дойду оҥостон, муҥура суох тапталларынан олох олороллорун, оҕо төрөтөллөрүн!!! “ Опера уонна Балет театра саҥа дьиэлэнэрин икки илиитинэн уруйдуо этэ. Опера балет муҥура суох сайдан,  хотунан Арктика кытылларынан Бах, Бетховен, Чайковскай, Мусоргскай, Хачатурян музыкалара ньиргийдиннэр! Хоту дойду талааннара “Кубалаах күөлгэ“, „Спартакка“ үҥкүүлээтиннэр. Кэрэ барыны кыайар дэһэллэр, онно биһиги үөс дьон үөс-батааскы биэрбэккэ,көмөлөһүөҕүҥ.

Ил Дархан Айсен Сергеевич Николаев сөптөөх быһаарыыны ыларыгар мин итэҕэйэбин. П.А.Ойуунускай эппитинии: „Икки атахха итэҕэйбэт буоллах­пытына, кимиэхэ итэҕэйиэх­питий“!

С.Н. Сивцев-Доллу