Кырыыстаах 1993 сыл алтынньы 4 күнэ

Ол кырыыстаах күн мин олохпор бүтэһик күнүнэн буолуохтаах этэ. Миигин уонна табаарыстарбын кыыллыы өлөрбүттэрэ быйыл алтынньы 4 күнүгэр сүүрбэ алта сылын туолуохтааҕа… Хата, дьолго, дьылҕа хааным барахсан араҥаччылаан тыыннаах ортоҕум. Ама ааспытын иһин, чахчы ыарахан, дьулаан күннэр этилэр. Хас сыл ахсын алтынньы 4 күнүн өйбөр, сүрэхпэр-быарбар, дууһабар киинэ лиэнтэтин эргитэр курдук эргитэ саныыбын, ону барытын ыараханнык ылынабын.

Санааҕа-онооҕо ылларан өр саҥата суох бэйэм бэйэбэр иһийбит курдук олоробун. Бииргэ үлэлээбит табаарыстарбын санаабар көрөбүн. Ол ыраах сүүрбэ сыл кэтэх өттүгэр тиийэн сымыһахпын быһа ытыран дьиппиэрэбин, абарабын-сатарабын. Маннык дьиикэй быһыыны умнар хайдах да сатаммат. Ол барыта туохтан саҕаламмытай?

1993 сыл балаҕан ыйын 21 күнүгэр киэһэ аҕыс чаас саҕана Россия Президенэ Борис Ельцин марбайбыт суостаах сирэйэ телевизорга көстүбүтэ. Ельцин 1400 нүөмэрдээх ыйааҕын илии баттаабытын уонна Российскай Федерация народнай депутаттарын съеһин, Үрдүкү Сэбиэтин ыһарын туһунан биллэрбитэ. Дойду үрдүнэн ааҥнаабыт уустук политическай быһыы-майгы манныкка тиэрдиэҕин биһиги, Россия народнай депутаттара, сэрэйэр этибит.

Мин Ельцин этиитин истээт, киэһээҥҥи аһылыкпын аһаабакка даҕаны, суһаллык таҥна охсоот, дьиэбиттэн тахсан барбытым. «Андрей, аһыы түһүөх эбиккин», – кэннибэр кэргэним долгуйбут куолаһын бэйэбин кытары илдьэ тахсыбытым. Кэлин кэргэним сайыспыт намыын куолаһын кулгаахпар куруутун истэр этим… Былдьаһыктаах күннэр-дьыллар тирээн кэлбиттэригэр туох да иһин бытаарар, саарыыр санаам да, кыаҕым да суоҕа. Санаам биир эрэ:  «Мин Үрдүкү Сэбиэккэ тиийэ охсуохтаахпын. Хараҥа күүстэр хабырдык саба түстүлэр. Мин дьонум-сэргэм итэҕэллэрин толоруохтаахпын, кинилэр интэриэстэрин өрө тутар аналлаахпын, Ийэ дойдубун, Конституцияны көмүскүөхтээхпин!». Троллейбуһунан, метронан айаннаан чаас кэриҥинэн Үрүҥ Дьиэҕэ тиийэбин. Ыраас мрамортан тутуллубут Үрдүкү Сэбиэт дьиэтэ уотунан-күөһүнэн күлүмүрдээн аххан турар. Ол иһин Парламент дыбарыаһын Үрүҥ Дьиэ диэн ааттаан эрдэхтэрэ.

Иһирдьэ киирбитим — киһи лыык курдук элбэх. Бөлөх-бөлөх түмсэн сүбэлэһиилэр, ол быыһыгар пресс-конференциялар буолуталаатылар. Онно-манна төлөпүөннүүллэр, депутаттары дьиэлэриттэн ыҥырта­лыыллар бадахтаах. Миэхэ ким да төлөпүөннээбэтэҕэ, ким да ыҥырбатаҕа, санаам күүһүнэн, суобаһым этиитинэн Үрүҥ Дьиэҕэ тиийбитим.

Дьиҥэр, нөҥүө күн сарсыарда эрдэ Норвегия Тромсе куоратыгар көтүөхтээх этим. Көтөр билиэтим бэйэбэр баара. Онно аан дойду төрүт норуоттарын улахан форумнара буолуохтааҕа, ити куоракка тиийэн кыттыахтаах этим. Эбиитин миигин тыл этэрим туһунан эрдэ сэрэппиттэрэ. Бэлэмнээбитим. Ол гынан баран Москваҕа быһыы-майгы маннык сатыырхайбытын кэннэ атын тас дойдуга көтөрүм сатамматын дьэҥкэтик өйдөөбүтүм. Биир тыла суох көппөтөҕүм…

Түүн ортото уонна икки чааска суһаллык ыҥырыллыбыт Үрдүкү Сэбиэт сессията саҕаланар. Кворум толору баара. Сессия Россия Федерациятын народнай депутаттарын уочарата суох онус съезтэрин ыҥырар туһунан быһаарыы ылынар. Дойду араас муннуктарыттан депутаттар кыайан кэлбэккэ, съеһи аһарга кворум тиийиэ суоҕа диэн сэрэхэдийэр этибит. Кремльтэн кытаанах дьаһал тиийэн, миэстэлэргэ ситэриилээх былаастар депутаттар Москваҕа көтөллөрүн туорайдаһар, мэһэйдэһэр сурахтара иһиллибитэ. Хата, 700-800 кэриҥэ народнай депутат тиийэн кэлбиттэрэ. Буолаары буолан, кворум аһара барбыта.

Балаҕан ыйын 22 күнэ үүнэр түүнүгэр Российскай Федерация Конституционнай Суута Б. Ельцин Ыйааҕа Конституцияны утарарын уонна Ельцины Россия Президенин дуоһунаһыттан ууратарга төрүөт толору баарын тустарынан уураах ылыммыта. Конституционнай Суут 13 чилиэниттэн 9-һа уурааҕы өйөөбүтэ, 4-дэ утарбыта тута биллибитэ. Онон уочарата суох 10-с съезд үлэтин саҕалыыра сокуоннайа дьэҥкэтик биллибитэ.

Ельцин уонна Парламент бэйэ-бэйэлэрин кытары утары туруулара туохтан саҕаламмытай? Сорохтор маны “былааһы былдьаһыы этэ” диэн олус чэпчэкитик уонна судургутук быһаараллар. Дьиҥ иһигэр киирдэххэ, балаһыанньа атыны кэпсиир этэ. Ельцин уонна кини хамаандата дойду баайын-дуолун бэйэлэрэ эрэ бас билээри уонна үллэстээри эрдэттэн санаммыттара. Ол иһин маҥнай Чубайс ваучердара дьон өйүн-санаатын бутуйбуттара. Өйдүүр инигит, биир ваучерга икки «Волга» массыынаны ылаҕыт диэн сымыйа дойҕоҕу? Дьон үксэ ону хайдах баарынан ылыммыттара уонна итэҕэйбиттэрэ. Ваучер албына сотору арыллыбыта, албыннаппыт дьон отоойкоҕо олорон хаалбыттара. Ол кэнниттэн Советскай Союз олоҕун устата мунньубут баайын-дуолун, ол аата заводтары, фабрикалары, сиртэн хостонор баайы (ньиэби, гааһы, көмүһү, алмааһы, таас чоҕу уо.д.а.), дьиэни-уоту приватизациялааһын киһи тылынан сатаан эппэт хоромньулаах дьайыылара саҕаланаллар. Россия Үрдүкү Сэбиэтэ маны барытын төрдүттэн сокуон күүһүнэн утарара. Ельцин маннык Парламены имири сотор, эһэр суолга турунар. Манна эбии Гайдар алдьатыылаах реформата дьон олоҕун аймыыр.

Ельцин хараҥа сыалын ситиһэр инниттэн кэккэ дьаһаллары ылбыта биллэр. Сорохторун санатар хайаан да наадалаах. 1992 сыллаахха сааһыары «Особый порядок управления страной» диэн ааттаах ыйааҕы таһаарбыта. Ол ыйааҕа норуокка «ОПУС» диэн аатынан биллибитэ. Парламент даҕаны, уопсастыба даҕаны ити ыйааҕы өйөөбөтөхтөрө. Оччотугар Ельцин түөрт ыйытыктаах норуот бүттүүнүн референдумун биллэрэр. Ол ыйытыктартан биирдэстэрэ «Эн Российскай Федерация народнай депутаттарын съеһигэр итэҕэйэҕин дуо?» – диэн этэ. Нууччалыы – «Вы доверяете ли Съезду народных депутатов Российской Федерации?». Өскүөрүтүн норуот «итэҕэйбэппин» диэн эппитэ буоллар, онно олоҕуран Президент Парламены тута ыһыахтаах этэ. Норуот Парламены өйүүрүн биллэрбитэ. Чиэһинэйдик эттэххэ, аҕыйах бырыһыанынан. «Итэҕэйбэппин» диэччилэр 47%-ра куоластаабыта.  Ельцин кыайарыгар 50% уонна биир куолас эбии наада этэ. Ол тиийбэтэҕэ, онтуҥ хас эмэ мөлүйүөн киһи буоллаҕа дии. Онон референдум Ельциҥҥэ эмиэ көмөлөспөтөҕө. Дьэ, ол иһин диктатор балаҕан ыйын 21 күнүгэр 1400 нүөмэрдээх Ыйааҕа күөрэйэн тахсар.

Өссө ити иннинэ, атырдьах ыйын ортотун диэки, Үрдүкү Сэбиэт Председателэ Р. Хасбулатов Парламент телевидениетинэн «Авантюристы хотят бросить страну в хаос» диэн ааттаах сайабылыанньа оҥорбута. Ол этиитигэр, Б. Ельцин: «Мы сейчас ведем артподготовку. А решающие сражения предстоят в сентябре», – диэн киин телевидениенэн суоһурҕаммытын санаппыта. Салгыы Хасбулатов эппитэ:            «Мы не раз говорили о том, что Верховный Совет за приватизацию. Именно Верховный Совет и принял специальный закон, регулирующий весь этот процесс. Но мы требуем, чтобы приватизация шла законно, в соответствии со специальной программой. Но такую программу Президент не представляет. В результате, на приватизации наживаются мошенники, мафиозные структуры и разные заезжие дельцы. … Разве работающий человек заинтересован в том, чтобы заводы и фабрики в месяц-два перешли из государственной собственности в руки сомнительных личностей?” (“Российская газета”, 1993 сыл, атырдьах ыйын 13 к.). Көрөргүт курдук, сөптөөх этиилэр. Утарыта туруу сүрүн биричиинэтэ итиннэ сытарын өссө төгүл тоһоҕолоон бэлиэтиибин.

Улахан киирсии Россия Федерациятын 1993 сыллааҕы госбюджетын тула барбыта. Р. Хасбулатов салгыы маннык эппитэ: «Правительство представило бюджет с задержкой более чем на полгода. Бюджет был представлен в сыром, недоработанном виде. В Верховном Совете началась тщательная шлифовка этого бюджета. В ходе доработки мы вынуждены были восстановить те расходы на образование, культуру, науку, здравоохранение, на социальные цели (пенсии), на оборонные заводы, на поддержку малочисленных народов Севера, оборону, обеспечение военнослужащих, которые почему-то были совершенно искусственно и, прямо скажу, бесчеловечно исключены из затрат бюджетных расходов». Хасбулатов бу сайабылыанньатын мин эт кулгаахпынан истибитим. Ити хайысханан парламеҥҥа үлэ күүскэ барбытын өйдүүбүн. Барыта дьон-норуот, дойдубут туһугар этэ.

Айдаан-куйдаан уутугар-хаарыгар эрдэлээн киирдим быһыылаах. Чэ, ол туох буолуой, кылаабынайа, кырдьыгы кэпсиибин. Дьиҥинэн, маҥнай РСФСР народнай депутаттарынан кимнээх талыллыбыттарын кэпсиэхтээх, саатар ааттыахтаах этим. Маны тумнарым сатамньыта суох. Ол иһин көннөрүнэ охсорум наада. Саха сирин депутацията уон депутаттан турара. Бу дьоһун күүс этэ. РССР депутаттарынан Николаев М.Е., Власов А.В., Бородин П.П., Шамшин В.П., Колодезников В.Н., Корнилова З.А., Кривошапкин А.В., Бубякин Д.С., Чаусскай Н.А., Иванов П.С. талыллыбыттара. Бу уон депутаттан Үрүҥ Дьиэҕэ үс эрэ РСФСР народнай депутата кыратык да халбаҥнаабакка хара ааныттан, тиһэҕэр ытылларга тиийэ турууласпыта. Ол үс депутатынан Зоя Афанасьевна Корнилова, Андрей Васильевич Кривошапкин, Валерий Николаевич Колодезников этибит.

Зоя Корнилова үрдүк статус­таах депутат этэ. Кини РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун чилиэнэ, автономнай республикалар, автономнай уокуруктар социальнай-экономическай сайдыыларыгар Комиссия председателэ, Саха АССР Россия Президенигэр бастайааннай представительствотын салайааччыта этэ. Киэҥ билиилээх-көрүүлээх, дэгиттэр сайдыылаах депутатынан биллибитэ. Валерий Колодезников эр санаалаах патриот, үгүс кутталлаах балаһыанньаларга харса суох киирбит-тахсыбыт депутат этэ. Олортон биирдэстэрэ – 1990 сыл сайыныгар Нерюнгриттэн көтүөхтээх ТУ-154 самолету террористар былдьаан ылбыттарыгар, самолекка бэйэтинэн киирэн террористардыын уһун кэпсэтии кэнниттэн, үгүс пассажирдары быыһаан турар. Бэйэтэ өлөрүн да кэрэйбэтэҕэ.

Аны утарыта туруу туһунан салгыы кэпсиим. Уочарата суох онус съезд Россия Федерациятын Президенин эбээһинэһин толорооччунан А.В. Руцкойу быыбардыыр. Бириэмэ ааспытын кэннэ санаан көрдөххө, Руцкой тоҕо Парламент дьиэтигэр олорон хаалбыта буолла? Кини Парламент тас өттүгэр сылдьыахтаах уонна дьайыылаах дьаһаллары ылыахтаах этэ буоллаҕа дии. Ол кыаллыбатах.

Үрдүкү Сэбиэт Дьиэтин тула Ис дьыала сэриилэрэ (милиция), ОМОН, армия байыаннай күүстэрэ төгүрүйэн кэбиһэллэр, Бруно уһуктаах-кырыылаах боробулуохатынан (Бруно спирала) Парламены тула тардаллар. Москва куорат хабыллар хаба ортотугар дьиҥнээх концентрационнай лааҕыр ити курдук баар буола түһэр.

Бастаан парламент сибээһин быһаллар, онтон уотун-күөһүн суох гыналлар, уутун-хаарын тохтотоллор, ититэр систиэмэтин барытын сүөкүүллэр. Депутаттарга уонна Үрдүкү Сэбиэт аппаратын үлэһиттэригэр, тастан киирбит москвичтарга хантан даҕаны ас-үөл киирбэтин курдук Лужковтаах уонна Ельциннээх сидьиҥник дьаһаналлар. Ол аата, тоҥорон-хатаран, аччыктатан дьону бэринэргэ күһэйэ сатыыр ньымалара этэ. Сорохтор, ордук мөлтөх доруобуйалаах өттүлэрэ, ыалдьыахтарын, өлүөхтэрин да сөбө. Дьиҥнээх чиэһинэй уонна эр санаалаах дьон баалларыттан үөрэр этибит. Кинилэр үксүлэрэ нууччалар этилэр. Сир аннынааҕы тоннелларынан, канализация турбаларынан аһы син таһар этилэр. Саха сириттэн сылдьар биир нуучча киһитэ ас таһааччылар ортолоругар баара. Барахсан кэлин тыыннаах орпута эрэ орпотоҕо эрэ, ону билбит суох.

Биһиги, норуот дьиҥнээх депутаттара, төгүрүктээһиҥҥэ түбэспит Парламеҥҥа быар куустан баран таах олорботохпут. Үлэлээбиппит курдук үлэлии олорбуппут, араас сокуоннары ырытар этибит. Этиһии, иирсээн-харсаан суоҕа, бары-барыта эйэ дэмнээхтик быһаарыллара. Дьиэбитин төһө кыалларынан ыраастык тута сатаабыппыт, бэйэ бодотун тардынан, төһө да ыарахаҥҥа түбэстэрбит, ааппытын түһэрбэтэхпит. Киэһэлэргэ дьоммут оннооҕор араас сэбиэскэй  ырыалары ыллыыллара. Ол ис киирбэх, нарын ырыалар киһи сүргэтин өрө көтөҕөллөрө, инникигэ эйэ дэмнээх олоххо эрэли кэрэһилииллэрэ.

Үрдүкү Сэбиэттэн тахсан барааччыларга суол аһаҕас этэ. Эбиитин Ельцин дьоно радиорупордарынан: «Тахсыҥ! Көҥүлгэ ыытыахпыт!” – диэн уһун күнү-түүнү быһа хаһыытыыллара. Биһиги эмиэ онно хардаран бэйэбит радиорупордаах буолбуппут. Ельцин политикатын саралыы тардарбыт. Ким да Парламентан тахсыбатаҕа, атаҕынан куоппатаҕа.

Биһигини туох оннук биллибэт күүс тоҥ хааһах, уута, уота, итиитэ суох дьиэҕэ хаайан туппута буолуой? Итинник боппуруоска эппиэт чуолкай: чиэһинэй уонна эппиэтинэстээх буолуу, төрөөбүт Ийэ дойдуга уонна норуокка бэриниилээх буолуу, модун санааҕа уонна бэйэҕэ эрэллээх буолуу. Биллэн турар, ыраас суобас үрдүккэ угуйар бараммат күүһэ биһигини өрө өрүкүтэр буоллаҕа дии.

Бэйэ эрэ интэриэһин өрө тутуу, баайга-дуолга иҥсэлээх буолуу, аакка-суолга талаһыы курдук түктэри быһыыларга сыстыбатахпыт, кими даҕаны таҥнарбатахпыт. Биһиги күүспүт ол этэ. Ол иһин өлөрбүтүн да кэрэйбэккэ тиһэҕэр тиийэ Россия Үрдүкү Сэбиэтигэр турууластахпыт.

Үрдүкү Сэбиэт дьиэтин иһигэр киһи куруутун толору. Ол иһигэр араас дойдулартан кэлбит корреспонденнар, Россия журналистара. Кинилэр киэһэ биэс чаас кэнниттэн тахсан бараллара көҥүл этэ.

Таһырдьа Парламент Үрүҥ дьиэтин тула москвичтар уонна чугастааҕы уобаластартан кэлбит патриоттар элбэхтэр. Кинилэр отууланаллар, балааккалары тардыбыттар. Тула баррикадалар оҥоһуллубуттара. Дьахтар, оҕо аймах элбэҕэ миигин соҕотох бэйэбин сөхтөрөрө. «Барахсаттар, тоҕо да манна, бу алдьархайы көрөн туран кэлбиттэрэ буолла?» – дии санаан кинилэри көрө-көрө аһынабын, сүрэҕим ытырбахтыыр. Биирдэ толору эттээх-сииннээх, сүрдээх номоҕон нуучча уолчаанын көрбүтүм. Сааһа сэттэлээх-аҕыстаах бадахтааҕа. Мин уолчааны тохтотон ыйытабын: «Мальчик, добрый день. Ты с кем здесь находишься?» – «Я с мамой тута», – халлаан күөҕэ харахтарынан арылыччы көрөр. – «Хорошо, что с мамой. А тебе не страшно? » – «Нет. Когда мама рядом, мне не страшно». – «Вот молодец ты какой. А как тебя звать?» –«Артемка». – «Хорошее имя. А ночью не холодно?» – «Мы ночью в дом заходим». Итинник сэргэх кэпсэтии буолбута.

Балаһыанньа улам ыараан, тыҥааһыран барбыта. Парламены тула үс эрээт төгүрүктээһин өссө эбии күүһүрбүтэ: милиция, ОМОН, армия саллааттара. Күнүһүн тахсан оцеплениеҕа турар милиционердары кытта, ардыгар эдэркээн саллааттардыын кэпсэтэ сатыыр этибит.

Депутаттары кытары кэпсэт­имэҥ диэн бирикээс кытаанаҕа быһыылааҕа. Анарааҥҥылар истэллэр эрэ, тугу да хардарбаттар. Биһиги, иһиттинэр-истибэтиннэр, санаабытын толору этэн арахсар этибит, ол иһигэр офицердарга эмиэ. Ол гынан баран холкутук, үөхсүбэккэ эрэн.

Биирдэ Зоя Афанасьевна миигин уонна Валерий Колодезниковы булан эттэ: «Өйүүн Дьокуускайга Үрдүкү Сэбиэт уочарата суох сессията буолаары турар. Хайаҕыт эрэ онно тиийэн балаһыанньаны баары-баарынан кэпсиэх этигит», – диэн баран биһигини тургутардыы биилэммит харахтарынан көрүтэлиир. Төрүкү да хатыҥыр бэйэтэ биллэрдик дьүдьэйбитэ харахха быраҕыллар. Мин Валерийдыын маҥнай саҥата суох турдубут. Онуоха Зоя Афанасьевна салгыы эттэ: «Андрей Васильевич, эн барарыҥ ордук этэ. Эн Саха парламенын депутатаҕын. Сессияҕа кыттарыҥ эбээһинэһиҥ буоллаҕа». Мин санаа-оноо буола оҕустум. Үрүҥ Дьиэттэн хайдах да тахсан барарым табыллыбат. Оннук санаам төрүт суох. Ол иһин этэбин: «Суох, Зоя Афанасьевна, мин барбаппын. Мин санаабар, Валерий барара ордук табыгастаах. Мин манна барытын көрөрүм-истэрим наада». Кырдьык, дневник суруйарым, онтубун тиһэҕэр тириэрдиэхтээхпин. Хата, Валерий Николаевич эттэ: «Зоя Афанасьевна сөпкө этэр. Дьокуускайга тиийэн баар быһыыны-майгыны толору кэпсиир сөптөөх. Дьон билбэтэ, өйдөөбөтө элбэх. Ол иһин мин барабын».

Валерий барбыта. Кэлин билбиппит, кини Дьокуускайга тиийэн сессияҕа улахан этиини оҥорбут этэ. Ол этиитигэр Мэхээлэ Николаевы уонна атын да салайааччылары сытыытык саҥарбытын истибиппит.

Алтынньы 3 күнүгэр күнүс үс чаас эргин Парламент иһигэр эмискэ түрүлүөн буолла. Саҥа-иҥэ өрө хабылла түстэ, сүүрэр, хаамар атах тыаһа бииргэм лаһыгырыы-тоһугуруу бөҕө. Көрбүтүм, дьоннор бары таһырдьаны былдьаһан балконнарга үмүөрүспүттэр. Туох эрэ буолла быһыылаах диэн долгуйа-долгуйа мин тахсан көрбүтүм, доҕоор, площадь тобус-толору норуотунан туолбут. Билбиппит, москвичтар, тыһыынчанан киһи, улахан Крымскай муостанан араас постары, байыаннайдары үрэйтэлээн Россия Парламеныгар тоҕо анньан кэлбиттэр эбит. Үөрүү-көтүү. Устунан миитин саҕаланар. Өрүкүйбүт дьон Останкиноҕа бараллар. Сыаллара – быһа эфиргэ тахсан баран балаһыанньаны норуокка кэпсээри. Бу иннинээҕи күннэргэ Парламены аҥардастыы үөҕэн, баһааҕырдан Ельцин телевидениетэ дьон өйүн-санаатын үнтү бутуйдаҕа. Ону көннөрөн дьоҥҥо кырдьыгы тиэрдиллиэхтээх этэ. Ол кыаллыбатаҕа. Ельцинистэр эрдэттэн бэлэмнэнэн көрсүбүттэрэ. Итини барытын билигин кэпсиир кыаллыбат, ити бүтүн туспа матырыйаал… Останкино таһыгар элбэх киһини өлөрбүттэрэ. Дьон бастыҥнара өллөхтөрө. Дьиҥ иһигэр киирдэххэ, бэлэмнэммит тоһуурга киирии эбит этэ. Реакционнай режимҥэ Останкино таһыгар буолбут хааннаах быһылаан Парламены ытыалыырга тоҕоостоох сылтах буолбута биллэр.

Алтынньы 4 күнүгэр сарсыарда халлаан саҥа сырдаан эрдэҕинэ БТР-дар улахан калибрдаах пулеметтара соһуччу хойуутук ытыалаан бараллар. Үнтү тэбиилэр иһилиннилэр. Дьиэ иһинээҕи радионан народнай депутаттары Национальностар Сэбиэттэрин мунньахтыыр саалатыгар мустуҥ диэн биллэрэллэр. Саала иһэ хараҥа, остуолга уматыллыбыт чүмэчилэр тоорохойдоро былаҥыйдык сырдаталлар. Хайы-үйэ элбэх киһи киирэн тоҕуоруһан олороллор. Мин биир эрээккэ үлүбээй олорунан кэбистим. Кумааҕынан толору симиллибит дипломаттаахпын.

Танкалары аҕалан тирээн туран ытыалыырга тоҕоостоох позицияҕа туруортаан эрэллэр диэн информация кэллэ. Өр-өтөр буолбата. Танкалар пушкалара Парламент дыбарыаһын тоҕута ытыалаан бардылар. Маннык улахан дьиэ хас снаряд таас истиэнэҕэ сааллан эһиннэҕин аайы оннуттан  бүтүннүү дьигиһийэн ылар. Өлөр-тиллэр кэм кэллэ. Саала иһигэр олорооччулартан ким да уолуйбата быһыылаах, ыһыы-хаһыы, ытаһыы эҥин иһиллибэтэ. Олорон эрэн дьон дьоһуннук туттарын ордук чорботон бэлиэтии көрдүм. Сотору-сотору көрүдүөргэ врачтары ыҥыран таһаараллар. Депутаттар ортолоругар, дьолго, эмчиттэр эмиэ бааллара.

Мин саалаҕа олорон эрэн олохпун бүтүннүүтүн эргитэ саныыбын. Ийэм барахсан ыраас мөссүөнэ, кини араҥаччылыыр күүһүн билэр курдукпун. Бары чугас аймахтарбын, убайбын, эдьиийбин, бырааппын көрөбүн. Улам киэһэрэн иһэрэ чопчу биллэр буолла. Бу дьиэттэн аны тыыннаах тахсар кыаллыбат буолан иһэрин дьэҥкэтик өйдүүбүн. Кэргэммин, оҕолорбун, кыысчааммын Диананы аны тыыннаах көрбөт турукка чугаһаан иһэрим санааҕа сүрдээх ыарахан. Арай олохпун чиэһинэйдик, дьоҥҥо туһалаахтык олордум, Ийэ дойдум туһугар тыыммын холкутук биэриэм диэн бигэ санаам миэхэ эбии күүс биэрэр. Сиэппэр мэлдьи укта сылдьар блокноппар кэргэммэр Розаҕа сурук суруйдум. Хайдаҕын да иһин айар эйгэ киһитэ буоллаҕым, ол да иһин хоһоону кэргэммэр анаан суруйдум. Баҕар, ааҕыа. Ол эрэн саарбах. Ол да буоллар Розабынаан истиҥник сэһэргэспит, бырастыыласпыт курдук сананан холкутуйдум…

Салгыыта бэчээттэниэ.

Андрей Кривошапкин

Парламент хаhыата № 41 (2090) Алтынньы 18 күнэ, 2019 сыл

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.