Анатолий Добрянцев: “Тыыппалаах киһи тахсыыһы” диэбиттэрин өйдүүбүн”

Анатолий Анатольевич Добрянцев Хаҥалас улууһун кытыы кыра нэһилиэгэр атах сыгынньах оҕо сааһа ааспыта. Холкуос хонуутугар үлэлээн букунайбыт уолчаан СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччытыгар диэри үүммүт олоҕун суола киһини кэрэхсэтэр. Мин кини 60 сааһын туолбут үбүлүөйдээх күнүнэн эҕэрдэлээтим уонна олоҕун кэрэхсэнэр түгэннэрин туһунан кэпсииригэр көрдөстүм. Онуоха кини ыраастык, уу сахалыы кэпсээбитим сурукка тистим.

Отон буолан төкүнүйбүт оҕо сааһым

— Киһини өйдүүр буолуохпуттан төһө да харыны ньыппарынан баран үлэлиир диэн тугун биллэрбин, оҕо сааһым былыта суох, киһи хараҕын саататар күннээх, дьоллоох күн курдук өйдөнөн хаалбыт. Оччотооҕу холкуос кэмин оҕолоро бары да үлэлээн улааттахпыт. Биһиги 10 бииргэ төрөөбүппүт – 8 уол, 2 кыыс. Үлэни сыаналыыр буола улааппыппытыгар төрөппүттэрбитигэр махтанабыт. Аҕам Анатолий Дмитриевич, ийэм Антонина Семеновна үйэлэрин тухары “Орджоникидзе” холкуоска оробуочайынан уонна ыанньыксытынан үлэлээбиттэрэ. Мин кинилэргэ көмөлөһөн бостууктуурум, фермаҕа ийэбэр көмөлөһө таарыйа 6 ынаҕы илиибинэн холкутук ыан кэбиһээччибин, түүн ийэбинээн фермаҕа ынах төрөтүһээччибин.7 кылааһы бүтэрэн баран, холкуоска бостууктаан, оччолорго олус элбэх харчыны – 120 солк. хамнас ылбытым. Сайын аайы холкуос биэрбит сирин илиинэн охсон, мунньан, оттуурбут. Миигиттэн 1,5 сыл кыра бырааппынаан оскуолаҕа барыахпыт иннинэ үрэхтэн иһэр уубутун таһан, оттук маспытын эрбээн бэлэмнээн кэбиһэрбит. Онтон 3,5 км ыраах сытар Сиинэҕэ баар оскуолабытыгар барарбыт. Аны, сайылыкка тахсан оҕолору кытта минньигэс түптэ сытын эҕирийэн ыла-ыла ыраас хонууга оонньуурбут миэхэ төһөлөөх үчүгэй өйдөбүлүй! Тустарбыт, мас тардыһарбыт онно этэ.
Аны бултуурбун олус да сөбүлүүр этим. Уруоктарым кэнниттэн, сыыһа-халты аһаат, убайдарбын, бырааппын кытта кустуу, балыктыы сүүрэрбит. Биир ыанар ынахтаахпыт, эт диэн төрүкү суох буоллаҕа. Көтөх муҥунан кус эбэтэр балык аҕалааччыбыт. Туһахтаан куртуйах, куобах бөҕө бултааччыбыт. Ийэбит ол киэһэ байанайбыт бэлэҕин үөрэ-көтө астаан күөстээччи.
Өссө оҕо сааһым биир өй­дөбүлүнэн буолар – ийэлээх аҕам олоххо сыһыаннара. Биһиги сахатыйбыт судаарыстыбаннай дьаамсыктар удьуор­дарынан буолабыт. Ийэлээх аҕам сахалыы кэпсэтэллэрэ. Кинилэр өбүгэлэрин итэҕэлин уонна төрөөбүт-үөскээбит сирдэрин итэҕэллэрин ытыктыыллара. Таҥара дьиэтигэр сылдьаллара, ону кытта айылҕа иччилэригэр сүгүрүйэллэрэ. Эбэни аһаталлара.

Эрдэҕэс оҕо сааһым – олоҕум киэҥ аартыгар үктэнии

— Киһи улаатан истэҕин аайы интэриэһэ кэҥиир. Мин спортка дьоҕурдааҕым да, Покровскайтан олус ыраах олорор буолан, күрэхтэһиигэ дэҥҥэ киирэрбит. Тохсус кылааска чэпчэки атлетиканан утумнаахтык дьарыктаммытым. Атах оонньуутугар ыһыахтарга миэстэлэһээччибин. Спорду тэҥэ историяны олус сөбүлээччибин. Аҕа дойду Улуу сэриитин туһунан барытын аахпытым, кыргыһыыларга кыайыылар-хотторуулар, сэриигэ кыттыбыт 30 маршал тустарынан, генераллар ааттарын барытын билэрим. Географиянан үлүһүйбүтүм. Күрэхтэһиигэ кыттыбыппар аан дойду атлаһын бэлэхтээбиттэрэ. Онно хас дойду, куорат ханна баарын үөрэппитим.
Оскуоланы бүтэрэн үлэлии түһэн баран, аармыйаҕа ыҥырыллан барбытым, Читаҕа Леонид Брежнев сулууспалаабыт сиригэр түбэспитим. Онно эмиэ спордунан күүскэ дьарыктанан, этим-хааным, майгым хатарыллыбыта.
Аармыйаттан кэлэн баран СГУ тыа хаһаайыстыбатын факультетыгар зооинженер идэтигэр үөрэнэ киирбитим. Студенныы сылдьан чэпчэки атлетикаҕа спорт маастарын разрядын толорбутум. Курдаах тустууга өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһиитигэр бастаабытым. Мас тардыһыытыгар өрөспүүбүлүкэҕэ үс төгүллээх абсолютнай чемпион буолбутум. Ол курдук тэбэнэттээх устудьуоннуур сааһым, санаабар, олус түргэнник элэстэнэн ааспыта.

Хоту сиргэ сүрэҕим кыырпаҕын хаалларбытым

— Үөрэхпин бүтэрбиппин кэннэ дойдубар Хаҥаласка ыҥыра сатаабыттара да, Уһук Хоту сиргэ санаам сытара. Муомаҕа “Искра” сопхуоска зоотехнигынан үлэлии барбытым. Үлэбин сөбүлүүбүн аҕай, барытын ис сүрэхпиттэн, хараҕым уоттанан туран үлэлиир буолан дуу, олус түргэнник үрдэппиттэрэ. Партия оройуоннааҕы кэмитиэтэ оройуоннааҕы комсомол кэмитиэтин бастакы сэкирэтээринэн мэктиэлээбитэ, онтон Муоматааҕы ССКП инструкторынан үлэлээбитим. Ол курдук, “Муома” сопхуос дириэктэригэр диэри үүммүтүм. Олохтоохтор миигин кэбэҕэстик бэйэлэрин киһилэригэр киллэрбиттэрэ. Онно эмиэ улуус общественнай олоҕор кыттан, күрэхтэһиилэргэ миэстэлэһэн, олоҕум олус интэриэһинэйдик устубута. Уонна оттон сопхуос матырыйаалынай балаһыанньатын бөҕөргөппүтүм. Таба паантатын тас дойдуга атыылаан, валютанан харчы өлөрбүппүт. 90-с сс. биһиги сопхуос Саха сиригэр аан бастаан “Ниссан-патруль” джип атыыласпыта. Онтубутун куоракка кэлэн алта “Урал” массыынаҕа атастаспыппыт. Ол саҕана туризмы сайыннарыыга саҥа үктэммиппит. Тас дойдуттан кэлэр буолбуттара. 1991 сыллаахха Вашингтоҥҥа баран үөрэнэн, норуоттар икки ардыларынааҕы диэйэтэл дипломун ылбытым.
1993 сыллаахха Аллараа Халыма улууһугар баһылык солбуйааччытынан анаабыттара. 90-с сылларга ыһыллыы-тоҕуллуу саҕаламмыта. Хоту улуустары байытан олорбут улахан портар үлэлэрэ тохтообута, тыһыынчанан дьон үлэтэ суох хаалбыта. Пикеттэр, забастовкалар бөҕөтө. Үлэтэ суох хаалбыт дьону “материкка” ыытар сорук турара. Ону сэргэ Хоту сир төрүт олохтоохторо үгэс дьарыктарын быспаттарыгар кыһалларым. Халыманан халадыынньыктаах хараабылынан балыгы сибиэһэйдии аҕалар өҥөнү тэрийбиппит. Таба иитиитигэр улахан хаһаайыстыбалары оннунан хааллара сатаабытым.

Ылбыт уопуппун — туһаҕа

— Ол курдук хотугу улуустарга 17 сыл үлэлээн баран, Дьокуускайга төннүбүтүм. Тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар проректорынан үлэлээбитим. Таба иитиитин боппуруостарын салайарым. Ол 2000 сыл дойдубар Хаҥаласка баһылык быыбара буолла. Мин онно кыахпын холонорго сананным. Үрдүкү салалта бэйэтин киһитин туруорбут этэ. Төһө да хаҥаластар миигин үчүгэйдик билбэтэллэр, кыайыылаах мин тахсыбытым. Хайдах кыайбыккыный диэн ыйытаҕын… Дьоҥҥо судургутук, хайдах баарынан сыһыаммынан буолуо диэн сабаҕалыыбын. Оробуочайы, ыанньыксыты, учууталы кытта хайдах баарынан кэпсэтэрим. Сарсыарда алта чааска туран хочуолунайдары, фермалары кэрийэн, үлэһит дьону кытта кэпсэтээччибин. Баар кыһалҕаны эт харахпынан көрөн билэ сатааччыбын. Эдэр ыччаты кытта киэһэ кулуупка тэҥҥэ үҥкүүлээн, ирэ-хоро кэпсэтэрбин саныыбын. Дьон миэхэ итэҕэйбитэ, ол иһин кыайбытым буолуо.
Дойдубар баһылыгынан үлэ­лээбит кэмим олоҕум биир сырдык кэрчигинэн буолар. Үлэлиир сылларбар улууска 8 таас оскуоланы, ааркалаах 3 спорт саалатын, 5 эмп тэрилтэтин туттарбытым. Төрүттэрим уонна дойдум култууратын, итэҕэллэрин, үгэстэрин умнубаппын. Таҥара дьиэтэ, чочуобуналар тутуллубуттара, үрүҥ тунах ыһыах ыһыллар кэрэ сирэ – Орто Дойду дьэндэйбитэ.
2007 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ Президенин ыйааҕынан айылҕа харыстабылын миниистирин I солбуйааччытынан анаммытым. 2013 сыллаахха бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн депутатынан, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин I солбуйааччытынан буолбутум.

Кэргэммэр махтанабын

— Мин таһаарыылаахтык үлэм салаллыбытыгар кэргэммэр Свет­ланаҕа махталым улахан. Салалтаҕа үлэлиирим таһынан үгүс уопсастыбаннай үлэнэн дьарыктаммытым, билигин да дьарыктанабын. Судаарыстыбаннай дьаамсыктар историяларын сөргүтэбин, Саха сиригэр дьаамсыктар аҕалбыт нуучча норуотун фольклора сүтэн-симэлийэн хаалбатыгар кыһаллабын. Ол инниттэн судаарыстыбаннай дьаамсыктар суолларынан экспедиция тэрийбиппит, нуучча норуотун ырыаларыгар, частушкаларга фестиваль ыытабыт. Онон дьиэбэр сынньанарым наадалаах. Кэргэним өйүүр, өйдүүр. Оҕолорум Виталий, Сергей, Ольга олох киэҥ аартыгар үктэммиттэрэ. Виталий, Сергей аармыйаҕа сулууспалаан кэлэннэр, биирэ үлэлиир, биирэ гражданскай авиация университетыгар үөрэнэ сылдьар. Виталий Чечняҕа сулууспалаабыта, Сергей – муора флотугар, экваторга тиийэ устубута. Кыыһым Ольга убайын Сергей курдук эмиэ Санкт-Петербурга үөрэнэр.

Түмүктээн эттэххэ

Биир кэпсэтиинэн Анатолий Анатольевич туһунан толору билбэтим чуолкай. Ол эрээри кини кэпсээнин мин үчүгэйгэ, сырдыкка сирдиир холобур курдук ылынным. Дьоҥҥо үтүө сыһыанынан, ылсыбыт үлэтигэр эппиэтинэстээҕинэн, олоххо эрэллээҕинэн холобур буолуон сөбүн саныыбын. Ол олорон: “Эн кыра сылдьан олоҕум маннык киэҥ хардыылаах буолуо диэн таайар этиҥ дуо?”, -— диэн ыйыттым. Онуоха кини толкуйдуу түһэн баран: “Оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпына, кырдьаҕастар миигин кытары сэһэргэһэллэрин сөбүлүүллэрэ, мэлдьи ыҥырар буолаллара. Сэрии чахчыларын, араас сирдэр, дойдулар туһунан ыйыталлара. “Бу уолтан тыыппалаах киһи тахсыыһы” диэбиттэрин өйдүүбүн”, — диэн Анатолий Анатольевич быданнааҕы сыллартан кылам гыммыт өйдөбүлүн кэпсээтэ. Оттон мин кырдьаҕас киһи мындыр өйүнэн оҕо кэнэҕэски дьылҕатын өтө көрдөҕө диэн санааҕа кэлэбин.