Эһиги үлэҕит күн сыламыгар тэҥнээх

— Наталья Николаевна, кэ­лим киин биир бастыҥ үлэлээ­ҕинэн биллэр. Ол туһунан эһиги көмөлөһөр дьоҥҥут да үгүс­түк этэллэр. Улэҕит туһунан кэпсиэххит дуо?

—  Кэлим киин иһинэн биэс отделение баар.  80 социальнай үлэһит уонна  2 социальнай үлэҕэ специалист  өҥөнү оңороллор. Биирдии үлэһит 11 киһини бэйэтин эппиэтинэһигэр ылан, көрөр-истэр, көмөлөһөр. Оттон социальнай – медицинскэй отделение үлэһиттэрэ  5-6  сытар кыамматтары көрөллөр, харайаллар.  Сылга 700-тэн тахса  киһиэхэ көмөлөһөбүт, олохторун-дьаһахтарын чэпчэтэбит. Социальнай үлэһиттэн ирдэбил улахан. Кини анал үөрэхтээх буолуохтаах. 2017 сыл түмүгүнэн үлэһиттэр 43% үрдүк анал социальнай  үөрэхтээхтэр, 37 % – орто анал социальнай үөрэхтээхтэр.

Үлэбит тиһигин сайыннарарга дьулуһабыт.  2014 сыллаахтан кырдьаҕастарга өй-санаа  үлэтин, туругун тупсарарга «сенсорнай хос» аһыллыбыта, онно Киин психологтара биирдиилээн дьоҥҥо уонна бөлөххө сынньалаҥ, аралдьыйыы, ис турук тупсарыытын үлэтин ыыталлар.

Инбэлиит дьон дьиэлэригэр-уоттарыгар чэпчэкитик сылдьалларыгар көмөлөһөр адаптационнай хос аһыллыбыта. Ол хоско инбэлиит уонна кинини көрөр киһи кэлэннэр олоххо-дьаһахха туттуллар  малларынан туһана үөрэнэллэр. Сэрии бэтэрээннэригэр, огдооболоругар «суһал кнопкалаах» сотовай төлөпүөн бэриллибитэ. Сыл ахсын дьыл кэминэн көрөн араас акциялар ыытыллаллар: «Сылаас  дьиэ», «Ыраас дьиэ», «Ыраас тиэргэн» уо. д. а.

Биир ордук көмөнү эрэйэр араҥабытынан дьиэттэн сатаан тахсыбат дьон буолар. Кинилэргэ көмө оҥорорбут таһынан, күннэрин сэргэхситэргэ кыһаллабыт. Холобур,  «Виртуальный туризм»  бырайыак  үлэлэтэбит. Онно бастаан Сахабыт сирин кэрэ миэстэлэрин, Дьокуускай куораты көрдөрбүппүт, билигин омук дойдуларын сырдатабыт.

Киин отделениелара биирдии киһиэхэ биригээдэнэн баран көмө оҥоруу ньыматын киллэрдилэр. Ол курдук, бары көмөлөөн улахан үлэлэри, холобур,  дьиэ үрдүн-аннын сууйаллар, быыллыыллар,  кууһунан атыылыыр маҕаһыын­нартан бородуукта атыыла­һаллар.

— 2014 сыллаахха социальнай өҥө туһунан сокуон ылыллыбыта. Саҥалыы үлэ түмүгэ хай­да­ҕый?

—  «Об основах социального обслуживания граждан в Российской Федерации»  сокуоҥҥа олоҕуран билигин хас биирдии киһиэхэ өҥө үс сыллаах тус социальнай бырагыраамаҕа  олоҕуран оҥоһуллар. Тус бырагыраама диэн тугуй? Хас биирдии киһи туруга,  баҕата барыта учуоттанар. 7 пууннаах, хас биирдии пуун киһи бу кэмнээҕи туругун учуоттаан сиһилии оҥоһуллар.  Оттон социальнай үлэһит көмөлөһөр киһитин тус бырагырааматынан үлэтин отчуоттуур. Өҥө ылааччы төлөбүрэ кини пенсиятыттан көрөн оңоһуллар. Ол кээмэй тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн тутулуктаах. Ол иһин көрөр-истэр дьоммут төлөбүрдэрэ босхо, төлөбүрдээх өҥөлөр диэн көрүҥүнэн арахсаллар. Ол аата көмөлөһөр дьоммут эмиэ категориянан арахсаллар. Дьиэ кэргэнигэр көрөр-харайар инбэлииттээх, бэйэтин сатаан көрүммэт  уонна да атын. Бу үлэбит  түмүгүнэн  өҥөнү оҥоруу ахсаана, хаачыстыбата дьэнкэ көстөр буолла. Итиэннэ өҥөнү оҥоруу хаачыстыбатын билээри кыбаарталга биирдэ көрөр-харайар дьоммутугар үлэбит көдьүүһүн быһаарар анкета ыытабыт. Көмөлөһөр дьоммут барахсаттар анкетаҕа үлэбитин биһирииллэрин туһунан суруйаллар. Бастакы кыбаарталга ыытыллыбыт түмүгүнэн үлэ хаачыстыбатын клиеннэр биһирииллэрэ билиннэ.

— Оттон социальнай үлэһит бэйэтэ туох көмүскэллээҕий? Кинилэр уустук үлэлэрин чэпчэтэр ньымалар бааллар дуо?

— Үлэһиттэрбит доруобуйаларын, ис туруктарын туһугар кыһаллабыт. Ол инниттэн идэлээх сойуус мэктиэлиир бары көмөлөрө оҥоһуллаллар. Кинилэр чэгиэн сылдьалларын туһугар тэрилтэбит иһинэн “Доруобуйа” бырагырааматын бигэргэппиппит. Кэлэктиип чөл олоҕу тутуһар, грипптэн быһыы ылар, хаалыктаах хаамыынан дьарыктанар. Спорт саалаларын арендалаан хамаанданан күрэхтэһэбит, спартакиадаларга кыттабыт.  Эппитин-хааммытын чэбдигирдэрбитин таһынан, духуобунайдык эмиэ сайдабыт. Музейдарга, тыйаатырдарга кэлэктиибинэн сылдьабыт. Социальнай үлэһит өй-санаа уонна эт-хаан да өттүнэн сылайара саарбахтаммат. Ол иһин психологтар ханнык эмит уустук түгэн буоллаҕына, үлэһит уйулҕатын сынньатарыгар көмөлөлөһөллөр.

— Эһиги тэрилтэҕит республика таһымнаах буолаары турар. Ол туһунан кылгастык кэпсиигин дуо?

— 2017 сыллаахха балаҕан ыйыгар тахсыбыт дьаһалынан социальнай салаалары биэс тэрилтэнэн араарар үлэ ыытыллар. Ол курдук Дьокуускай куорат нэһилиэньэтин социальнай хааччыйыы кэлим киинэ, Булуҥнааҕы социальнай-бытовой өҥөнү оҥорор киин, Үөһээ Халыматааҕы социальнай-бытовой өҥөнү оҥорор киин, Бүлүү нэһилиэньэтин социальнай хааччыйыы кэлим киинэ, Хаҥалас нэһилиэньэтин социальнай хааччыйыы кэлим киинэ диэн арахсан үлэлиир буоллубут. Үлэбит хайысхата оннунан хаалар. Төһө кыалларынан нэһилиэнньэ кыаммат араҥатыгар күүс-көмө оҥоруохпут, истиҥ сыһыанынан олохторун сырдатыахпыт.