Хаар хайыҥнаах ураһаттан — дойду үрдүкү салалтатыгар

Ахтылҕан тылларын этиэҕиҥ

Арамаан Шадрин
бүүһүн аттыгар туран…

Аргыыйдык аатын ааттыаҕыҥ:
“Арамаан эһээбит” дэһиэҕиҥ,
Аттыгар чуумпуран туруоҕуҥ,
Ахтылҕан тылларын этиэҕиҥ.

Саккырыыр буоруттан, сириттэн
Самныбат санааны ылбытын
Бу бүүһүн аттыгар, кэриэстээн,
Ууруоҕуҥ алыыбыт ачатын.

Эбээнин норуотун туһугар
Эрдээхтик туруммут да эбит,
Охсуһуу үөһүгэр, уотугар
Олорбут бу кэрэ киһибит!

Оройуон тэриллэр күрэҕэр
Уоскуйар, сынньанар диэн суоҕа,
Уһун-киэҥ айаҥҥа силлиэҕэ
Утуйан ылара хайаҕа…

Сахатын сиригэр былааһы
Салайар түбүккэ түспүтэ,
Сүрэҕин сырдыгын, сылааһын
Барытын норуокка биэрбитэ.

Аргыыйдык аатын ааттыаҕыҥ:
“Арамаан эһээбит” дэһиэҕиҥ,
Аттыгар чуумпуран туруоҕуҥ,
Ахтылҕан тылларын этиэҕиҥ.

Степан Дадаскинов

Роман Шадрин быраата Байбал Шадринныын 1922 сыллаахха Кустуурга нэһилиэк  сэбиэтин тэрийсэн саҥа былаас үлэтин саҕалаабыттар. Ити  кэнниттэн Түгэһиир нэһилиэгэр ревком бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит. Бу манна кини тэрийэр, дьону ылыннарар, араатар быһыытынан дьоҕура дьэҥкэтик арыллыбыт. Кини ити дьалхааннаах сылларга дьону аҥаар кырыытыттан кулаахтааһыны утаран, балыырга түбэһэн ГПУ туппут дьоннорун көмүскүүрүн, киһи быһыытынан сиэрдээҕин туһунан дьон ахтыытыгар суруйар. Оччолорго суостаах уонна донуос-үҥсүү тарҕаммыт сылларыгар киниэхэ үлэтин сүнньүнэн сэрэтии  биэрбиттэрэ ону туоһулуур.

1929 сыл бүтүүтэ Булуҥҥа сэбиэскэй былааһы утары өрө туруу буолбутугар Роман Шадрин  Булуҥтан Саккырыырга таһаҕас тиэйиитигэр сылдьар кэмэ эбит. Түүннэри-күннэри  айаннаан Саккырыырга тиийээт, отучча киһилээх  этэрээт  тэрийбит. Бу этэрээтинэн алта уонча көстөөх сири айаннаан Быков Мыска  баар  кыһыл этэрээти  кытта  холбоһон,  өрө  турааччылар  арҕаа туундаранан барар  суолларын  бүөлээбиттэр. Оччолорго Хотугу Муустаах муора кытылынан, ахсынньы бытархан тымныытыгар харса суох хорсун сырыыга туруммуттар. Манна бэл көлө табалара ыар айаны тулуйбакка ыран охтоллорун этэрээт дьоно тулуйан, сатыы таһаҕастарын соспутунан, илиилэрэ-атахтара үлүйэн, астара бүтэн, туруоруллубут  соругу толорууга дьулуурдаах­тык туруммуттара. Ити өрө турууну хам баттыыр кыргыһыыга Роман Шадрин чахчы хорсун санаалаах хамандыыр буоларын көрдөрбүт. Бу икки өттүттэн уоттаах кыргыһыыга кэтэ сылдьыбыт бэргэһэтин үс сиринэн,  саҥыйаҕын алта, оттон этэрбэһин икки сиринэн  буулдьа  хайыта суруйан ааспыта да, кини кыл мүччү тыыннаах хаалбыта. Ити хорсун быһыытын иһин Роман Шадрин Бүтүн  Сойуустааҕы Ситэриилээх Комитет аатыттан тус ааттаах чаһынан уонна “кольт” револьверынан наҕараадаламмыт. Онтон Саха сирин Ситэриилээх Комитета кинини Бүтүн Сойуустааҕы Ситэриилээх Комитет аатыгар Кыһыл Знамя ордеҥҥа хадатаайыстыба түһэрбитэ ити кэмҥэ бастакы ураты үрдүк сыанабыл  быһыытынан суруллубут.

1931 сыллаахха Саха сирин ыҥырыылаах сьеһигэр Роман Иванович Шадрины Саха сирин Ситэриилээх Комитетын чилиэнинэн талбыттар. Кытыы  олохтоох норуоттары кытта үлэлэһэр комитет бэрэссэдээтэлинэн анаммыт, ону сэргэ Саха сирин Ситэриилээх Комитетын бэрэссэдээтэлэ Платон Алексеевич  Ойуунускай солбуйааччытынан бигэргэтиллибит.

Ити сыл кини көҕүлээ­һининэн Саккырыыр национальнай оройуона  төрүттэммит.

Саха сирин үрдүнэн бу кэмҥэ барыта уон саҥа хотугу норуоттар оройуоннара  төрүттэнэн бигэргэммиттэр. Бу оройуоннарга оскуолалар, ааҕар балаҕаннар, эмтиир пууннар, кыһыл чуумнар кылгас кэм иһигэр тэриллибиттэр. Итиннэ Роман Иванович Шадрин салайар дьоҕура улахан оруолу ылбытын үгүстүк ахтыбыттар. Улахан болҕомтотун үөрэхтээһин, кадр боппуруоһугар уурбут. Ол курдук кини үөрэххэ барар дьонун үксүн бэйэтэ сүүмэрдээн ыытан үөрэттэрбитэ ахтыллар. Кэлин кинилэртэн  Н.С.Тарабукин, Г.Н.Никитин  уонна  да  атын биллиилээх дьон тахсыбыттар.

1932 сыллаахха ыҥырыы­лаах 11-с партийнай конфе­ренцияҕа Роман Иванович Шадрин Дьокуускайдааҕы обком чилиэнинэн талыллыбыт. Онтон Сэбиэттэр VI Бүтүн Сойуустааҕы съезтэригэр П.А.Ойуунускайы, Р.И.Шадрины Бүтүн Сойуустааҕы Ситэриилээх  Комитет чилиэнинэн талбыттар.

Ити курдук эбээн норуотун чулуу уола ССРС үрдүкү сокуону оҥорор уорганын чилиэнэ буола үүммүт.

Роман Шадрин ити сылларга М.К.Аммосовы, П.А.Ойуунускайы кытта чугастык алтыһан үлэлээбитэ.

1934 сыллаахха кулун тутар 31 күнүгэр баара-суоҕа 40 сааһыгар Москуба  куоракка, гражданскай сэрии сылларыгар тоҥмута-хаппыта дьайан, ыараханнык ыалдьан олохтон туораабыта. Кини сырдык тыына быстаары сытан: «Кыыспын Сөдүөрэбин үөрэттэриҥ, киһи оҥоруҥ», — диэн эппитин М.К.Аммосов: «Роман кэриэһин толоруҥ, кыыһын булан үөрэттэриҥ», — диэн илдьиттээбит этэ, диэн  кыыһа Федора Романовна бэйэтин ахтыытыгар суруйбут. Кини өлбүтүн да кэннэ репрессия ыар тыына ситэн, табаарыстарын ыар дьылҕата кинини тумнубатаҕа. Кыыһа Федора Романовна хойукка диэри  уруу-аймах дьонноро сойуолаһыыга түбэһэн, үлэҕэ да ылбакка эрэйдэммиттэрин ахтара.

2018 сылга Р.И.Шадрин төрөөбүтэ 125 сылын туолла. Эбээн чаҕылхай уола уһук хотугу оройуоннар судаарыстыбаннастарын олохтооһуҥҥа уһулуччу оруолун бэлиэтээн туран, бу кэрэ-бэлиэ түгэни государственнай таһымҥа бэлиэтииргэ диэн республика Баһылыга Е.А.Борисов дьаһала тахсыбыта.

2016 сыллаахха балаҕан ыйын 18 күнүгэр Ил Түмэн спикерэ, Р.И.Шадрин үбүлүөйүн тэрийэн ыытар хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ А.Н.Жирков, СР Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Г.И.Данчикова Эбээн-Бытантай улууһугар көһө сылдьар мунньаҕы ыыппыттара. Манна Р.И.Шадрин үбүлүөйүн чэрчитинэн барыахтаах тэрээһиннэр уонна тутуулар сүрүн боппуруос быһыытынан көрүллэн дьүүлгэ тураннар, чопчу туһаайыылаах үлэлэр барбыттара, кини аатын үйэтитиигэ судаарыстыбаннай таһымҥа өссө биир дьоһун хардыы оҥоһуллубута  национальнай улуус инники сайдыытыгар олук уурбута.