Оҕолорбут ааҕар буоллахтарына…

Хаһыаппыт бүгүҥҥү ыалдьыта — «Чуораанчык» уонна «Колокольчик» оҕо сурунаалларын кылаабынай эрэдээктэрэ Татьяна Жиркова.
— Татьяна Ильинична, эн оҕо бэчээтигэр үлэлии-хамсыы сылдьар киһи, билигин үөрэнээччилэр төһө ааҕаллар дии саныыгыный?
— Мин оҕолор олох аахпат буоллулар дииллэригэр сөпсөс­пөппүн. Үөрэнээччилэр ортолоругар ааҕааччылар, билиигэ-көрүүгэ тардыһааччылар элбэхтэр.
Ол эрээри, кистэл буолбатах, Интернет ситимин дьайыыта эмиэ баар. Гаджеты, компьютеры манааччылар эмиэ үгүстэр. Онон оҕону ааҕыыга тардар, интэриэһиргэтэр инниттэн хаачыстыбалаах, чаҕылхай, ис хоһоонноох сурунааллары бэлэмнээн таһаарыахтаахпыт.

Кабинекка олорон, сурунааллары эрэ таһаарыынан дьарыктаммаппын. Үгүс биллэр-көстөр дьону кытта көрсөн кэпсэтэбин, санаа атастаһабын, сүбэ-ама ылабын. Ил Түмэн депутаттарын кытта эмиэ элбэхтик бииргэ алтыһабын.
Тэйиини быстах кэмнээх көстүү дии саныыбын. Ааҕыыга хайаан да эргиллиэхпит. Кумааҕыга бэчээттэнэн тахсар таһаарыыларбытын харахпыт харатын курдук харыстыахтаахпыт. Депутат Александр Уаров эппитинии, “мозг любит бумагу”.
— Ааҕааччыларга сурунаал­ларыҥ туһунан сиһилии били­һиннэр эрэ.
— Билигин «Чуораанчык» уонна «Колокольчик» сурунааллар икки бэчээтинэй лииһинэн, ол эбэтэр 16 лииһинэн тахса тураллар. Таһаарыыларбыт кыра саастаах уонна алын сүһүөх кылаастар оҕолоругар аналлаахтар. Ол гынан баран биһиги сурунаалларбытын оҕо эрэ киэнэ буолбакка, ийэ-аҕа, эбэ-эһэ, дьиэ кэргэн таһаарыыларын курдук сыаналыыбыт.

_________________________________________________

Оҕо суруналыыстыкатыгар мээнэ киһи кыайан үлэлээбэт. Манна бэриниилээх, үрдүк эппиэтинэстээх дьон сылдьаллар. Онон кинилэри харыстыахха, өйүөххэ наада.

________________________________________________

Кылаабынай эрэдээктэринэн үлэлээбитим ахсыс сылыгар барда. Саҥа үлэлээн эрдэхпинэ, оҕолорго аналлаах үгүс айымньылардаах норуодунай суруйааччы Иван Мигалкин сурунааллар бастакы эрэдээктэрдэрин Рафаэль Баҕатаайыскайы кытта көрүһүннэрбитэ. Кинилэр миэхэ элбэх сүбэни-аманы биэрбиттэрэ, ыллыктаах санаалары эппиттэрэ. Онон үлэбин-хамнаспын ытыктанар дьон сырдык алгыстарынан саҕалаабытым. Рафаэль Дмитриевич күн сириттэн күрэниэр диэри үгэс курдук сылга иккитэ тиийэн көрсөр, ирэ-хоро кэпсэтэр этибит. Кини эрдээктэрдии олордоҕуна, сурунааллар тиражтара 89 тыһыынчаҕа тиийэ сылдьыбыт.
Оҕо сурунаалын 80% ойууттан-бичиктэн турар. Онон айар коллективка худуоһунньук оруола олус улахан. «Чуораанчыкка» өр кэмнэр усталара талааннаах худуоһунньук Вера Ноева үлэлээн ааспытын бэлиэтээн ааһар хайаан да наадалаах дии саныыбын. Кини биһиги сүбэһиппит-амаһыппыт буолар. Кини: «Саха сирин үгүс биллэр-көстөр худуоһунньуктарын бастакы үлэлэрэ манна бэчээттэммиттэрэ. Ити үтүө үгэһи салҕааҥ», — диэн этэр.
Ааспыт сыллаахха Татарстан өрөспүүбүлүкэтэ ыытар «Многоликая Россия» диэн күрэхтэригэр кыттаммыт, онно кыайыылааҕынан тахсыбыппыт. Казань куоракка тиийэммит наҕараадабытын туппуппут. Кинилэргэ татаар тылынан тахсар үс оҕо сурунааллаахтар. Ол курдук, оҕо саадын кырачааннарыгар, алын сүһүөх кылаас оҕолоругар уонна үрдүкү кылаас үөрэнээччилэригэр тус-туспа таһаарыылаахтар. Кырачааннар сурунааллара хас сырыы аайы фломастер, оонньуур курдук араас бэлэхтэрдээх, сюрпризтаах буолар эбит. Итинник соһуччу бэлэхтээх буоллаҕына, оҕо сурунаалы кэтэһэрэ биллэр. Бу курдук татаардар оҕолор ортолоругар ааҕыы быстыспат ситимин олохтообуттар.

Биһиэхэ оҕолор ааҕыыла­рыгар болҕомто ууруллубат буолбатах, ууруллар. Үс сыл анараа өттүгэр өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Егор Борисов тус өйөбүлүнэн Амма Аччыгыйын аатынан «Кэскил» оҕо издательствота диэн тэриллибитэ. Бу кыһа икки хаһыат уонна икки сурунаал үлэлэрин сүрүннүүр. Билигин салайааччынан сүрдээх тэрээһиннээх Анжелика Андреева үлэлии-хамсыы сылдьар.
Быйыл үбүлүөйдээх сылбытыгар оҕо сурунаалларын историятыгар «Саха» көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньатын «Аал-луук мас» телестудията документальнай киинэ уһулла. Талааннаах суруналыыс Павел Пермяков –Тэлэкэ бу киинэни уһулууга сыл курдук үлэлэстэ. Бу киинэ от ыйыгар “күөх экранынан” көрдөрүллүбүтэ.
Үүнэр көлүөнэ театрыгар Матрена уонна Алексей Павловтар “Чуораанчык” туһунан спектакль туруора сылдьаллар.
Маны таһынан үбүлүөйдээх сылбытыгар өрөспүүбүлүкэ оҕо саадтарыгар «Чуораанчыктыын доҕордоһуох» диэн тэрээһиннэр ыытылла тураллар.
«Айар ыллык» диэн оҕо уус-уран айымньытыгар куонкуруһу үс сыл устата ыыттыбыт. Бу бырайыакпытын Саха сирин суруйааччыларын Ассоциацията (сал. Олег Сидоров) өйүүр. Өрөспүүбүлүкэбитигэр оҕо литературатын сайдыытыгар бу куонкурус төһүүнэн буолла. Дьиҥэ, хас биирдии саха киһитэ айар куттаах. Ону уһугуннарыахха наада.
Өссө сурунаалбыт гимнээх (күлэр). Суруналыыстар Аина Ксенофонтова, Мария Никитина, Татьяна Филиппова, Саргылана Федорова буоламмыт кэпсэтэ олороммут ити туһунан санаа киирбитэ. Оҕо суруйааччыта Константин Сосин хоһоонун суруйда, оттон мелодист Данил Санников матыыбын айан кэбиспитэ.
Билигин айар коллектив эдэр, туспа суоллаах-иистээх, үлэлиир баҕалаах.
— Татьяна Ильинична, өрөспүүбүлүкэбитигэр «Чуораанчык» уонна «Колокольчик» оҕо сурунааллара хайдах быһыылаахтык баар буолбут историяларын туһунан кэпсии түс эрэ.
— Миэхэ оҕо сурунааллара хайдах быһыылаахтык күн сирин көрбүт историяларын кытта сиһилии федеральнай таһымнаах политик, консулга тиийэ үүммүт Александр Мигалкин билиһиннэрбитэ.
Кини оччолорго обкомолга пропаганда уонна аҕытаас­сыйа салааларыгар сэкирэтээринэн үлэлии олордоҕуна, өрөс­пүүбүлүкэҕэ оҕо сурунааллара бэчээттэнэн тахсаллара наадатын туһунан быһаарыы ылыныллыбыт. Тэрээһин уонна кадр боппуруостарын Александр Васильевичка сүктэрбиттэр. Ити кэмҥэ кини 29 саастаах эдэркээн киһи эбит.
Кылаабынай эрэдээктэр дуоһунаһыгар олус элбэх кандидатура киирбит. Кинилэр истэригэр биллэр-көстөр суруйааччылар, поэттар бааллара. Рафаэль Баҕатаайыскай оҕо курдук ыраас-истиҥ дууһатынан, тутта-хапта сылдьыытынан, чиэһинэйинэн атыттартан чорбойон, сурунааллар бастакы кылаабынай эрэдээктэрдэринэн буолбут. Оччолорго ити дуоһунаска кандидатка Хомсомуол Киин Кэмитиэтэ сөбүлэҥин биэрдэҕинэ эрэ, бигэргэтиллэр эбит. Сүрдээх талааннаах айар коллектив талыллыбыт. Онон «Чуораанчык» уонна «Колокольчик» оҕо сурунаалларын бастакы нүөмэрдэрэ 1987 сыллаахха күн сирин көрбүт. Александр Васильевич сурунааллар маҥнайгы нүөмэрдэрин тутан бараннар, оҕо курдук үөрбүттэрин туһунан кэпсээбитэ.

— Сурунааллар кылаабынай эрэдээктэрдэрин туһунан ахтан ааһыаҥ дуо?
— «Чуораанчык» уонна «Колокольчик» сурунааллар кылаабынай эрэдээктэрдэринэн Рафаэль Баҕатаайыскай кэнниттэн суруйааччы Николай Герасимов — Айталын үлэлээбитэ. Кини үлэлиир кэмигэр сурунааллар Францияҕа 3 тыһыынча экземплярынан французтуу тылбаастананнар тарҕаммыттар. Онон таһаарыыларбыт норуоттар икки ардыларынааҕы таһымҥа кытта тахса сылдьыбыттар. Николай Афанасьевич кэнниттэн суруйааччы Ольга Корякина — Умсуура эрэдээктэрдээбитэ. Бу кэмҥэ «Чуораанчык» библиотечката диэн баар буолбута. Сурунаалы суруппут оҕолор кумааҕы куукулалары тутаннар үөрбүттэрэ-көппүттэрэ.
— «Чуораанчык» диэн ааты хайдах талбыттарый?
— Саха сурунаалыстыкатыгар дириҥник ытыктанар «Кэскил» уонна «Юность Севера» хаһыаттарга өр сыллар усталара кылаабынай эрэдээктэринэн үлэлээбит Нина Протопопова суруйааччылар оҕо сурунаалларыгар ханнык ааты биэрэр туһунан өр кэпсэппиттэрин, санаа атастаспыттарын туһунан кэпсээбитэ. Кини «Чуораанчык» диэн ааты суруйааччы Николай Мординов — Амма Аччыгыйа биэрбитин туһунан ахтан ааспыта. Нина Иннокентьевна сурунааллар редколлегияларын салайааччыларынан аҕыс сыл устата үлэлээбитэ. Кини оҕо таһаарыыларыгар киллэрсибит кылаата улаханын бэлиэтиибин. Суруналыыстыкаҕа үлэбин ытык киһибит салалтатынан саҕалаабыппыттан дьылҕабар махтанабын. Нина Иннокентьевнаттан уһуйуллубутум, иҥэриммитим үгүс.
— Татьяна Ильинична, билигин Сахабыт сиригэр Чуораанчык уолчааны билбэт киһи, оҕо диэн суоҕа буолуо. Бу уобараһы ким айан таһаарбытай?
— Дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник биллибит Чуораанчык уолчаан уобараһын уруһуйдьут Даниил Соловьев айан таһаарбыт. Быйыл үбүлүөйдээх сылбытыгар Кытайга куукула оҥоттордубут.
— Оҕо суруналыыһынан үлэлиир хайдах эбит диэн түмүк санааларга кэллиҥ?
— Оҕоҕо аналлаах суруйуулары үгүстэр чэпчэки курдук саныыллар. Оннук буолбатах. Суруналыыстыкаҕа саамай уустук хайысха дии саныыбын. Эн төһө да саастаах буол, оҕо курдук буолуохтааххын. Биһиги эрэдээксийэбит үлэһиттэрэ оҕолору наһаа таптыыбыт.
Иллэрээ күн сурунаалбыт саамай бөдөҥ бырайыага «Уһун суһуох-2017» диэн куон­куруспут түмүктэммитэ. Наҕараа­далааһыҥҥа сценаҕа тахсыбыт кырачаан кыргыттары үлэһиттэр сахалыы сырылаччы сыллаан ылабыт. Тэрээһиҥҥэ кэлбит дьон онтон сөхпүттэр этэ.
Оҕо суруналыыстыкатыгар мээнэ киһи кыайан үлэлээбэт. Манна бэриниилээх, үрдүк эппиэтинэстээх дьон сылдьаллар. Онон кинилэри харыстыахха, өйүөххэ наада.
— Түмүккэр тугу этиэҥ этэй?
— Сурунаалларбытын өссө сайыннарар, хаачыстыбалаах оҥорор инниттэн, үлэһит ахсаана элбиэн, маны таһынан бэчээтинэй лииһэ эбиллиэн наадалаах.
— Татьяна Ильинична, кэп­сээниҥ иһин махтанабын.