Павел Пинигин: «Кыайыыны, ситиһиини уйуохха наада»

Бу күннэргэ номоххо киирбит аатырбыт спортсмеммыт 65 сааһын бэлиэтээтэ

 

Спортсмен уонна  политик

 

— Спортсмен уонна политик. Спортсмен уонна салайааччы. Спортсмен уонна былаас. Соторутааҥҥа диэри ити өйдөбүллэр олох дьүөрэлэспэт этилэр. «Күүс баар буоллаҕына, өй наадата суох» диэн этии дьон өйүгэр оччо иҥпитэ. Кэлиҥҥи кэмҥэ бу өйдөбүл төрдүттэн уларыйда. Павел Павлович, кэлиҥҥи кэмҥэ спортсменнар политикаҕа уонна салалтаҕа хото киириилэригэр эн туох санаалааххын?

— Спортсменнар бары өттүнэн дэгиттэр сайдыылаах буолаллар. Тоҕо диэтэргин, оҕо эрдэхтэриттэн олоххо-дьаһахха ыстаал курдук хатарыллаллар. Араас куораттарга, дойдуларга сылдьан, күрэхтэһэллэр, ыырдара, билиилэрэ-көрүүлэрэ кэҥиир, үгүс киһилиин алтыһаллар, личность быһыытынан сайдаллар. Уопсастыбаны кытта үлэлииргэ-хамсыырга бэлэм, прогрессивнай өйдөөх-санаалаах дьон үүнэн тахсаллар. Кинилэр бары хайысхаҕа үлэлиир кыахтаах буолаллар.

Кэлиҥҥи кэмҥэ олохпут хаамыыта тэтимирэн, онно сөп түбэһэр түргэн быһаарыныыны ылынар, эрчимнээх спортсменнар политикаҕа элбээтилэр дии саныыбын. Талыллыбыт спортсменнар да сирдэрбэттэр. Тоҕо диэтэргин, кинилэр туруоруммут сыалларыгар-соруктарыгар тиийэ, толоро сатыыр уһулуччу хаачыстыбалаахтар, дьулуурдаахтар. Холобурга аҕалар эбит буоллахха, Михаил Дмитриевич Гуляевы ылан көрүөх. Спортсмен, физкультура учуутала өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччыга тиийэ үүннэ.

— Эн тус бэйэҥ политикаҕа хайдах быһыылаахтык кэлбиккиний, Ил Түмэн быыбарыгар кыттарга быһаарыныыны хайдах быһыылаахтык ылыммыккыный?

— Кыайыылар киһини элбэххэ кынаттыыллар, сирдииллэр. Ситиһиллибэтэҕи ситиһиэххин, ылбатах үрдэллэргин дабайыаххын баҕараҕын. Ол курдук, Ис дьыала министерствотын иһинэн салайыы Академиятын үөрэнэн бүтэрбитим. Полковникка тиийэ үүммүтүм. Онтон бэйэм иннибэр Олимпийскай оонньууларга судьуйалыахтаахпын диэн сыал-сорук туруоруммутум. 2000 сыллаахха ити ыра санаам туолбута. Сиднейгэ буолбут олимпиадаҕа судьуйалаабытым.

Дойдубар, Сахам сиригэр, сайдыылаах сирдэргэ, куораттарга баар курдук, чулуу спортсменнары бэлэмнээн, иитэн таһаарар спортивнай комплекс туттарар баҕалаах этим. Өрөспүүбүлүкэ Президенэ Вячеслав Штыровка сүбэһитинэн үлэлии сылдьан, ити санаабын киниэхэ эппитим, өйөөбүтэ. Биллэрин курдук, «Триумф» спортивнай киин тутуллан дьэндэйбитэ. Өрөспүүбүлүкэбитигэр кэлбит ыалдьыттар сөҕөр-махтайар тутууларыгар кубулуйда. Спортсменнарбыт дьарыктаналларыгар толору усулуобуйа баар буолла.

Патриоппун, төрөөбүт-үөс­кээбит Хоптоҕо нэһилиэгин, Чурапчым, Сахам сирин, дойдум тустарыгар күрэхтэһэрим. Төһө да улахан спортан тохтообутум иһин, ол патриотическай тыыным ханна да сүтэн-оһон хаалбата, дьоммор-сэргэбэр, дойдубар туһалыыр, көмөлөһөр баҕа санаам батарбат. Биир дойдулаахтарым миигиттэн итини кэтэһэллэрин сэрэйэрим. Ол иһин Ил Түмэн ааспыт быыбарыгар кыттарга быһаарыммытым. «Биир ньыгыл Россия» партия ыыппыт праймериһигэр кыттыыны ылбытым уонна кыайбытым. Чурапчы нэһилиэктэригэр барыларыгар сылдьаммын, дьон-сэргэ кыһалҕалаах боппуруостарын кытта билсибитим. Итинник гынан норуот депутата буолары ситиспитим.

— Павел Павлович, өрөс­пүүбүлүкэ парламенын кэлэр быыбарыгар кыттар былааннааххын дуо?

— Биир дойдулаахтарым кэлэр Ил Түмэн быыбарыгар кыттыыны ыларбар көрдөһөллөр. Итинтэн дьоммор-сэргэбэр туһалыыр, көмө, өйөбүл буолар эбиппин, эйиэхэ итэҕэйэллэр эбит диэн толкуй кэлэр, сүргэҥ көтөҕүллэр.

Дойдубар, дьоммор көмө­лөстөхпүнэ, өйөбүл буоллахпына, эндорфиным (үөрүү гормона) өрө тахсар. Итинтэн урукку спортсмен курдук син биир астыныыны, дуоһуйууну ылабын.

 

«Патриоппун, төрөөбүт-үөскээбит Хоптоҕо нэһилиэгин, Чурапчым, Сахам сирин, дойдум тустарыгар күрэхтэһэрим. Төһө да улахан спортан тохтообутум иһин, ол патриотическай тыыным ханна да сүтэн-оһон хаалбата, дьоммор-сэргэбэр, дойдубар туһалыыр, көмөлөһөр баҕа санаам батарбат».

 

 

Улуу  тренердэргэ түбэспит дьоллоохпун

 

— Үрдүкү күүстэр бааллар диэн итэҕэйэҕин дуо?

— Итэҕэйэн. Спортсмен баҕар, баҕарыма, итэҕэллээх буолар.

— Павел Павлович, эн үөһэ спортсменнарга дьарыктаналларыгар толору усулуобуйа баар буолла диэн аһардыҥ, оттон урут  эрчиллэргитигэр усулуобуйа хайдах этэй?

— Мин Дмитрий Коркин уонна Георгий Бураков курдук улуу тренердэргэ түбэһэн, көҥүл тустуунан дьарыктаммыт дьоллоох киһибин. Дьылҕабар махтанабын. Тренер уонна спортсмен бииргэ үлэлииллэригэр бэйэ-бэйэлэригэр сөп түбэсиһиэхтэрин наадалаах. Талааннаах тренер уонна талааннаах спортсмен кыайан сөп түбэсиһимиэхтэрин эмиэ сөп. Оччоҕо түмүк ситиһиллибэт. Онон дьолбор Коркин уонна Бураков курдук айымньылаахтык, ону таһынан научнай хабааннаахтык үлэлиир, айар-тутар тренердэргэ түбэспиппин.

— Бураковка Бөтүрүөбүс эйигин тиксиһиннэрбитэ дуо?

— Суох. Онус кылааска үөрэнэ сылдьаммын, «Спартак» спортивнай уопсастыба Саха сиринээҕи күрэхтэһиитигэр кыттаммын, иккис миэстэ буолбутум. Итиннэ биир тренер: «Украинаҕа биир эдэр тренер оҕолору сүүмэрдиир, Саха сириттэн киниэхэ дьарыктаныан баҕалаахтары ыҥырбыт», — диэтэ. Ити кэмҥэ Роман Дмитриев Москваҕа Сергей Преображенскайга дьарыктанан, аай дойду призеругар, Сэбиэскэй Союз чемпионугар тиийэ үүммүтэ. Сэбиэскэй Союз чемпиона, Чурапчыттан төрүттээх Прокопий Шестаков Белоруссияҕа Минскэйгэ дьарыктанара. Оттон Александр Иванов Казахстаҥҥа үөрэнэ, эрчиллэ сылдьара. Дьиҥэ, кинилэри да батыһыахпын сөптөөҕө. Ол эрээри суолбун-ииспин бэйэм тэлинээри, оҥостоору, оскуоланы бүтэрээт, Киевкэ көттүм. Физическэй култуура институтугар туттарсыбытым. Хаһан да улаханнык харбаабатах киһи, харбааһыҥҥа кытта экзамен туттаран (күлэр), устудьуон буолбутум. Үөрэх туттарсааччылар хаһыа да этибит. Ол курдук, Михаил Ноговицын, Валерий Семенов, Виктор Рукавишников, Николай Леонтьев уонна Валерий Керемясов бааллара. Мин тренер Георгий Бураковка итинник тиксибитим.

— Павел Павлович, Коркинтан төһө толлор этигитий?

— Толлон. Толлуу араас өрүттээх. Киһиттэн куттанан эбэтэр ытыктаан, убаастаан толлуоххун сөптөөх. Бөтүрүөбүстэн ытыктааммыт, сүгүрүйэммит толлор этибит.

 

Кыайыыбын аҕабар анаабытым

 

— Дойду сүүмэрдэммит хамаандатыгар номоххо киирбит тустууктары — Медведи, Ярыгины, Абдулбековы, Тедиашвилины кытта бииргэ эрчиллэн турардааххын дуо?

— Киевкэ Бураковка үс сыл устата дьарыктанан бараммын, сүүрбэбин туолуубар, түмүктэр баар буолбуттара. Мин дойду сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирэрбэр биир дойдулаахтарым Роман Дмитриев уонна Александр Иванов бааллара. Оттон Александр Медведь улахан спортан тохтообут этэ. Загалав Абдулбековтыын сборга кыратык бииргэ дьарыктана сылдьыбытым. Леван Тедиашвили, Иван Ярыгин, Сослан Андиев, Виктор Новожилов уо.д.а. аатырбыт, күүстээх тустууктары баттаһан, бииргэ эрчиллибит, алтыспыт дьоллоохпун.

— Павел Павлович, саамай өйдөнөн, өйгөр-санааҕар хатанан хаалбыт хапсыһыыҥ ханнык этэй?

— Ордук уустук, ыарахан хапсыһыылар киһи өйүгэр-санаатыгар хатанан хаалаллар. Ол курдук, Германияҕа Европа чемпионатыгар 74 киилэҕэ тустарбар, немец тустууга Адольф Зегердиин үһүс эргииргэ туста сылдьан, кини төбөтүнэн саайыллан, түөрт инники үөһэ тииспин тоҕо түһэн кэбистэ. Тиистэрим тириилэриттэн эрэ иҥнэн хааллылар. Бокс термининэн, нокаутка бардым. Ыам ыйа этэ. Улуу Кыайыы 30 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээри сылдьарбыт. Күрэхтэһиигэ барыам инниттэн, хайаан да кыайыахтаахпын, кыайыыбын аҕабар, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕар Павел Титовичка аныахтаахпын диэн оҥостон барбытым. Ол патриотическай санаам итиннэ күүскэ көмөлөспүтэ. Ойон тураммын, сымыһахпын быһа ытыраммын, тустаммын, 12:11 ахсаанынан кыайбытым.  

 

Өбүгэ,   айылҕа,  дьарык

 

— Утарылаһааччыларгын моральнай-психологичес­кай баһыйыы хайдах бы­һыылаахтык үөскүүрүй? Эдэр спортсменнарга сүбэ-соргу курдук тугу этиэҥ этэй?

— Спортсмен стабильнай көрдөрүүлэрдээх буолуохтаах, күрэхтэһиилэр ахсын утарылаһааччыларгын кыайыахтааххын, тустууктар терминнэринэн, “тоһуталыы” сылдьыахтааххын. Оччоҕо моральнай-психологическай өттүнэн баһыйтараллар, толлор, чаҕыйар буолаллар. Ити инниттэн эн кинилэртэн икки-үс төбөнөн үрдүк кылаастаах, маастарыстыбалаах буолуохтааххын.

Маны таһынан, мин күрэх­тэһиилэри, ордук көҥүл тустууну элбэхтик батыһа сылдьан көрөбүн. Онно кэтээн көрүүбүнэн, күүстээх өбүгэлэрдээх, удьуордаах, айдарыылаах, айылҕалаах тустууктар олох ураты буолаллар. Ити моральнай-психологическай баһыйыыга улахан оруолу оонньуур. Лидер, чемпион хаана төрүөххүттэн баар буолар дии саныыбын.

Күүстээх дьарык, үлэ эмиэ манна улахан оруоллаах. Спортка эрэ буолбатах, туохха барытыгар дьарык, сүрэхтээх буолуу туох эрэ түмүккэ, кыайыыга, ситиһиигэ тириэрдэр. Дьаныардаах үлэһит киһи син биир тугу эмэ ситиһэр.

— Билигин тустууктарбытыгар дьарыктаналларыгар усулуобуйа баар, бюджеттан үп-харчы көрүллэр. Оччоҕо үрдүк ситиһиилэр кэлбэттэригэр туох биричиинэлэр бааллар дии саныыгыный?

— Итиннэ биричиинэ элбэх. Үчүгэй оҕолор бааллар, суох буолбатахтар. Аралдьытар эйгэ кэҥээтэ. Компьютер, гаджет, Интернет, олохпут чэпчээтэ. Ону тэҥэ оҕо үлэттэн тэйдэ. Биһиги көлүөнэ дьон хара үлэҕэ эриллэн, таһырдьа сүүрэн-көтөн, окко-маска ыттан, оонньоон, сөтүөлээн, эт-хаан өттүнэн сайдыылаах этибит.

 

«Сулус  ыарыытыгар» ыллардыҥ  —  бүттүҥ

 

— Павел Павлович, «сулус ыарыытынан» ыалдьан турардааххын дуо?

— «Сулус ыарыыта» диэн сүрдээх күүстээх вирус. Олох-дьаһах көрдөрөрүнэн, ити ыарыыга ыллардыҥ да, бүтэҕин. Үүнүүҥ-сайдыыҥ тохтуур. Күрэхтэһиилэргэ кыайыылар кэлбэт буолан хаалаллар. Байанайгын кэҕиннэрэҕин, кэлэтэҕин. Ити ыарыы спортка эрэ баар буолбатах, олох бары эйгэтигэр баар. Политикаҕа кытта. Этэргэ дылы, дуоһунастанаат, киһини киһинэн аахпат буоллуҥ, сэнээтиҥ да, кэлин син биир тэмтэрийэҕин.

Спортка «сулус ыарыытын» кытта үгүстүк кэтиллиэххин сөп. Кыайыыны, ситиһиини уйуохха наада. Итилэр киһиэхэ саамай улахан тургутар күүс буолаллар. Манна тренер оруола сүрдээх улахан. Аҕа кэриэтэ буолаллар. Ол иһин улахан спортсменнар, олимпийскай чемпионнар киһи быһыытынан сүрдээх боростуой, элэккэй буолаллар. Бу — улахан үлэттэн, олоххо эриллииттэн ситиһиллэр.

Тус бэйэм «сулус ыарыытыгар» хаһан да ылларбатаҕым уонна ылларыам да суоҕа дии саныыбын. Ыччакка ити ыарыыга ылларымаҥ, киэҥ көҕүстээх буолуҥ диэн өрүү сүбэлиибин.

— Кэлиҥҥи көлүөнэ тустууктартан кимнээҕи чорбото тутан бэлиэтиэҥ этэй?

— Биллэн турар, Виктор Лебедеви, Герман, Александр Контоевтары, Леонид Спиридоновы, Дмитрий Михайловы, Айаал Лазаревы бэлиэтиибин. Билигин туста сылдьар уолаттартан Виктор Рассадины, Дмитрий Аксеновы, Егор Пономареву, легионердар Ньургун Скрябины, Николай Охлопковы ааттаталыам этэ. Бу уолаттар бэйэлэрин көрдөрүөхтэрэ, кыайыылар кэлиэхтэрэ дии саныыбын.

Маны таһынан талааннаах тустууктары Тимур Пестеревы, Николай Аянитовы ахтан аһарарым сөптөөх дии саныыбын.

 

«Сулус ыарыыта» диэн сүрдээх күүс­тээх вирус. Олох-дьаһах көр­дө­рөрүнэн, ити ыарыыга ыллардыҥ да, бүтэҕин. Үүнүүҥ-сайдыыҥ тохтуур. Кү­рэхтэһиилэргэ кыайыылар кэлбэт буолан хаалаллар. Байанайгын кэҕиннэрэҕин, кэ­лэтэҕин. Ити ыарыы спортка эрэ баар буолбатах, олох бары эйгэтигэр баар. По­ли­тикаҕа кытта».

 

 

Биэс  киилэлээх бухатыыр  оҕо

 

— Павел Павлович, ааҕаач­чыларга тус олоххуттан кылгастык сырдат эрэ.

— Күн сирин 1953 сыллаахха кулун тутар 12 күнүгэр Чурапчы улууһун Дириҥ бөһүөлэгэр көрбүтүм. Ийэм улаханнык ыарытыйан улуус киинин балыыһатыгар киирбитэ. Онон биэлсэр Лазарева: «Бухатыыр оҕо төрөөтө», — диэн баран, аҕабар 5 киилэттэн тахсалаах кыһыл оҕону туттаран кэбиспит.

Ийэм Харыйаана Елисеевна сэттис кылааска үөрэнэ сырыттахпына, күн сириттэн күрэммитэ. Нэһилиэккэ убаастанара, ытыктанара. Улахан иистэнньэҥ, ыраас-чэбэр туттуулаах, сырдык, кыраһыабай сэбэрэлээх саха Далбар Хотуна этэ. Оттон аҕам икки сэрии кыттыылааҕа. Финскэй сэриигэ кыттан кэлэн баран, Аҕа дойду сэриитигэр ыҥырыллан барбыта. Курскай дугаҕа кытта уоттаах сэриигэ кыттыбыта. Хаста да бааһырбыта. Кини 92 сааһыгар диэри олорбута. Бииргэ төрөөбүт сэттиэбит.

— Киһи быһыытынан хаачыстыбалартан тугу ордо­роҕун?

— Киһиэхэ киһилии сы­һыаны, сиэрдээх буолууну туох­тааҕар да ордоробун. Махталлаах уонна ыраас суобастаах буолуохтааххын. Маны таһынан үлэһит дьону убаастыыбын. Киһи олорорун тухары үөрэниэхтээх, сайдыахтаах. Ити хаачыстыбалар олоххо тардыһыыга төһүүнэн буолаллар. Бырастыы гына үөрэниэхтээххин. Күүстээх дьон итини сатыыллар, кыайаллар.

— Павел Павлович, кэп­сээниҥ иһин махтанабын.