Саҥа кинигэ — бүтүн норуот кыайыыта

“Үчүгэй кинигэ тахсыыта ыалга оҕо төрөөһүнүн курдук” диэн бэргэн этии баар. Онон норуот туһугар олорбут чулуу киһи туһунан кэпсиир кинигэ, кырдьык, саха дьонугар ураты умнуллубат түгэнинэн буолла.
Бу күн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, өрөспүүбүлүкэ биллэр уопсастыбаннай диэйэтэллэрэ, суруйааччылар, Нам улууһун дьаһалтата, университет уһуйааччылара кинигэ тула санааларын үллэһиннилэр. Хас биирдии сылаастык, истиҥник этиллибит тыллартан олус элбэҕи биллим. Норуотун туһугар олорбут Максим Кирович Аммосов диэн кимий? Кини тугу оҥорбутай, тугу ситиспитэй? Маннык ис хоһоонноох ыйытыыларга хоруйдары бүгүҥҥү ыччат бу кинигэттэн булан ааҕыахпытын сөп.
Бары өттүнэн дьоҕурдаах, киэҥ билиилээх эдэр киһи Саха сирэ үүнэ чэчирииригэр, норуот доруобай буоларыгар араас өттүттэн көҕүлээһини тэрийбитэ, сайдыы саҥа аартыктарын арыйбыта. “Максим Кирович Аммосов – уһулуччулаах сэбиэскэй государственнай уонна партийнай диэйэтэл, Платон Алексеевич Ойуунускайы, Исидор Никифорович Бараховы кытта Саха автономията тэриллэригэр сыратын уурбута, өрөспүүбүлүкэ, Хотугу кыраай сайдарыгар дьаныардаахтык элбэҕи турууласпыта. Оччолорго сайдыыны аҕалбыт, кэскили түстээбит дьоммут үтүө ааттарын үйэтитэр үлэлэр салгыы өссө да ыытыллыахтара”, — диэн бэлиэтээн эттэ Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков.
Эдэр ааҕааччы быһыытынан кинигэни олус интэриэһинэй диэн сыаналаатым. Тыла-өһө ылынарга чэпчэки, умсугуйан ааҕарга киһи интэриэһин тардар. Мин саастыылаахтарым Максим Аммосов далааһыннаах үлэтин туһунан дириҥник билэллэригэр бу кинигэ улахан суолталаах буолуо. Максим Кирович Киргизияҕа, Казахстаҥҥа таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Киргизияҕа баара-суоҕа аҕыс ый үлэлээн, саҥа үөскээбит сэбиэскэй өрөспүүбүлүкэ сайдар суолун торумнаспыта.
М.К. Аммосов 1925-1930 сылларга Саха сиригэр экспедиция тэрийэн, промышленноһы олохтообут. Онон мин кинини инникини өтө көрөр, норуот кэскилин түстээбит бөлүһүөк диэн сыаналыыбын. Саха инники дьылҕата, сайдыыта, сүөһүтэ-аһа — барыта сир баайын кытта сыһыаннааҕын эрдэттэн торумнаабыт. Саха сирин сайдыыта онно тирэҕирбитэ саарбаҕа суох.
Максим Кировиһы күүстээх, тулуурдаах киһи быһыытынан ылынным. Репрессия ыар сылларыгар бэйэтин харыстаммакка, норуотун көмүскээбитэ. Онон кинигэ ааптарыгар Олег Гаврильевич Сидоровка саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри үгүс докумуоннары, кинигэлэри чинчийэн, норуот баай “энциклопедиятын” таһаарбытыгар махтанабыт. Сүрүн көмөнү М.К.Аммосов кыыһа Лена Максимовна оҥорбут.
Мин санаабар, маннык тэрээ­һиннэргэ сылдьан, биһиги, эдэр ыччат, өрөспүүбүлүкэбит историятыгар сүҥкэн кылааты киллэрбит үтүөкэн дьоммут туһунан билэбит, бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар үлэлии сылдьар тумус дьоммут санааларын, тылларын-өстөрүн истэбит, өй-санаа өттүнэн сайдабыт. Бу күн “саҥа кинигэни бүтүн саха норуотун кыайыытын курдук ылыныахтаахпыт” диэн эппиттэрин ордук сөбүлээтим.

Кристина ИВАНОВА,
ХИФУ хотугулуу-илиҥҥи норуоттар тылларын
уонна култуураларын институтун
III куурсун устудьуона.