Москваҕа — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Күннэрэ

Норуот итэҕэллээхтэрэ өрөспүүбүлүкэ социальнай-экономическай сайдыытыгар Уурааҕы бэлэмнээһин, 2017 с. ахсынньы 13-15 күннэригэр РФ Федеральнай Мунньаҕар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Күннэрин ыытыы чэрчитинэн “Россия Федерациятын субъегын чааһын” көрүҥүнэн Федерация Сэбиэтин кэмитиэттэрин киэҥ ыҥырыылаах мунньахтарын тэрийии боппуруостарынан Федерация Сэбиэтигэр кэмитиэттэр бэрэссэдээтэллэрин уонна сенатордары кытта кэккэ көрсүһүүлэри ыыттылар.

Биллибэт саллаат уҥуоҕар

Москваҕа Саха сирин Күннэрин ыытыыга кыттыбыт салайааччылар Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар өлбүттэргэ үгэс быһыытынан ытыктабыл бэлиэтин биллэрдилэр.

Ол курдук, Кириэмил истиэнэтин аттыгар Александровскай садка Биллибэт саллаат уҥуоҕар веногу, сибэккини ууруу сиэригэр-туомугар СӨ Ил Дархана Егор Борисов, СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, Москва Бырабыыталыстыбатын национальнай политикаҕа уонна регионнары кытта сибээстэргэ Департаменын салайааччыта Виталий Сучков,СӨ бастакы Президенэ, Судаарыстыбаннай сүбэһитэ Михаил Николаев, Федерация Сэбиэтин чилиэнэ Александр Акимов, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Анатолий Добрянцев, кэккэ норуот депутаттара, Москва Бырабыыталыстыбатын, СӨ Ил Дарханын уонна Бырабыыталыстыбатын администрациятын, муниципальнай тэриллиилэр, тэрилтэлэр, Москваҕа Саха сирин диаспоратын бэрэстэбиитэллэрэ, устудьуоннар кытыннылар.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Москва к. Бырабыыталыстыбатын ааттарыттан веноктары СӨ баһылыга Егор Борисов уонна Москва Бырабыыталыстыбатын бэрэстэбиитэлэ Виталий Сучков уурдулар.

Ийэ дойдуларын туһугар олохторун толук биэрбит буойуннары ытыктаан, Саха сирин дьоно биир мүнүүтэ саҥата суох турдулар уонна Үйэлээх уокка сибэкки уурдулар.

Саха сирин уонна Москва депутаттарын көрсүһүүтэ

Россия киин куоратын парламеныгар сэтинньи 3 к. Ил Түмэн депутаттара Москва куорат Думатын депутаттарын кытта көрсүһүүлэрэ буолан ааста.
Тэрээһин иннинэ Саха сирин парламентарийдарыгар Дума саҥа дьиэтин, баай библиотекаларын көрдөрдүлэр.

СӨ Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков уонна Москва куорат Думатын Бэрэссэдээтэлэ Алексей Шапошников 2016 с. ахсынньы 6 к. Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Москва сокуону оҥорооччуларын икки ардыларыгар бииргэ үлэлээһин туһунан илии баттаммыт Сөбүлэһии чэрчитинэн хардарыта үлэлээһин сүрүн хайысхаларын дьүүллэстилэр.
Москва куорат Думатын, Саха сирин депутаттара Дума историческай дьиэтин делегациялары көрсөр саалатыгар буолбут тэрээһиҥҥэ кытыннылар.

Москва парламенын спикерэ Алексей Шапошников киирии тылыгар Саха сирин депутаттарын эҕэрдэлээтэ, кинилэр болҕомтолорун куорат Думатын тэрийии историятыгар тарта.
Салгыы Алексей Шапошников киин куорат парламенын үлэтин билиһиннэрдэ. Ол курдук, бүгүҥҥү күҥҥэ Москва 12 административнай уокурукка уонна 146 муниципальнай тэриллиигэ арахсар.

А.Шапошников Москва куорат сайдыытын бастакы суолталаах хайысхаларын уонна бюджеты үөскэтии уратыларын кэпсээтэ, тырааныспар инфраструктуратын сайдыытыгар, мегаполиһы тупсарыыга былааннарын үллэһиннэ.
Киин куоракка 14 бырагыраама олоххо киирэр, онно куорат бюджетын 90 бырыһыана ороскуоттанар эбит. Москваҕа бюджет 1 солк. инвестициятыгар 3 солк. чааһынай инвестиция тиксэр. Алтынньыга киин куорат үс сыллаах бюджетын кээмэйдэрэ бигэргэтиллибиттэр. Социальнай эйгэҕэ элбэх үп көрүллүбүт, оҕоҕо көмө харчы, пенсионердарга төлөбүрдэр, бюджет үлэһиттэригэр хамнас улаатыахтаахтар.

СӨ Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков Москва парламенын спикеригэр сиһилии кэпсээнин иһин махтанна. Кини салгыы Саха сирин регионнааҕы уратыларын кытта сибээстээх уонна федеральнай таһымҥа сокуонунан сүрүннээһини ирдиир боппуруостарга тохтоото. Спикер бу ирбэт тоҥноох сүүнэ сиргэ-уокка 50-500 киһилээх сэлиэнньэлэр баалларын кэпсээн, Арктика оройуоннарыгар нэһилиэнньэни аһынан-үөлүнэн, уматыгынан хааччыйыыга анаан “хотугу тиэйиини” бюджеттан кредиттээһини сокуонунан бигэргэтэр наадатыгар болҕомтону туһаайда.
Александр Жирков итини сэргэ ыраах сытар оройуоннарга нэһилиэнньэ наадыйыытын хааччыйыыга дьоҕус авиация сайдыытын судаарыстыба өттүттэн өйөөһүн боппуруоһун таарыйда.
2016 сыл ахсынньытыгар Саха сирэ, Москва уопутун учуоттаан, Экологическай доктринаны ылыммытын, өрөспүүбүлүкэ парламена ирбэт тоҥу харыстааһын туһунан федеральнай сокуон барылын оҥорбутун кэпсээтэ.
Александр Жирков РФ Федеральнай Мунньаҕар сокуону көҕүлээһиннэри хамсатыыга регионнар сокуону оҥорор уорганнара түмсүүлээх буолаллара суолталааҕын бэлиэтээтэ.
Ити кэннэ Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Москва парламенын депутаттарын РФ киин куоратыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Күннэрин чэрчитинэн ахсынньыга ыытыллар тэрээһиннэргэ кытталларыгар ыҥырда.
Көрсүһүү түмүгэр Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков Москва куорат Думатын Бэрэссэдээтэлэ Алексей Шапошниковка “Саха сирэ Россияны кытта 385 сыл” бэлиэни туттарда.
Москва куорат Думатын спикерэ бүгүҥҥү күҥҥэ икки регион сокуону оҥорор уорганнара бииргэ үлэлээһини кэҥэтиигэ, ордук федеральнай таһымҥа сокуону көҕүлээһиннэри хамсатыыга туһаайан үлэни ыыталларын бэлиэтээтэ. Аныгыскы көрсүһүүгэ Ил Түмэҥҥэ үлэлиир Ыччат парламенын уонна Москва куорат Думатын Ыччат палаататын икки ардыларыгар бииргэ үлэлээһин туһунан дуогабар түһэрсиллиэҕэр эрэнэрин эттэ.
Саха сирин парламенын Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков көрсүһүү түмүктэниитигэр Ил Түмэн парламеннар икки ардыларыгар сибээстэр сайдыыларыгар улахан суолтаны биэрэрин, бүгүҥҥү күҥҥэ бииргэ үлэлиир туһунан Россия субъектарын сокуону оҥорор уорганнарын кытта 12 сөбүлэһии түһэрсиллибитин, ахсынньыга Москваҕа Саха сирин Күннэрин чэрчитинэн итинник 6 сөбүлэһии түһэрсиллиэхтээҕин туһунан иһитиннэрдэ. Ити кэннэ Саха сирин парламеныгар Москва куорат Думатын кытта бииргэ үлэлээһинэ ураты суолталааҕын, Саха сирин сокуону оҥорооччулара Москва депутаттарын үлэтин, көҕүлээһиннэрин кэрэхсээн кэтээн көрөллөрүн бэлиэтээтэ.

«Россия Федерациятын хас биирдии субъега бэйэтэ уратылардаах, олор федеральнай сокуону оҥорууга тыктарыллыах тустаахтар. Парламеннар икки ардыларыгар тэҥ сибээстэри олохтооһун регионнары байытар. Биһиги регионнар интэриэстэрин учуоттуур сокуону көҕүлээһиннэри хамсатыыга Россия Федерациятын атын субъектарын кытта бииргэ үлэлээһиҥҥэ улахан эрэлбитин сүктэрэбит. Парламеннар туһааннаах кэмитиэттэрин уонна хамыыһыйаларын хардарыта үлэлээһиннэрин чэрчитинэн Ил Түмэн үлэни күүһүрдэр былааннаах. Биһиги уопуппут эмиэ Москваҕа туһалаах буолуоҕар эрэнэбит», — диэн бэлиэтээтэ Александр Жирков.

Кириэмил Успенскай соборугар

Сэтинньи 4 к., Норуот сомоҕолоһуутун күнүгэр, Москватааҕы Кириэмил Успенскай Соборугар Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков баһылыктаах өрөспүүбүлүкэ бар дьонун депутаттарын бөлөҕө Саха сирэ Россия судаарыстыбатын састаабыгар киирбитэ 385 сылыгар уонна Сибэтиитэл Иннокентий 220 сылыгар анаммыт Таҥара Литургиятыгар кыттыыны ыллылар.

Бу киһи аймаҕы быыһаабыт Таҥараҕа махталы биллэрэр сулууспаны Москватааҕы уонна Бүтүн Нуучча сирин Сибэтиэй Патриарха Кирилл ыытта.
Бырааһынньыктааҕы су­лууспаҕа СӨ Ил Дархана Егор Борисов, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, СӨ бастакы Президенэ Михаил Николаев, өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Евгений Чекин,Федерация Сэбиэтин чилиэннэрэ Вячеслав Штыров, Александр Акимов, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Анатолий Добрянцев, парламент сис кэмитиэттэрин бэрэссэдээтэллэрэ Алексей Еремеев, Александр Корякин, Владимир Прокопьев, Виктор Федоров, норуот депутаттара Василий Власов, Петр Юмшанов, Михаил Ягнышев, архиепископ Роман баһылыктаах Саха сирин епархиятын бэрэстэбиитэллэрэ, СӨ, Москва куорат Бырабыыталыстыбаларын, былаас толорор уорганнарын бэрэстэбиитэллэрэ уо.д.а. сырыттылар.

Сулууспа кэнниттэн Сретенскэй манастыыр хора уонна Нерюнгри к. музыкальнай оскуолатын “Соловушка” хора ыллаатылар. Таҥара Литургиятын сорох ырыалара, этиилэрэ саха тылынан иһилиннилэр.
Нуучча Православнай Таҥара дьиэтин баһылыга Кирилл Норуот сомоҕолоһуутун күнүн суолтатыгар сыһыаннаах тыл эттэ.
Патриарх Кирилл Саха сиригэр хаста да кэлэ сылдьыбытын, эйэлээх, ыраас дууһалаах, үтүө санаалаах саха норуотун ытыктыырын бэлиэтээтэ. Нуучча православнай таҥара дьиэтин үлэһиттэрэ алфавиты, азбуканы аҕалан, Саха сиригэр үөрэх сайдыытыгар ураты оруолу ылбыттарын эттэ.  Ити кэннэ кини Россияны, Саха сирин норуотун таҥара харыстыырыгар алгыһын тиэртэ.

Анегина Ильинаны наҕараадалааһын

Сэтинньи 3 к. Москваҕа Саха сирин Күннэрин чэрчитинэн Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков Россия Музыкальнай театрдарын Ассоциациятын ыҥырыытынан Россия Улахан театрын Бетховен аатынан саалатыгар “Видеть музыку” диэн Россия музыкальнай театрдарын Иккис фестивалын сабыы уонна “Легенда” бириэмийэни туттарыы сиэригэр-туомугар кытынна.
Бу Музыкальнай театрдар Ассоциациялара 2004 с. тэриллибит, 50-тан тахса театры түмэр. Ити Ассоциация 2016 с. олохтообут “Легенда” бириэмийэтэ музыкальнай театрдар сайдыыларыгар ураты кылааты киллэрбит искусство уһулуччулаах деятеллэригэр туттарыллар.

Быйыл атыттары сэргэ «Легенда» бириэмийэ саха норуотун номоххо киирбит опера ырыаһытыгар, уопсастыбаннай деятельгэ, педагогка, ССРС народнай артыыскатыгар, РСФСР, Саха Өрөспүүбүлүкэтин народнай артыыскатыгар, М.И.Глинка аатынан РСФСР Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреатыгар, П.А.Ойуунускай аатынан Саха АССР Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреатыгар Анегина Ильинаҕа туттарылынна. Билигин Анегина Ильина – Саха сиригэр уонна Уһук Илин федеральнай уокуругар соҕотох ССРС народнай артыыската буолар.
Ил Түмэн спикерэ Россия музыкальнай үлэһиттэригэр туһаайан дойду Култуураҕа министиэристибэтэ театрдарга биллэр өйөбүлү оҥорорун, ол Саха сирин театрдара сайдалларыгар, айар бырайыактарын олоххо киллэрэллэригэр көмөлөһөрүн эттэ уонна министиэристибэҕэ махталын биллэрдэ. Кини Анегина Ильина Саха сирин театральнай искусствотын номоҕунан буоларын, классическай искусствоҕа сулууспалыырын таһынан, үгүс сылларга айар, уопсастыбаннай үлэтин саха норуотун музыката, фольклора сайдарыгар анаабытын бэлиэтээтэ.

Василий Кононов хаартыскаҕа түһэриилэрэ.