Нэһилиэнньэ тугу туруорсарый?

Быйыл бырабыыталыстыба отчуота тохсунньу 29 күнүттэн Уус-Маайа улууһуттан саҕаламмыта. Билиҥҥи туругунан 5 улууска сырыттылар. Уопсайа 400 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа 17 бөлөххө арахсан сылдьыахтара. Санатар буоллахха, бырабыыталыстыба отчуота 20-с сылын ыытыллар.
Биһиги бырабыыталыстыба отчуотугар сылдьыбыт норуот депутаттарыттан нэһилиэнньэ тугу туруорсарын ыйыттыбыт.

Чурапчы улууһугар СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Михаил Гуляев салайааччылаах бөлөҕү кытары норуот депутата Павел Пинигин сырытта.

Павел Пинигин:
— Биһиги Мугудай, Одьулуун, Хатылы, Хоптоҕо, Чурапчы сэлиэнньэлэригэр сырыттыбыт. Олохтоохтор тугу туруорсалларый? Мугудайдар кинилэр аттыларынан ааһар “Халыма” федеральнай суолу аспааллыылларыгар туруорсаллар, дьиҥэр, 14 км уһуннаах суолу аспаалынан тэлгииргэ үп көрүллүбүт. “Сахам сирэ 21 үйэҕэ” бырагырааманан 75 миэстэлээх оҕо саадын тутуутун, оттуур сирдэргэ өртөөһүнү көҥүллүүрү туруорсаллар. Одьулууҥҥа элект­рическэй уот ситимэ эргэрэн кыһалҕалары үөскэтэр. Остуолбалары уларытар уолдьаста дииллэр. Үрэх Күөрэ учаастакка саҥа хочуолунай тутулларыгар эрэнэллэр.
Хатылылар сири-уоту нүөл­сүтүү уолдьаспытын туһунан этэллэр. Гаас киирэрин кэтэ­һэллэр. Хоптоҕоҕо оптоволоконнай сибээс киллэрэллэрин эрэнэ күүтэллэр. Гаас ситимэ киирэн эрэриттэн үөрэллэр. Култуура дьиэтин тутуутун туруорсаллар. Чурапчы сэлиэнньэтигэр 240 миэстэлээх оҕо саадын тутуута бытаарбыт. Дьиҥэр, атаҕын түһэрбиттэр. Чурапчы күөлүн биэрэгин чиҥэтэр үлэ барара булгуччулааҕын туһунан иһитиннэрбиттэр.

Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үп миниистирэ Валерий Жондоров оробуочай бөлөҕүн кытта Ил Түмэн дьиэ кэргэн, оҕо аймах, ыччат дьыалаларыгар, спортка, фи­зическэй култуураҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Баишев сырытта.
Юрий Баишев:
— Сылдьыбыт нэ­һилиэктэрбитигэр электрическэй уот ситимэ эргэрбитин, остуолбалары саҥардыы үлэтэ барыахтааҕын туһунан этэллэр. Мин санаабар, бу боппуруоска парламент истиилэрин ыытар кэм кэллэ. Тоҕо диэтэххэ, материальнай эргэрии уонна уот кыамтата тиийбэтин проблемата сытыытык турда. Дьиҥэр, Нерюнгриттан үрдүк кыамталаах уот ситимэ кэлбит да, уопсай туруга эргэрэн, киирбэккэ турар. Улуус кэҥиир, нэһилиэнньэ элбиир. Оҕо саадын, оскуолалары туруорсаллар. Социальнай эбийиэктэр, олорор дьиэлэр толору хааччыллыылаах буолалларыгар баҕараллар. 2018 сыл Мэҥэ-Хаҥаласка Олохтоох бородууксуйаны оҥорон таһаарыы сылынан биллэриллибитэ. Мин тыа хаһаайыстыбатынан үлэлиэн баҕалаахтар элбэхтэрин бэлиэтии көрдүм. Ол эрээри, кырдьык, үлэлэрэ көдьүүстээх буоларын дакаастаабыттар эрэ грант ылан, хаһаайыстыбаларын сайыннарар кыахтаахтар. Сүөһү иитиитинэн дьарыктаныан баҕалаах эдэр дьон элбэхтэриттэн үөрдүм. Ходуһалар тиийбэттэр.

Уус-Маайа улууһугар үөрэх уонна наука миниистирэ Владимир Егоров оробуочай бөлөҕүн кытары СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Корякин сылдьан, олохтоохтор санааларын иһиттэ.

Александр Корякин:

— Бу сырыыбытыгар улууска үөрүүлээх түгэн буолла. Уус-Маайа бөһүөлэгэр 400 миэстэлээх саҥа таас оскуола үлэҕэ киирдэ. Бу иннинэ хаарбах туруктаах эргэ оскуолаҕа икки сменанан үөрэнэ сылдьыбыттара. Олохтоохтор үөрүүлэрэ үгүс. Дьон сүрүннээн киин ититиигэ холбонууга бырабыыталыстыба чилиэннэрин болҕомтолорун тартылар. Бу үлэ бытааннык барар эбит. Эдэр өттүлэрэ Интернет ситимэ суоҕун, мобильнай сибээс мөлтөҕүн туһунан этиннилэр. Пенсионердар “Арассыыйа почтата” үлэтин сирэллэр. Пенсияларын ылаары киин бөһүөлэккэ киирэргэ күһэллэллэр. Быйыл бөрө мэнээктээбитин кэпсээтилэр. “Баҕа өттүнэн балыктааһын” туһунан сокуон балыксыттарга харгыстары үөскэппитин ыйдылар.

Абый улууһугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыраа­ныспарга уонна суол хаһаа­йыстыбатыгар миниистирэ Семен Винокуров салайааччылаах бөлөҕү кытары Ил Түмэн депутата Юрий Садовников сырытта.

Юрий Садовников:
— Абый улууһа киинтэн олус ыраах сытар буолан, кыһалҕалаах боппуруостара элбэхтэр. Холобур, Киэҥ Күөл нэһилиэгин олохтоохторо хочуолунай тутуутун туруорсаллар. Сылдьыбыт нэһилиэктэрбит үгүстэригэр баан терминала суоҕун ыйаллар. Харчыларын устаары улуус киинигэр Белай Гораҕа киирэргэ күһэллэллэр. Тыа хаһаайыстыбатын чэрчитинэн боппуруостар элбэхтэр. Ордук граннар туһунан ыйыталлар. Мелиорация үлэлэрин ыыталларыгар көрдөстүлэр. Итиэннэ ханнык баҕарар, ыраах сытар улууска баар кыһалҕа – таһаҕас тиэйиитэ. Куһаҕан хаачыстыбалаах уотурбаны аҕалалларын иһитиннэрдилэр.

Сунтаар улууһугар СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Петр Алексеев салайааччылаах бөлөх үлэлии сылдьар. Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Уаров эмиэ нэһилиэнньэни кытары көрүстэ.

Александр Уаров:
— Биһиги элбэх дэриэбинэлэри кэрийдибит. Дьон маннык кыһалҕалары бэлиэтиир. Сунтаартан Дьокуускайга диэри авиабилет сыаната олус үрдүк, кэлэ-бара 32 тыһ. төлүүллэр. Билигин цифровой экономика киирээри турар. Оттон кытыы нэһилиэктэригэр бу күҥҥэ диэри Интернет ситимэ суох. Хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэттэн көһөрүү бырагыраамата бакаа тохтоон турар. Нэһилиэнньэ бу бырагырааманы салгыыры туруорсар. Пилотнай бырайыакка 500 мөл. солк. өрөспүүбүлүкэ көрдө. “Оттон федеральнай бүддьүөттэн төһө кэлэрий?” диэн ыйыталлар. Дьон оптоволокно тиһигэ кэлэрин кэтэһэр. Национальнай медицинскэй кииҥҥэ, искэни эмтиир балыыһаларга ыраах Сунтаартан тиийбит дьону миэстэ суох диэн ылбаттар, онтон хомойоллорун туһунан этиннилэр. Өлүөхүмэттэн быһа суол оҥоруу туһунан кэпсэтии барар. Оччотугар Өлүөнэнэн кэлбит таһаҕаһы онтон таһыа этибит дииллэр. Ону интэриэһиргииллэр. Үүккэ дотация харчыта эбиллиэ дуо диэн ыйытыылар үгүстүк иһилиннилэр.