Хотугу төрүт норуоттар тылларын харыстааһыҥҥа —болҕомтону

Тыл баар — омук баар, тыл суох — омук суох. Ол да иһин төрөөбүт тыл кэскилэ, инникитэ, ама, кими долгуппат буолуой? Ааспыт нэдиэлэҕэ Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын тылларынан тахсар көрдөрөр-иһитиннэрэр средстволарга судаарыстыбаттан өйөбүл туһунан» диэн бырабыыталыстыба чааһа ыытылынна.

Мунньаҕы парламент хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева салайан ыытта.

Саха сирэ — соҕотох регион

Биһиги өрөспүүбү­лүкэбитигэр сахалыы уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар тылларынан тахсар көрдөрөр-иһитиннэрэр средстволарга судаарыстыба өттүттэн болҕомто ууруллубат диир сатаммат. Ити чааһыгар үгүс субъектар ымсыыра көрөр регионугар киирсэбит.

Ол эрээри, биллэрин курдук, глобализация, урбанизация кэмигэр олорорбутун умнуо суохтаахпыт. Оттон итилэр ордук аҕыйах ахсааннаах норуоттарга кутталлаахтарын, содуллаахтарын билэбит.

Глобализация кэмигэр ордук ассимиляция процеһа күүскэ барар. Ол курдук, сорох норуоттар бэйэлэрин тылларын, култуураларын, үгэстэрин сыыйа сүтэрэн, атыттар киэннэрин ылыналлар. Аан дойдуга ассимиляция содулуттан элбэх кыра норуоттар сир үрдүттэн сүппүттэрэ уонна сүтэллэр. Итилэртэн да киһи сэрэхэдийиэн сөптөөх дии саныыбын. Ол да иһин маннык хабааннаах тэрээһиннэр ыытыллан, тэриллэн эрдэхтэрэ.

Бырабыыталыстыба чааһа аһыллыытыгар парламент тустаах сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева Саха сирэ дойдуга аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар тылларынан тахсар көрдөрөр-иһитиннэрэр средстволары судаарыстыба өттүттэн өйүүр туһунан ураты сокуоннаах суос-соҕотох регион буоларын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Норуот депутата итинэн киэн туттар наадалааҕын ыйда. Кини: «Күн бүгүн Россия Федерациятын Бырабыыталыстыбата аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар тылларын үөрэтиигэ баар кыһалҕаларга болҕомтотун уурда. Итинтэн сиэттэрэн тустаах сокуоммут чэрчитинэн үлэлиир тэрээһиннэри олоххо киллэриигэ болҕомтону уурар хайаан да наадалаах. Сэтинньи ыйга Санкт-Петербург куоракка Уһук Илиҥҥэ уонна Сибииргэ олорор аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар тылларын, литератураларын уонна култуураларын үөрэтэр учууталлар II Бүтүн Россиятааҕы съезтэрэ буолаары турар», — диэн эттэ.

«Илкэни» таһынан биэс улуус хаһыата

Тустаах боппуруоска сүрүн дакылааты СӨ инновацияҕа, сыыппаранан сайдыыга уонна инфокоммуникационнай технологияларга миниистирин солбуйааччы Чокуур Гаврильев сүрүн дакылааты оҥордо.

2019 сыл балаҕан ыйын 30 күнүнээҕи туругунан өрөспүү­бүлүкэбитигэр барыта 212 маассабай иһитиннэрии средствота регистрацияламмыт. «2018-2022 сс. информационнай уопсастыбаны сайыннарыы» судаарыстыбаннай бырагырааманан 48 таһаарыы (27-тэ сахалыы тылынан) үбүлэ­нэрэ бэлиэтэнэр.

Биллэрин курдук, өрөспүү­бүлүкэбит төһө да нэһилиэнньэтэ аҕыйах уонна киинтэн ыраах сыттар, урут-уруккуттан элбэх араас хаһыаты уонна сурунаалы таһаарарынан биллэр. Кистэл буолбатах, атын үгүс региоҥҥа кумааҕы хаһыаты ааҕаллара сэдэхсийдэ. Оттон Сахабыт сиригэр почта ороскуота үрдүгүттэн хаһыат уонна сурунаал сурутуута төһө да ыараатар, кумааҕы таһаарыылары ааҕар дьон элбэх. Ити ордук тыа сиригэр бэлиэтэнэр. Өрүү «мэйии кумааҕыны сөбүлүүр, таптыыр» диэн этэбин. Онтукайбын бүгүн эмиэ хатылыыбын. Аныгы технологияны, сыыппараны баһылаабыт улуу, муударай дьоппуон норуота ити кистэлэҥи билэн диэххэ дуу, кумааҕы хаһыаттан, кинигэттэн арахсыбат. Ордук сытайан туран, кумааҕыга охтоллор. Оттон биһиги «һуу-һаа» дэһэр гаджеппытыттан, сыыппарабытыттан төһө кыалларынан тэйэ тутталлар. Ааҕааччым бэйэҕин кэтэнэн көрөрүҥ буолуо, Интернет уонна гаджет иннинээҕи уонна кэннинээҕи өйгө тутар дьоҕургун. Тутан туран умнаргыттан-тэмнэргиттэн соһуйар уонна «сөҕөр» эрэ буолуохтааххын. Кэлин түөһэйии ордук элбээн эрэрин биир төрүөтэ итиннэ сытар буолуон сөптөөх. Оттон ити туох аанньа буолуой? Онон кумааҕы хаһыат, сурунаал, кинигэ хаһан да сүтүө, симэлийиэ суоҕар сүүс бырыһыан итэҕэйэбин.

Төрөөбүт тылы харыс­таа­һыҥҥа көрдөрөр-иһитиннэрэр средстволар улахан оруолу оонньууллар. Онон тустаах боппуруоһу судаарыстыба өйүүрэ саамай сөптөөх.

«Илкэн» хаһыаты уонна «Геван» араадьыйанан уонна күөх экранынан биэриилэрин таһынан Анаабыр, Эдьигээн, Усуйаана, Аллараа Халыма уонна Эбээн-Бытантай улуустарын хаһыаттара анал рубриканан аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар тылларынан матырыйааллары таһаара олороллорун туһунан миниистири солбуйааччы бэлиэтээтэ. Ити хайҕаныан эрэ сөптөөх дии саныыбын.

Миниистири солбуйааччы Чокуур Гаврильев тустаах улуустар дьаһалталара анал таһаарыылары үбүлүүргэ уонна «Илкэн» хаһыаты сурутууга көмөлөһөллөрө наада­лааҕын ыйда. Кини 2017 сыллаахха «Төрөөбүт тыл уонна култуура» хайысханан грант олохтонон, аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар тылларын үөрэтэр уруоктар Ютуб ханаалга тахсыбыттарын туһунан эттэ.

Елена Голомарева Саха сирэ дойдуга аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар тылларынан тахсар көрдөрөр-иһитиннэрэр средстволары судаарыстыба өттүттэн өйүүр туһунан ураты сокуоннаах суос-соҕотох регион буоларын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.

Ситимнээх үлэ наада

Бырабыыталыстыба чааһыгар кыттыыны ылбыт депутат Петр Аммосов бу хайысхаҕа ситимнээх үлэ ыытыллара наадатын ыйда. Ол курдук, кини оҕолорго төрөөбүт тылга интэриэһи үөскэтэн, анал таһаарыы наадатын бэлиэтээтэ. Биллэрин курдук, билигин үп-харчы кырыымчык кэмигэр олоробут. Онон «Илкэн» хаһыакка оҕолорго аналлаах рубриканы аһан үлэлэтэр сөптөөх этэ. Петр Револьдович уонна тэрээһин кыттыылаахтара тустаах хаһыат ыйга биирдэ эрэ бэчээттэнэригэр сөбүлэспэттэрин биллэрдилэр.

Итилэри таһынан мунньах кыттыылаахтара «Илкэн» хаһыат, «Геван» биэриилэрин айар үлэһиттэрин үөрэттэриигэ, квалификацияларын үрдэтиигэ, матырыйааллары ааҕааччыны тардарын курдук, хайдах быһыылаахтык биэриигэ, бэчээттээһиҥҥэ болҕомто ууруллара наадатын бэлиэтээтилэр.

«Саха» көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа нэдиэлэ ахсын эбээн, эбэҥки уонна юкагир тылларынан биэриилэри бэлэмнээн таһаарар. Чукча уонна долган тылларынан, сэдэхтик да буоллар, биэриилэр эмиэ бэлэмнэнэллэр эбит. Мунньах кыттыылаахтара тылы үөрэтэр туһугар титр наадатын бэлиэтээтилэр.

Бырабыыталыстыба чаа­һын кыттыылаахтара тустаах көр­дөрөр-иһитиннэрэр средстволар судаарыстыбаттан хайаан да өйөнөллөрүгэр, өссө кэҥииллэригэр, штаттара улаатарыгар, ааҕааччылара элбииригэр үлэ күүстээхтик барара наадалааҕын ыйдылар.

Миниистири солбуйааччы Чокуур Гаврильев мунньахха этиллибит санаалары өйүүрүн биллэрдэ. Ол эрээри итиниэхэ үп-харчы тиийбэтин, кырыымчыгын туһунан аһаҕастык эттэ. Ол курдук, үүнэр 2020 сылга көрдөрөр-иһитиннэрэр средстволарга көрүллэр үптэн-харчыттан 53 мөл. солк. сарбылларын, тустаах судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа киирбит тэрээһин 13% кыччыырын туһунан иһитиннэрдэ. Онон штаты элбэтэр, хаһыат ыйга иккитэ тахсара хайдах да табыллыбатын туһунан баары баарынан аһаҕастык эттэ. Тустаах улуустар дьаһалталара өйүүр, көмөлөһөр эрэ түгэннэригэр ити этиилэр олоххо киириэхтэрин бэлиэтээтэ.

Бырабыыталыстыба чааһын түмүгэр Ил Түмэн вице-спикерэ Виктор Губарев уонна парламент тустаах сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева  баар балаһыанньаны тосту уларытар, аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар тылларынан тахсар таһаарыылары муҥутуурдук өйүүр наадалааҕын туһунан эттилэр.

Людмила НОГОВИЦЫНА

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.