Саха сиригэр мас тардыһыыта 1 №-дээх спорт көрүҥэ буолуохтаах

Өбүгэбит оонньуутун бэйэбит өрө туппатахпытына, ким?..

Суруйуубун Ил Түмэҥҥэ ахсынньы 3 күнүгэр «Мас-рестлинг сайдыытын кэскилэ уонна проблемалара» диэн тиэмэҕэ ыытыллыбыт парламент истиилэригэр ылыныллыбыт сүбэлээһиннэр туолууларын туһунан» бырабыыталыстыба чааһын саҕаланыытыттан буолбакка, түмүгүттэн саҕалыым.

Мунньах түмүгэр парламент физическэй култуураҕа, спортка уонна ыччат дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, мас-рестлиҥҥэ Бүтүн Россиятааҕы федерация президенэ Михаил Гуляев мас тардыһыытын өрөспүүбүлүкэбитигэр 1 №-дээх спорт көрүҥүнэн оҥоруохха наада диэн этиитин тэрээһин кыттыылаахтара дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуоллаатылар. Биһиги норуот тыйыс айылҕабыт кэриэтэ, кыраҕа ымыттыбаппыт баар суол. Онон ити ытыс тыаһа мээнэҕэ буолбатаҕын, тустаах этиини тэрээһин кыттыылаахтара ис дууһаларынан ылыммыттарын туоһулуур.

Олуона курдук көрбөппүн

Итини көҥүл тустууну өрө туппут регион олохтоохторо бастаан истэллэрэ олуона да соҕус буолуон сөп. Ол эрээри сыныйан, сыта-тура толкуйдаатахха, Саха сирин, дьонун-сэргэтин аан дойдуга биллэрэн, аатырдан эрэр, тэтимнээхтик сайдар өбүгэбит оонньуута, мас тардыһыыта өрөспүүбүлүкэбитигэр 1 №-дээх спорт көрүҥэ буоллаҕына даҕаны, олуона курдук көрбөппүн. Кырдьык, спорт национальнай көрүҥүн бэйэбит өрө туппатахпытына, таһаарбатахпытына, кимнээх салгыы сайыннарыахтарай, болҕомтолорун ууруохтарай?

Дьоппуоннар сумоларын, таецтар муай-тайдарын хайдахтаах курдук өрө туталларый? Омуктарын, дойдуларын ити спорт көрүҥ­нэринэн ааттатыахтарын ааттаталлар.

Оттон урут-уруккуттан тэтимин ылбыт, болҕомто киинигэр сылдьар көҥүл тустуу өрөспүүбүлүкэбитигэр сайдыбытын курдук салгыы сай­дыаҕа, болҕомто кииниттэн хаһан да түһүө суоҕа.

Өбүгэбит оонньуутугар, мас тардыһыытыгар иһи­рэх ийэлии, амарах аҕалыы сыһыаннастахпытына, харыстаатахпытына, биэбэйдээтэхпитинэ эрэ, Олимпийскай оонньуулар бырагыраамаларыгар киирэригэр чыпчаал ыра санаабыт туолара саарбаҕа суох. Мас тардыһыыта төрөөбүт-үөскээбит дойдубутун, дьоммутун-сэргэбитин аар саарга аатырдар даҕаны, аатырдыа да турдаҕа.

Тэтимнээхтик сайдар

Бырабыыталыстыба чааһыгар Михаил Гуляев өрөспүүбү­лүкэбитигэр физическэй култуура эйгэтигэр күүстээх судаарыстыбаннай политика ыытылларын бэлиэтээтэ. Кини Сахабыт сиригэр спорт национальнай көрүҥнэрэ, ол иһигэр мас-рестлинг киэҥник биллэллэрин-көстөллөрүн туһунан эттэ.

Михаил Дмитриевич: «Мас-рестлиҥҥэ Бүтүн Россиятааҕы федерация президенин быһыы­тынан кэккэ оробуочай көрсүһүүлэри ыыттым. Ол курдук, 2018 сыл ыам ыйыгар Нальчик куоракка ыытыллыбыт мас-рестлиҥҥэ Россия чемпионатыгар Кабардино-Балкария өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Мурат Кардановтыын тустаах региоҥҥа уонна Хотугу Кавказ федеральнай уокуругар мас тардыһыытын сайыннарыы туһунан кэпсэппиппит, дьүүллэспиппит», — диэн эттэ.

2019 сыл муус устар ыйга Чебоксары куоракка эмиэ мас-рестлиҥҥэ Россия чемпионатыгар Михаил Гуляев Чувашия өрөспүүбүлүкэтин физическэй култуураҕа уонна спортка миниистирэ Михаил Богаратовтыын көрсөн, тустаах субъекка уонна Приволжскай федеральнай уокурукка мас-рестлини сайыннарыы боппуруостарын дьүүллэспиттэрин бэлиэтээтэ. Владимирскай уобаласка салалтаны кытта эмиэ итинник көрсүһүү буолбут. Итилэри таһынан дойду спортка миниистирин Павел Колобкову кытта тустаах спорт көрүҥүн федеральнай стандартын бигэргэтии боппуруоһун тула кэпсэтии барбыт.

Ааспыт 2018 сыл сэтинньи 28 күнүгэр Саха сирин парламенын историятыгар аан бастаан норуоттар икки ардыларынааҕы «төгүрүк остуол» ыытыллыбыта. Ол тэрээһин түмүгүнэн ылыллыбыт сүбэлээһиннэри толоруу хаамыытын тула бырабыыталыстыба чааһыгар кэпсэтии буолла.

Сүрүн дакылааты физическэй култуураҕа уонна спортка министр Иннокентий Григорьев оҥордо. Ол курдук, ааһан эрэр 2019 сылга өрөспүүбүлүкэбитигэр өбүгэбит оонньуутун тула барыта 322 тэрээһин ыытыллыбыт. Бу спорт көрүҥэр бюджеттан 358 093 тыһ. солк. тыырыллыбыт. Дойду таһымыгар — 19, норуоттар икки ардыларынааҕы — 13 тэрээһин буолбут.

Өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана Айсен Николаев Дьокуускайга ыытыллыбыт мас-рестлинг III аан дойдутааҕы чемпионатын үөрүүлээх сабыллыытыгар 2032 сылга бу спорт көрүҥэ норуоттар икки ардыларынааҕы олимпийскай кэмитиэт билиниитин ылыахтаах диэн үрдүк сыал-сорук туруорбута.

2015 сыллаахха Бишкек куоракка этноспорт аан дойдутааҕы конфедерацията тэриллибитэ. Конфедерация ыстаап-квартирата Стамбул куоракка баар. Президенинэн Неджмеддин Билал Эрдоган (Турция президенин Реджеп Тайип Эрдоган уола) талыллыбыта.

Барыта 49 дойдуга мас-рестлиҥҥэ национальнай федерация тэриллибит. 2019 сылга Чили уонна Соҕуруу Корея судаарыстыбалара итиннэ кыттыспыттар.

Бырабыыталыстыба чааһыгар иһитиннэриилэри өссө М.К. Аммосов аатынан ХИФУ физическэй култуураҕа уонна спортка институтун дириэктэрин эбээһинэһин толорооччу Николай Гоголев уонна Чурапчытааҕы институт проректора Светлана Гуляева оҥордулар. Итинтэн көрдөххө, тустаах хайысханан: научнай да, практическай да өттүнэн үгүс үлэ барара көһүннэ. Холобур, Чурапчы үрдүк үөрэҕин кыһатыгар тренажердар кытта толкуйданан оҥоһуллубуттар.

Чахчы олимпийскай көрүҥ буолуо дуо?

Тэрээһин кыттыылаахтара дакылаатчыкка үгүс ыйытыыны биэрдилэр. Ити ыйытыылартан саамай болҕомтону тарпытынан депутат Алексей Еремеев миниистиргэ биэрбит боппуруоһа буолла. Алексей Ильич: «Кистэл буолбатах, норуоттар икки ардыларынааҕы олимпийскай кэмитиэт спорт көрүҥнэрин аччатарга үлэлэһэр. Тоҕо диэтэр, ордук сайыҥҥы олимпийскай оонньуулар бырагыраамалара олус киэҥ. Биирдиилээн киирсии көрүҥнэригэр ыйааһын категорияларын аччаталлар. Ити барыта бырагырааманы аччатар сыалтан оҥоһуллар. Маннык усулуобуйаҕа 2032 сылга мас-рестлинг дьиҥ чахчы Олимпийскай оонньуулар бырагыраамаларыгар киириэ дуо?» — диэн ыйытта.

Миниистир Иннокентий Григорьев олимпийскай оонньуулар бырагыраамалара саҥардылла турарын туһунан эттэ. Ол курдук, 2020 сыллааҕы Олимпиадаҕа спорт биэс саҥа көрүҥэ киирбитин бэлиэтээтэ. Мас-рестлинг бары ирдэбиллэргэ эппиэттиирин туһунан эттэ. Кини өбүгэлэрбит оонньуулара Саха сиригэр туризм сайдыытыгар эмиэ биир тирэҕинэн буолуон сөптөөҕүн туһунан эттэ. Миниистир телевидениени кытта үлэҕэ итэҕэстэр баалларын ыйда.

Маннык спорт көрүҥэ хайа да омукка суох, бары былчыҥнары үлэлэтэн, киһини эт-хаан өттүнэн сайыннарар — ураты көрүҥ. Аны көрөргө үчүгэйэ. Онон киэҥ араҥа болҕомтотун тардыан тардар. Олимпийскай оонньуулар бырагыраамаларыгар киириэҕэр эрэл сөҕүрүйбэт.

Биллэрин курдук, Саха театрын артыыһа Иннокентий Луковцевтаах «Дьулуур» диэн ааттаах мас-рестлинг туһунан киинэ устан бүтэрэн эрэллэр. Бу спорт көрүҥэ киэҥ эйгэҕэ өссө киэҥник тахсыытыгар, биллиитигэр-көстүүтүгэр ити үлэ оруоллаах буолуоҕар саарбахтаабаппын. Тустаах тэрээһиҥҥэ ити киинэ туһунан тыл аҥаара да быктарыллыбатаҕыттан соһуйдум.

Депутат Андрей Находкин өрөспүүбүлүкэбитигэр мас-рестлинг Киинэ аһыллыан сөп дуо диэн туоһуласта. Вице-спикер Антонина Григорьева судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа тустаах спорт көрүҥэр көрүллүбүт үп-харчы төһө сөпкө туһаныллыбытын ыйыталаста. Парламентарий Евгений Перфильев Саха сирин соҕуруу өттүгэр мас-рестлинг сайдыытын интэриэһиргээтэ. Депутат Геннадий Васильев бырабыыталыстыба таһымыгар парламент истиилэрин сүбэлээһинин олоххо киириитин хонтуруоллуур биэдэмистибэлэр икки ардыларынааҕы хамыыһыйа тэриллэрэ наадатын ыйда.

Бэтэрээн мадьыны Владимир Шарин өрөспүүбүлүкэбитигэр мас-рестлины сайыннарарга оскуолаттан саҕалаан ситимнээх үлэ барара наадатын туһунан эттэ. Кини ордук тыа сириттэн ити көрүҥҥэ күүстээх спортсменнар үүнэн тахсыахтарыгар саарбахтаабатын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Оттон, мин саныахпар, Сахабыт сиригэр мас тардыһыытын 1 №-дээх спорт көрүҥэ оҥоруохпутун баҕарар буоллахпытына, дьааһылаттан, уһуйаантан саҕалаан ситимнээх үлэ барыахтаах. Этэргэ дылы, кырачааннарбытыгар өбүгэбит ураты оонньуута ийэлэрин үүтүн кытта өйдөрүгэр-санааларыгар иҥиэхтээх. Ыһыахтарга эрэ маннык оонньуулаахпыт туһунан санаан кэлиэ суохтаахпыт. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, бэйэбит өрө тутуохтаахпыт, күүстээх болҕомтобутун ууруохтаахпыт. Оччоҕо эрэ атыттар тустаах спорт көрүҥэр тардыһаллара саарбаҕа суох.

Людмила НОГОВИЦЫНА