Саха ынаҕа Арассыыйа миниистирин болҕомтотун тарта

Саха норуотун уһулуччулаах учуона­йа Г.П.Башарин 1962 сыллаахха тахсыбыт «Саха сиригэр ынах сүөһүнү иитии историята» үлэтигэр XIX үйэ ортотуттан 1917 сылга диэри кэми хабан суруйар. Бу кинигэҕэ сурулларынан, 1857 сыллаахха Саха уобалаһын 5 уокуругар 171 666 ынах сүөһү баар эбит. 1917 сылга бу көрдөрүү 487 490 ынах сүөһүгэ тэҥнэспит. Маныаха биир түгэни туспа тутан бэлиэтиэххэ: оччолорго саха ынаҕа хаан буккуһуутун бара илик, адьас бэйэтин ыраас удьуорунан сылдьара.

Соторутааҕыта Москва куоракка ВДНХ “Көмүс күһүн”  21-с тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар саха боруода сүөһүтүн уонна саха сылгытын илдьэн туруордулар.  Саха ынаҕа аан бастаан маннык таһымнаах быыстапкаҕа кыттан кыһыл көмүс мэтээл хаһаайына буолла. Кинилэр ньирэйдээх ынаҕы уонна оҕуһу анал массыынаҕа уганнар 12 хонук устата айаннаан Россия киин куоратын булларбыттар. Биһиги «Сахаагроплем»  салайааччыта Василий Лукины кытта көрсөн кэпсэттибит.

— Биһиги өссө 2018 сыллаахха саха сүөһүтүн илдьэ барыахпытын баҕарбыппыт, онтон үбэ-харчыта кыаллыбакка эһиил бараарыҥ диэн эрэннэрбиттэрэ. Кураторбыт Денис Белозеров нөҥүө туруорсан, Ил Дархан, бырабыыталыстыба өйөөн быйыл былааҥҥа киллэртэрэн айанныыр чиэскэ тигистибит.

Саха норуотун төрүт баайа — бу өбүгэлэрбититтэн түҥ былыргыттан илдьэ кэлбит сахабыт ынаҕа уонна сылгыта буоллаҕа. Ону киэҥ эйгэҕэ таһааран көрдөрүү уонна саха ынаҕын элбэтиигэ, саха сылгытын үөрэтиигэ, чинчийиигэ олохторун анаабыт улуу учуонайдарбыт П.А.Романов, Г.П.Коротов, Г.П.Башарин  о.д.а. атыттар ааттарын үйэтитэр сыаллаах баран кэллибит. Биир саастаах оҕус, түөрт саастаах ынах уонна ньирэй. Маны таһынан Амматтан Болугур хаһаайыстыбатыттан икки атыыры уонна Абаҕа Стродуттан биир атыыры илтибит.

— Ынаххыт ньирэйин хаалларбыккытыгар ытаабыт сураҕа иһиллэр.

— Бастаан алта ыйдаах ньи­рэйи итинник уһун айаны тулуйуо суоҕа диэн хаалларарга быһаарбыппыт. Ынахпытын  ньирэйиттэн арааран Нам Таастааҕыттан аҕалан баран, куоракка “Племобъединение” баасатыгар хоммута. Онтон ыла бу сүөһү барахсан хайдах ньирэйиттэн арахсыаҕыттан ыла аһаабат да, уулаабат да буолан хаалбыт. Оннук икки суукка турбут. Зоотехник Заровняев С.И. биирдэ өйдөөн көрбүтэ, ынаҕа төбөтүн муннукка анньан баран хараҕыттан уу-хаар баһан ытыы турар эбит. Ону көрөн ынахпыт маннык туруктаах ньирэйэ суох Москубаҕа хайдах да тиийэр кыаҕа суох, ньирэйин аҕаллахпытына сатанар диэн төттөрү Таастаахха барбыттар. Хаалларбыт сыһыыларыттан ньирэйи булбатахтар. Онтон көрдөөннөр, Таастаах суолунан ийэтин көрдөөн хааман иһэрин, дьэ булан тиэйэн аҕалбыттар. Онтон, дьэ, ынахтара бэттэх кэлэн, уоскуйан, уһун айаны үчүгэйдик тулуйан ньирэйин кытта ааттаах бэркэ тиийбиттэр. Амма уолаттара сүөһүнү тиэйэ үөрэхтээх уолаттар буоланнар,  сүөһүлэри да, сылгылары да сүрдээх үчүгэйдик көрөн-истэн, уулатан, кылааннарын да кыларыппакка  тиэрпиттэр.

ВДНХ-ҕа сүрүннээн улахан боруода сүөһүлэри — оҕустары, сылгылары аҕалан туруораллар. Биһиги бээгэй атахтаах, улахан истээх сахабыт сүөһүлэрин ыскаап курдук улахан, биэдэрэ саҕа төбөлөөх боруода оҕус уонна улахан боруода сылгы икки ардыгар туруорбуттара быыкаа буолан көстөллөр. Ол гынан баран быыстапканы көрөр дьон, исписэлиистэр, учуонайдар бары биһиги сүөһүлэрбит аттыгар тохтоон олус интэриэһиргээн, ыйыталаһан, кинигэлэрбитин, видеосюжеттарбытын көрөн ааһаллар. Туох кэрэ көрүҥнээх ынахтарын аҕаллыгыт дииллэр. Биһиги саха ынаҕын тулуурун, айылҕа бэйэтэ селекциялаан таһаарбыт боруодата  буоларын, сүөһү ыарыыларыгар ылларбаттарын, гена күүстээҕин, үүтэ хойуутун, отунан эрэ аһаан кыстыырын, этэ мраморнайын кэпсээтибит. Салама илдьэн ыйаабыппыт, ону бары баайан, алҕаан ааһаллар. Исписэлиистэр ону истэн олох «бесценная порода» дииллэр. Биһиги бу сахабыт  ыанар ынаҕын сүтэр-симэлийэр статуһуттан таһааран ахсаанын биир тыһыынчаттан таһаарыахпытын наада.  Бу сүөһүлэрбит туһунан араас кинигэлэри, матырыйааллары илпиппитин тута хомуйан бүтэрэн иһэллэр.

— Оттон бу саха сүөһүтэ сэдэх боруода буоларынан федеральнай үбүлээһиҥҥэ киириитин туруорустугут дуо?

— Сүрүн сыалбыт онно сытар буоллаҕа. Бу турдахпытына Россия тыатын хаһаайыстыбатын  министрэ Виктор Николаевич Патрушев бэйэтинэн тиийэн кэллэ. Дьиҥинэн, бу футболлуур стадион саҕа павильоҥҥа араас боруода сүөһү барыта, көтөртөн саҕалаан козаҕа тиийэ араас кыыл-сүөл баарын үрдүнэн, кини чопчу биһиги  сахабыт ынаҕын көрбүтүнэн кэллэ. Кини саха сылгытын уонна саха сүөһүтүн интэриэһиргээн иккиэннэрин көрдө. Солбуйааччылара бэлэмнэммиттэр быһыылаах, сүрдээх үчүгэйдик кэпсээтилэр. Биһиги түгэни туһанан сахабыт ынаҕа, сылгыта сэдэх боруода буолалларын уонна экстремальнай усулуобуйаҕа иитиллэн туралларынан, федеральнай программаҕа киллэриҥ диэн эттибит. Ону солбуйааччылара истэн тураннар биһиги программа оҥоро  сылдьабыт  диэн  тута хабан кэпсээтилэр. Саха сылгыта -60 кыраадыска хаары хаһан аһыыр кыахтааҕын, тулуурун, дьулуурун кэпсээтибит. Ону министир “мин билэбин” диэх курдук эттэ. Сылгыны үөрдээн иитиигэ Саха сирэ үрдүк көрдөрүүлээҕин истэр эбит. Кини бу сүөһүлэр, кырдьык, саха норуотун олохторун укулаата диэн эттэ.

Быыстапка хамыыһыйата сахалар бу быыстапкаҕа олус бэлэмнээх  кэлбиттэрэ быыстапканы киэргэттэ диэн көмүс мэтээлбитин туттара туран күүскэ бэлиэтээтилэр. Онон сыалбытын-сорукпутун ситэн кэллибит. Саха сирэ  уопсайа 44 мэтээллээх эргилиннэ.

Наталья ПОПОВА

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.