Арктикаҕа үлэтэ суох буолуу кыһалҕата күүскэ турар

2018 сыл тохсунньу ый 1 күнүттэн өрөспүүбүлүкэҕэ барыта 2675 киһи үлэтиттэн уурайда

Дьарыктаах буолууга сытыы суолталаах соруктары Саха сирин Арктикатааҕы уонна хотугу улуус­тарыгар сөптөөх дьаһаллары  ылан миэстэтигэр быһаарыахха сөп диэн өрөспүүбүлүкэ салалтата быһаарар.

Аныгы кэмҥэ үлэтэ суох буолуу кыһалҕатын уонна бу быһыыны-майгыны үөскэтэр усулуобуйалары суох оҥорор туһугар өрөспүүбүлүкэ үрдүкү уонна олохтоох салалтата Арк­тика тыйыс усулуобуйатыгар олорор киһи олоҕун-дьаһаҕын тупсарыыга үлэлэри ыытара эрэйиллэр.  Судаарыстыбаннай былаас уорганнарын уонна Саха сирин 13 Арктикатааҕы уонна хотугу улуус­тарын бэрэстэбиитэллэрин кытта ыытыллыбыт селекторнай мунньахха Арктикаҕа бырамыысыланнас сайдара сүдү суолталааҕын ыйдылар.

“СӨ Бырабыыталыстыбата  Саха сирин арктическай уонна хотугу оройуоннарын 2030 сылга диэри социальнай-экономичес­кай сайдыыларын стратегиятын  оҥорор. Ити докумуон барылыгар дьарыктаах буолуу таһымын үрдэтиигэ уонна нэһилиэнньэ көһүүтүн тохтотууга көдьүүстээх этиилэри киллэрии — биһиги сорукпут”, — диэн СӨ Дьарыктаах буолууга судаарыстыбаннай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Степан Москвитин бэлиэтиир.

____________________
Санатан эттэххэ, Арктиканы сайыннарыыга Арассыыйаҕа тирэх зоналар тэриллэн тураллар. Олортон биир улахан зона биһиги хотугу улуустарбытыгар тэриллэн үлэлиэхтээх. Ону таһынан, Саха сирин салалтата Арктика зонатыгар 13 хотугу улууһу барыларын киллэрэргэ туруорсар. Билигин биэс улуус: Аллайыаха, Булуҥ, Усуйаана, Анаабыр, Аллараа Халыма, бу зонаҕа киирсэр. Манна өссө аҕыс улуус эбии киирэн биэриэхтээх.
______________________

Арктикаҕа уонна хоту улуус­тарга барыта 68,5 тыһ. ки­һи олорор. Үлэлиэн сөптөөх нэһилиэнньэ ахсааныттан  3,1 тыһ. киһи, атыннык эттэххэ 8,8% үлэтэ суоҕунан ааҕыллар.

Саҥа үлэ миэстэтин таһаа­рарга Арктикаҕа үлэ биэрээччи бөдөҥ тэрилтэлэр суохтара ыарахаттары үөскэтэр. Маны таһынан,  1,5 тыһ. киһи ханнык да идэни баһылаабатах. Онон сибээстээн хоту ким хайа сатыырынан үлэлиир. Маннык балаһыанньа кинилэргэ пенсия уонна социальнай мэктиэлэр суох буолууларыгар тиэрдэр.

Ыспыраапка

Алтынньы 14 күнүнээҕи Сахастат дааннайынан Саха сиригэр үлэтэ суох киһи ахсаана 2,4% намтаата, 33,9 тыһ. киһи буолара би­линнэ. Үлэлиэн сөптөөх нэһилиэнньэ ахсааныгар үлэтэ суох киһи ахсаана 6,8% тиийдэ. 2018 сыл тохсунньу ый 1 күнүттэн барыта 2675 киһи үлэтиттэн уурайда.

Быһа холоон 7 тыһ. тахса киһи үлэ дуогабарын түһэр­си­бэккэ үлэлиир. Ити улахан проб­лема федеральнай таһымҥа эрэ быһаарыллыан сөп. Сыл ахсын хотугу улуустартан 500-кэ тиийэ киһи барара биллэр, ол иһигэр 16 сааһыттан 29 диэри эдэр ыччат.

Бэлиэтээн эттэххэ

“2012-2019 сс. Саха Өрөспүү­бүлүкэтин нэһилиэн­ньэтэ дьарыктаах буолуутугар көмөлөһүү” судаарыстыбаннай бырагырааманы олоххо киллэрии чэрчитинэн улуус дьаһалталарын, национальнай улуустары кытары 2017 сылга 405 сөбүлэһии түһэрсиллибитэ. Өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын Ыйааҕынан судаарыстыбаннай кэмитиэт ыытар дьаһалларын, чуолаан, тыа сиригэр уопсастыбаннай үлэни ыытыы түмүгүнэн, 2017 с. Арктика зонатын нэһилиэктэригэр 36 киһи үлэ булбут. Үлэтэ суох киһи бэйэ бизнеһин тэринэригэр 152 тыһыынча солк. (2016 с. 82 тыһыынча этэ) суумалаах биир кэмнээх көмө оҥоһуллар.

Бюджет эйгэтин үлэ­һиттэрин хамнастарын фон­датын улаатыннарыыга ылыллыбыт кэлим дьаһаллар түмүктэригэр хамнас маннык эйгэлэргэ ордук тэтимнээхтик үрдээтэ. Хамнас дьиҥ улаатыытын кээмэйэ үрдээтэҕин ахсын, социальнай эйгэҕэ, оро­йуоннааҕы коэффицие­ны учуоттаабакка туран, 55 тыһ. үөһэ хамнастаах үлэ миэс­тэтэ баарын үрдүнэн хоту улуустарга төттөрү төннөн кэлии билиҥҥи туругунан бэлиэ­тэммэт.  Тыа сирин ыччатын үлэнэн хааччыйарга көмөлөһөр кэлим дьаһаллары олоххо киллэрии салгыы ыытыл­лар.