Дьарыктаах буолууну хааччыйыы судаарыстыба таһымыгар таҕыста

Надежда Никифорова, Өлөөн улууһун дьарыктаах буолуу киинин салайааччыта:
— Биһиги улууспутугар 172 киһи учуокка турар. Хоту улуустарга үлэ миэстэтин таһаарыы олус уустук, онон сир баайын хостуур тэрилтэлэри кытта дуогабардаһан үлэҕэ ыыталыыбыт. Быйылгаттан бу хайысхаҕа парламент уонна республика салалтата күүскэ үлэлээннэр үлэ тэтимнээхтик баран эрэр. Урукку сылларга үлэ миэстэтин туруорсуу уустук буолааччы. Бэрт кыра квотаҕа тиксэр этибит. Ол курдук, Удачнайдааҕы ГОК Верхне-Мунскай салаатыгар оробуочай идэтигэр дьону үөрэтии саҕаланна.Уопсайа 239 баҕалаах дьонтон анкета хомуйбуппут. Сорохторо идэлэрэ суох дьон. Идэлээх уолаттарга биирдии ый устата Удачнай ГОК стажировканы ааһалларыгар дьиэн кэпсэтии барбыта. Бу манна биьиги улэбитигэр улахан комону оройуон баһылыга Александр Степанович онорор. Биьиги улэтэ суох дьоммутун Удачнайга ыытарбытыгар массыына коруллэригэр, олорор сирдэрин дьаһайыыга кини быһаччы үлэлэстэ, үбүн улуус дьаһалтата уйунна. Уопсайа Удачнайдааҕы ГОК бу бугунну күҥҥэ стажировканы 58 киьи ааста. Бу үлэ балаҕан ыйыгар дылы салҕанан барыахтаах. Оттон анал идэтэ суох дьоммутун – 20 киһини Удачнайдааҕы комбинат курсугар үөрэттэрэ ыыттыбыт. Онтон биир ый стажировканы ааһаннар дьэ үлэҕэ киириэхтээхтэр.
Билигин да үөрэниэн баҕалаах дьон элбэхтэр. Ханнык идэлэр ордук ирдэнэллэрий диэн Удачнай ГОК ыйытык ыыппыппыт, онно олоҕуран үөрэтиини салгыы ыытыахпыт. Уопсайа биһиги улууспутуттан промышленноска 140 киһи үлэлии сылдьаллар, балартан 113 киһитэ «Анаабыр алмаастара» тэрилтэҕэ үлэлииллэр. Бу улуус биһигиттэн чугас буолан уонна биир айан суолунан сылдьар буоланнар олус табыгастаах. Бу тэрилтэ көһө сылдьан үөрэтиини кытта ыытар буоланнар дьон хото киирбитэ.
Биһиэхэ үрдүк техническай үөрэҕи бүтэрбит сорох ыччаттарбыт үлэ булбакка сылдьаллар. Холобур, «Бакалавр по направлению эксплуатация транспортно- технологических машин и комплексов», «горные инженеры» «техносферная безопасность» «инженер по охране окружающей среды», эколог идэлээх ыччаттары уопуккут суох, эбэтэр үлэ суох диэн ылбаттар. Оттон ыччат үлэлээтэҕинэ уопутурар буоллаҕа. Бу хамсааһыҥҥа хапсан баҕар үлэ булуохтара диэн эрэл баар.
Дьону үөрэтиигэ «Профресурс» дьиэн тэрилтэни кытары улэлэһэбит. Уонна бу сылга Центр подготовки кадров нөҥүө «Алроса» Удачнинскайдааҕы курсовой комбинатын кытары улэлэстибит. Ону таьынан Дьокуускайдааҕы индустриальнай колледжы уонна ДОСААФ кытта улэлиибит.
Урукку өттүгэр былааммытын быстах үлэннэн толорор эбит буоллахпытына, кэнники сылларга промышленноска ыытан үлэлэтии быдан улаатта.

Игнат Сергеев, Өлөөн ыччата:
— Мин дойдубуттан Дьилиндэттэн чугас буолан Анаабыр аламаастарыгар баран үлэлээбитим 4-с сыла буолла. Идэбинэн горнорабочайбын, хамнаһым ыйга 110 тыһыынча. Манна сезонунан кэлэн 4-5 ый үлэлээн барабын. Сахалар манна элбэхтэр, онон үлэлииргэ да үчүгэй, үлэтэ ыарахан, ол гынан баран идэбин сөбүлүүбүн. Дьарыктаах буолуу киинигэр үлэм суох буолан учуокка турбутум. Кинилэр ыытан үөрэттэрэн үлэлии сылдьабын. Аҕам инбэлиит, соҕотох олорор, ол иһин кэлэ-бара сылдьан үлэлиирим бэйэбэр да табыгастаах курдук. Аһа-үөлэ, олорор усулуобуйата, хамнаһа үчүгэй, онон үлэлииргэ да интэриэс баар.

Людмила Алексеева, Амма улууһун дьарыктаах буолуу киинин салайааччыта:
— Биһиги улууспут тыа хаһаа­йыстыбатынан дьарыктанар улуус буолан үлэтэ суох дьоннор син балачча бааллар. Биһиэхэ учуокка 260 киһи тураллар. Үлэ миэстэтин таһаарыыга иккитэ улахан дьаарбаҥка тэрийэн ыыппыппыт. Быйыл Нерюнгри куоракка «Якутуголь» хампаанньаҕа 5 уолу стажировкаҕа ыыппыппыт. Бу кэнниттэн кинилэр бэс ыйыттан үлэлээн барыахтаахтар. Маны таһынан 7 уолу бульдозерист идэтигэр үөрэттэрэ ыыттыбыт. «Колмар» диэн таас чоҕу хостуур улахан хампаанньаҕа 5 уол докумуоннарын ыыппыппыт 1 уол бэрэбиэркэни ааһан киирдэ. Атыттар киэннэрэ биллэ илик. «Трудовая моблилизация» бырайыагынан 10 уолу Өлүөхүмэҕэ, Кэбээйигэ ойуур солооһунун үлэтигэр ыыппыппыт, сорохтор ыарырҕаталлар. Хара үлэни кыраларыттан билбит тыа уолаттара улаханнык ыарырҕаппакка моһоллору этэҥҥэ ааһаллар. Оттон дьиэ кэргэннээх дьон уһун кэмҥэ ыраах баран үлэлииллэриттэн саллаллар. Ити уолаттарбытын кытта сибээһи куруук тутан олоробут, санааларын көтөҕөн, туох кыалларынан өйөөн. Оскуола ыскаамыйатыттан саҕалаан идэни талыы үлэтэ күүскэ барыан наада, ханнык баҕарар уустуктарга бэлэм буоллалларын курдук. Сорохтор психологическай моһолу ааспакка олорон хаалаллар. Тыа сирин оҕото эмискэ улахан куоракка тиийэн мунан-тэлэн хаалара да баар.
Маны таһынан миэстэтигэр үлэ миэстэтин тэриниигэ 10 киһини үөрэттэрэбит. Бэйэ дьыалатын тэринэр киһи нолуок, үп-харчы хаамыытын, хайдах бэйэ кыаҕар тирэҕирэн атахха турары барытын үөрэтэн билиэхтээх. Бизнес-былаан оҥорон көмүскүүргэ үөрэтэбит.

Николай Макаров, Амма ыччата, Нерюнгри куоракка үлэлиир:
— Биһиги 5 буолан Амматтан кэлэн «Якутуголь» тэрилтэтигэр стажировка бара сылдьабыт, онтон үлэҕэ ылыахтаахтар. Уолаттар үксүлэрэ 1994-97 сыллааҕы төрүөх ыччаттар. Идэбитинэн слесардарбыт, конвеердары өрөмүөннүүбүт, Чурапчыга баран бастаан үөрэнэн идэ ылбыппыт. Нерюнгри барыта чох, быыл буолан бастаан атыҥырыы санаабыппыт. Икки уол саллан төннүбүттэрэ. Бастаан хамнаскыт үрдүк буолуо диэбиттэрэ, кэлин кыра диэтилэр. Онон баҕар арыый кэскиллээх Колмар хампаанньаҕа барыахпыт, көстөн иһиэҕэ. Уолаттар вахтаҕа эҥин үлэлии үөрэхтээх буоланнар улаханнык ыарырҕаппаттар. Соторутааҕыта «Саха аймах» түмсүүтүгэр сылдьан саха ыччаттарын кытта билистибит, сүрдээх үчүгэй тэрээһин буолан ааста, күрэхтэһии энин тэрийэннэр сэргэхсийэн кэллибит.