Үөһээ Бүлүү: үлэ булар төһө уустугуй?

— Анатолий Алексеевич, Үөһээ Бүлүү оройуонун үрдүнэн үлэтэ суох буолуу билиҥҥи туругун туһунан кылгастык билиһиннэриэҥ дуо? Үлэтэ суох буолуу төрүөтэ тугуй?
— «Үөһээ Бүлүү улууһа (оройуона)» тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар улуус. Сыллата Дьарыктаах буолуу киинигэр үлэ көрдөөн сэттэ сүүсчэкэ киһи кэлэн учуокка туран ааһар. Хомойуох иһин, мантан аҥаара анал идэтэ суохтар. Тыа сирэ буолан, үлэ миэстэтэ улаханнык тахсыбат.
— Эдэр ыччат ордук ханнык идэлэргэ үлэлиэн баҕалааҕый?
— Эдэр ыччат ордук бырамыысыланнаска сөп­төөх идэлэргэ үөрэниэн баҕарар. Холобур, хайаҕа хостуур тэрилтэ оробуочайын, бульдозер машиниһын, погрузчик машиниһын, туһааннаах категориялаах суоппар, газ слесарын идэлэригэр уо. д. а.
— Ханнык идэлэргэ исписэлиистэр ордук үлэтэ суох хаалалларый?
— Бу диэн, маннык идэлээх исписэлиистэр үлэтэ суох хаалаллар диэн этиллибэт, барыта киһиттэн бэйэтиттэн тутулуктаах. Булгуччу идэтинэн үлэлиэхтээх диэн буолбатах.
— Улууска үлэтэ суохтарга көрүллэр пособиены ылыы бэрээдэгин, алын кээмэйин, ханнык бырагыраамалар баалларын туһунан билиһиннэр эрэ.
— Көмө харчы кээмэйэ кырата 1360 солкуобайга тэҥнэһэр, үрдээбитэ 7840 солкуобай буолар. Көмө харчыны ылар туһуттан киһи, бастатан туран, үлэ көрдөөн дьарыктаах буолуу киинигэр учуокка туруон наада, ирдэниллэр докумуоннара — паспорт, үлэ киниискэтэ (эрдэ үлэлии сылдьыбатах киһи үөрэҕин туоһулуур докумуона). Учуокка турбутун кэннэ, уон күнүнэн, үлэтэ суох диэн статус ылар, ол кэннэ пособие ананар.
Бырагыраамалар тустарынан этэр буоллахха, анал хас да бырагыраама баар: бэйэ дьарыктаах буолуута, уопсастыбаннай үлэлэри тэрийии, сокуоннай саастарын туола илик 14-18 саастаах гражданнары быстах кэмҥэ үлэҕэ олохтооһун, тыа сиригэр уопсастыбаннай үлэ, үлэ көрдүүллэригэр ыарахаттары көрсөр гражданнары быстах кэмҥэ үлэҕэ ылыы, 18-20 саастаах үөрэҕи бүтэрбит ыччаты быстах кэмҥэ үлэҕэ олохтооһун, вакансиялар дьаарбаҥкалара.
— Быйыл тохсунньу уонна олунньу ыйдарга уопсайа хас киһи учуокка турда, ханнык нэһилиэктэргэ көрдөрүү үрдүгүй?
— Тохсунньу ыйга үлэ көрдөөн барыта 112 киһи учуокка турда, ол иһигэр ордук Үөһээ Бүлүү, Үөдүгэй нэһилиэктэригэр үлэ көрдөөччү элбэх.
— Билигин дьарыктаах буолуу киинэ ордук ханнык хайысхаларга туһаайан үлэлиирий?
— Дьарыктаах буолуу киинэ үлэлиир хайысхалара, кэпсээбитим курдук, анал ылыллыбыт бырагыраамаларынан үлэлиир — бэйэ дьарыктаах буолуута, уопсастыбаннай үлэлэри тэрийии, сокуоннай саастарын туола илик 14-18 саастаах гражданнары быстах кэмҥэ үлэҕэ олохтооһун, тыа сиригэр уопсастыбаннай үлэ, о.д.а.
— Ыччат тыа сиригэр үлэлии хааларыгар ханнык тэрээһиннэр ыытыллалларый?
— Үлэлээх ыччаты тустаах тэрилтэлэр бары өттүнэн өйүүллэр уонна хааччыйаллар дии саныыбын, ол курдук олорор дьиэлэринэн хааччыйаллар, оҕо саадыгар миэстэ биэрэллэр уо.д.а. Үлэтэ суох тыа сирин ыччата, ханныгын да иһин, син биир дьарыктаах буолар: бултааһын, балыктааһын, сүөһү, сылгы иитиитэ, сайыҥҥы өттүгэр быстах кэмҥэ тутуу үлэтэ көстөр.
— «Олохтоох кадрдары – бырамыысыланнаска» диэн хайысхалаах тэрээһиннэргэ ханнык үлэлэр ыытыллалларый?
— Ити бырагырааманан бырамыысыланнас хампаанньаларыгар сөптөөх идэлээхтэри талан ыыталыыбыт. Оттон анал идэтэ суохтары быстах биитэр үс ыйдаах куурустарга үөрэттэрэбит. Бу күннэргэ Удачнайдааҕы ГОК үлэһиттэрэ кэлэн, үлэлиэн баҕалаах дьону кытта көрсөн, кэпсэтэн бардылар.

Статистика судаарыстыбаннай федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи салаатын көрдөрүүтүнэн, Үөһээ Бүлүү улууһугар 2017 сылга олорор киһи ахсаана 20 939 тэҥнэһэр

— Түмүкпэр, бу кэлэн иһэр Аҕа дойдуну көмүскээччи күнүнэн эйигин эҕэрдэлиибин. Бырааһынньык күнүгэр анаан сулууспалыы сылдьыбыт ханнык эмит түгэҥҥиттэн быһа тардан тугу кэпсиэҥ этэй?
— Күһүн, 1979 сыллаахха Афганистан сэриитэ саҕаламмыт кэмэ этэ. «Добровольцы, шаг вперед!» — диэбиттэрин кытары, баҕарбатарбыт да, бары биир киһи курдук «шаг вперед» оҥордубут. Биир ыйы быһа сэриигэ барарга настарыанньата суох бэлэмнэннибит, бойобуой техниканы вагоннарга тиэйэн, хамсаабат гына тимир боробулуоханан баайталаатыбыт уонна, дьэ, гражданскай таҥас кэтэн баран поеhынан айан­наатыбыт.
Айаммыт тухары атын омук саллааттара да, биһиги да күл­бэппит, үөрбэппит даҕаны, оннооҕор кэпсэтэрбит да аҕыйах курдук этэ. Сэриигэ баран иһэр дьоҥҥо туох аанньа буолуой. Онтон мин, хайдах эрэ атын хайысханан баран иһэрбитин (син географияны оскуолаҕа үчүгэйдик билэр этим) сэрэйэн, уолаттарбар Афганистан атын өттүгэр баар дии сатаатым да, ким да итэҕэйбэтэ. Ол курдук саҥата суох үс күн айаннаан «Ванино» өрүс пордугар тиийбиппит. Онно бары биһиги үөрбүппүтүөн! Чааспыт Курильскай арыыларга көһөн иһэр эбит. Ол олохпор биир саамай үчүгэй түгэн этэ.

Василий ПРОКОПЬЕВ.