Улуустар  депутаттарыгар болҕомтону  күүһүрдүөххэ 

Көһө  сылдьан семинардары   ыытыахпыт

Уопсайынан, маннык хайысхалаах көһө сылдьар семинардар улуустарынан ыытыллыахтара диэн Ил Түмэн VI ыҥырыытын салалтатынан быһаарыллан турар. Бастатан туран, миэстэтигэр бэрэстэбиитэллээх уорганнарга  тэрээһин үлэни ыытыыга методическай көмөнү оҥорор сыаллаах диэн. Маннык семинар салгыы өссө алтынньы 30 күнүгэр  Намҥа ыытылынна, онно Горнайтан, Жатайтан, Намтан улуус, нэһилиэк депутаттара мустан үлэлээтилэр.

Семинардары тэрийиинэн, ыытыынан  Ил Түмэн муниципальнай тэриллиилэр олохтоох салайыныыга бэрэстэбиитэллээх уорганнарын кытта үлэҕэ отдела тус сыаллаахтык дьарыктанар. Отдел салайааччыта Сергей Бурнашев билиһиннэрбитинэн, маннык тэрээһиннэри  өрөспүүбүлүкэ үгүс улуустарын хабан ыытыллыаҕа, сорох улуустары зонанан түмэн, ыытыы форматын бириэмэтинэн уонна балаһыанньатынан көрөн уларытан иһиллиэҕэ.  Бу күннэргэ суол баарынан  киин улуустарынан, салгыы, сэтинньи 14 күнүгэр Бэрдьигэстээххэ, онтон буолар кэмин чопчулаан Бүлүү бөлөх улуустарынан барыахтара. Былааҥҥа хоту, бырамыысыланнай улуустар эмиэ тураллар.  Семинардарга аҥардас депутаттар эрэ буолбакка, муниципальнай тэриллиилэр баһылыктара, дьаһалталар специалистара кыттыыны ылаллар. Сергей Систикович: “Ордук методическай көмөнү оҥорууга болҕомтону уурабыт, онно сокуоннарга уларыйыылар киирбиттэрин билиһиннэрэбит уонна докумуоннары толорууга туох-хайдах сыыһалар тахсалларын үөрэтэн, ыйан биэрэбит”, — диир. Ону таһынан, чугастыы, эн-мин дэһэн, хас биирдии улуус, нэһилиэк кыһалҕатын, проблемаларын аһаҕастык этинэллэригэр маннык тэрээһин олус наада. “Депутат бэйэтин сиригэр үктэнэн туран этинэригэр тирэхтээх буоллаҕа, туруорсар да уонна маннык араас таһымҥа – Ил Түмэн, улуус Мунньаҕын, нэһилиэк Сэбиэтин депутатынан үлэлии сылдьар дьон атах тэпсэн олорон, бэйэ-бэйэлэрин кытта хардарыта уопут атастаһан, ситэрсэн биэрэллэр, хардарыта “үөһэ-аллара”  сибээс олохтонор. Семинардарга үөрэтэр-көрдөрөр аналлаах методическай  брошюралары бэчээттэтэн тарҕатабыт. Хас сылдьыбыт улууспутугар киирбит этиилэри хомуйан, сис кэмитиэттэр көрүүлэригэр киллэрэбит”, — диэн салгыы быһаардылар. Бэлиэтээн эттэххэ, тыл этиитигэр кыттыбыт баһылыктар, депутаттар маннык тэрээһин олус наадалааҕын, сыалы-соругу толорорго, чопчу боппуруостары быһаарыыга көдьүүстээҕин хаста да санаттылар. Семинардары ыытыы  биир соругунан,  2017 сылга СӨ Олохтоох  салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнарын 1 съеһигэр ылыныллыбыт резолюцияҕа киирбит этиилэри толоруу буолар.

Покровскай семинарыгар кыттан, тыл эттилэр, баһылыктары, депутаттары кытта үлэлээтилэр: Ил Түмэн олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэ­тин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников, ону кытта кэмитиэт старшай референэ Семен Григорьев; Ил  Түмэн муниципальнай тэриллиилэр олохтоох салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнарын кытта үлэҕэ отделын начальнига Сергей Бурнашев, ону кытта отдел старшай референэ Матвей Соркомов;  Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын уонна Бырабыыталыстыбатын дьаһалтатын олохтоох салайыныыга Департаменын салайааччыта Афанасий Владимиров; Ил Түмэн иһинэн эдэр депутаттар Сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Павел Судико. Ону тэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыга Гаврил Алексеев, Покровскай куорат, Мохсоҕоллоох бөһүөлэгин, нэһилиэктэр баһылыктара кыттан, тыл эттилэр.

Хаҥаластар  сахалыы  сиэри-туому  толорон көрүстүлэр

Семинар  Покровскайдааҕы Арчы дьиэ­тигэр саха сиэрин-туомун толоруунан  саҕаламмыта ураты бэлиэ түгэнинэн буолла. Кырдьыга да, саҥа саҕалааһын бүттүүн өрөспүүбүлүкэҕэ тарҕаныытынан, суолтата улаханыттан көрдөххө, сөптөөх. Ол курдук, Арчы дьиэтин дьөһүөлдьүтэ, алгысчыт Лидия Харитонова алтынньы саха итэҕэлинэн Хотой Айыы ыйынан буоларынан ситимнээн, бу ый сиэрин-туомун толорон, кэлбит ыалдьыттары, улуус депутаттарын  аал уоту уматан, боҕуруоскай отунан  сыт таһааран арчылаата, алгыс түһэрдэ. Манна диэн бэлиэтээтэххэ, Хаҥалас улууһун депутаттарын Сэбиэтэ быйыл балаҕан ыйын 9 күнүгэр саҥа састааба, бэрэссэдээтэлэ талыллан, үлэтин саҕалаата.

Арчы дьиэтиттэн тахсан истэхпитинэ, Покровскай оскуолатын 1-кы кылааһын оҕолоро  оскуола үөрэнээччитэ буолуу сиэрин-туомун толорууга үтүрүһэн киирбиттэрин үтүө бэлиэ курдук көрдүбүт – ситиммит салҕаныа, удьуорбут ууһуо турдаҕа. Ол да иһин түмсэн, олоххо дьулуурбутун тутан истэхпит.

Семинар кэмигэр улуус баһылыга Гаврил Алексеев, депутаттар оройуоннааҕы Сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Анатолий Антонов 2019 сылга улууска туох улахан тэрээһиннэр буолуохтаахтарын, былааннар туралларын, сүрүн кыһалҕалары быһаарыахтаахтарын кэпсээтилэр уонна кэлэр сыллааҕы бюджеты бигэргэтиигэ туох үлэ ыытылларын кылгастык билиһиннэрдилэр.

Семинарга Хаҥалас депутаттара бэрт көхтөөхтүк кыттан, үгүс боппуруостары туруордулар, сөптөөх этиилэри киллэрдилэр. Холобура, депутаттар киллэрбит этиилэриттэн ыллахха,  маннык: улуус иһинэн нэһилиэктэр икки ардыларыгар автобус сырыытын сокуонунан сирдэтэн тэрийиэххэ; бюджеты ылыныыга, муниципальнай тус сыаллаах программалары толорууга көдьүүстээх, түмүктээх буолуутугар болҕомтону уурарга; улуус киинигэр арыгыны атыылыыр маҕаһыыннар  үөрэх тэрилтэлэриттэн төһө ыраах турууларын туһунан быһаарыы боломуочуйатын оройуоннааҕы Сэбиэттэн Покровскай куорат депутаттарын сэбиэтигэр биэрэргэ; улуустааҕы “Сайдыы” фонд депутаттар иннигэр отчуоттууругар; сокуоннарга уларытыыны, эбиини киллэрэр туһунан этиилэри, инициативалары ылыныыга нэһилиэнньэ 30 % сөбүлэҥин ылыынан буолбакка, анал бөлөх этиитинэн ылынарга; улууска кумаҕы, буору ылар карьердары туһаныыга сири тыырыыны хонтуруолга ыларга, экологическай экспертизаны ыыттарарга уонна бэрэстэбиитэллээх былааска хонтуруоллуур боломуочуйалары биэрэргэ; араас ыстарааптар төлөбүрдэрин нэһилиэктэргэ хаалларарга; тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорууну үрдэтии соруга турарынан, тыа сиригэр мелиорацияны сөргүтэр уолдьаста, онуоха муниципальнай программаны, бюджеттан үбү көрөргө; Ил Түмэн уонна улуус депутаттарын көрсүһүүлэрин график-былаан оҥорон, ситимнээх үлэни ыытыахха уо.д.а.

Олохтоох  салайыныы  күүһэ  — дьону   кытта   сыһыаҥҥа

Семинар сүрүн чааһыгар хас да хайысханан иһитиннэрии оҥордулар: 1. Мунициальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллээх  уорганнара үбү-харчыны, баайы-дуолу көдьүүстэээхтик салайыыга оруолларын уонна кыттыыларын туһунан; 2. Олохтоох  салайыныы уорганнарын уонна гражданскай уопсастыба бииргэ үлэлээһиннэрин тэрийии туһунан. Бэрэстэбиитэллээх уорган судаарыстыба иннигэр эппиэтинэһэ 3. Эдэр депутаттар Саха сиригэр общественнай-политическай олох сайдыытыгар оруоллара. 4. Муниципальнай тэриллиилэргэ арыгыны атыылааһыны  бобуу туһунан сокуон барылыгар киллэриигэ анаан докумуоннары толорууга тахсар сыыһалар туһунан.

Бастакы икки иһитиннэриилэргэ Василий Местников уонна Афанасий Владимиров билиҥҥи кэмҥэ олохтоох салайыныы уорганнарын уонна олохтоох сэбиэт депутаттарын эппиэтинэстэрин үрдэтиигэ улахан болҕомтону уурарга, дьону-сэргэни, гражданскай уопсастыбаны, уопсастыбаннай тэрээһиннэри кытта өйдөһөр, итэҕэйсэр сыһыаны олохтуурга ыҥырдылар. Ону тэҥэ, бары проблемалары быһаарыыга, чопчу боппуруостары көрүүгэ олохтоох былаас былааннарын, көрүүлэрин үөрэтэн, салгыы быһаартарыыга депутаттар  үлэлэһэр эппиэтинэстээхтэр диэн санаттылар. Билигин олус элбэх сокуон баара олохтоох салайыныы боломуочуйатын толоруутугар, үлэтигэр  уустуктары үөскэтэр. Ону кытта элбэх уларытыы киирэ турар, сороҕор туох да үбүлээһинэ суох араас боломуочуйалары биэрии кытта тахсар. Онон олохтоох салайыныы саҥа таһымҥа тахсан, сокуон өттүнэн туруктаах буолуохтаах, судаарыстыбаннай былаас бары таһымнарыгар боломуочуйалары чопчулааһын бара турар.

Бэрэстэбиитэллээх уонна ситэриилээх былаас сыһыаннаһыыларыгар сорох улуустарга, нэһилиэктэргэ быһаарылла илик боппуруостар, уустук сыһыаннар бааллар, депутаттар, баһылыктар икки ардыларыгар өйдөммөт мөккүөрдэр тахсаллар. Онон хайа да өрүт бииргэ өйдөһөн үлэлииллэрэ, дьайаллара билигин олус наада. Онуоха маннык семинардары ыытыы, кыттыгас тэрээһиннэри тэрийии ситимнээхтик барыахтаах. Билигин олохтоох салайыныы күүһэ дьону-сэргэни кытта сыһыаныгар сытар диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр.

Алексей МАТВЕЕВ.