Адаптивнай спорт: Голбол түмэ тарта

Мөлтөхтүк көрөр дьон голболга күрэхтэһиилэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи чемпионатыгар Дьокуускайтан, Жатайтан, Таатта, Мэҥэ-Хаҥалас, Горнай, Үөһэ Бүлүү, Ньурба, Сунтаар улуустарыттан, көрбөт буолан, доруобуйалара хааччахтаммыт дьон кэлэн кытыннылар. Уопсайа 15 хамаанда күөн көрүстэ.

Ыспыраапка: Голбол – көрбөт дьоҥҥо аналлаах спорт оонньуута. Үс киһиттэн турар хамаанда мээчиги күрэхтэһээччилэрин боруоталарыгар киллэрэ сатыахтаах, бэйэлэрин боруоталарын көмүскүөхтээх. Мээчик иһигэр чуораанчык угаллар. 1976 сыллаахха Торонтоҕа паралимпийскай көрүҥҥэ киллэрбиттэр, 1980 сыллаахха программаҕа киллэрбиттэр. 1978 сыллаахха Австрияҕа голбол көрүҥэр бастакы Аан дойдутааҕы чемпионат ыытыллыбыт.

«Самородок» спортивнай комплекс саалатын голбол былаһааккаттыгар кубулуппуттар. Мээчик биэрэр, спортсменнар кирбииттэн тахсыа суохтаахтарын көрдөрөр сурааһыннары, кыраасканан бэлиэтээбэккэ, киһи илиитинэн бигээн билэрин курдук, лиэнтэни сыһыаран бэлиэтээбиттэр. Күрэхтэһээччилэр истэригэр харахтарынан отой көрбөт уонна кыратык сирдэтэн көрөр дьон баар. Ол иһин сырдык киирбэтин курдук, күрэхтэһээччилэр харахтарын халыҥ таҥаһынан баайаллар.

Күрэхтэһии ыытыллыбыт бастакы күнүгэр бастаан дьахталлар хамаандалара оонньоотулар. Ордук эрчиллиилээхтэринэн Жатай техникумун кыргыттара буолаллара тута билиннэ. Иккис миэстэҕэ Ньурба улууһун көрбөттөр уопсастыбаннай  тэрилтэлэрин чилиэннэрэ таҕыстылар. Ньурбалары тилэх баттаһан сунтаардар үһүс миэстэҕэ таҕыстылар.

Ньурбаттан кыттааччыларын аҕалбыт хамаанда хапытаана Дмитрий Архипов голбол эт-хаан өттүнэн эрчиллиилээх буолары ирдиирин таһынан, чуордук истэри уонна хас хамсааһыны таайары сайыннарар диэн «Ил Түмэн» хаһыат суруналыыһыгар кэпсээтэ. «Көрөҕүн дуо, наар илиилэрин сарата сылдьалларын, аны, саала иһэ уу чуумпу буолуохтаах. Мээчик чуораанчыгын тыаһа наһаа улаханнык иһиллибэт эбээт. Ону таайан тутан ылыахтаахтар. Аны, сурааһынтан тахсыа суохтаахтар», — диэн быһаарда.

Дмитрий Архипов бэйэтэ хараҕынан инбэлиит, уруккуттан спортка сыстаҕас киһи, голболга күрэхтэһэр буолбуттарын кэннэ, дьонун дьарыктыыр эбит. Ол иһин эр дьоннорго эмиэ ньурбалар бастааннар үөрүү өрөгөйүн биллилэр.

Сунтаардар хамаандалара түмсүүлээхтэринэн, кыайыыга дьулуурдарынан биһиги болҕомтобутун тартылар. Эр дьон хамаандаларын оонньооччута Александр Филиппов күрэхтэһии кэмигэр миигин кытары санаатын үллэһиннэ. «Мин быйыл голболга саҥа оонньоотум. Биһигини тренербит Афанасий Жараев салалталаах кэллибит. Дьиҥэр, эрдэ бэлэмнэммиппит эбитэ буоллар, миэстэлэһиэ этибит. Холобур, мин Элгээйигэ олоробун. Күн аайы улуус киинигэр киирбэппин. Онон бары түмсэн эрчиллэрбитигэр усулуобуйа суох. Адаптивнай спорт көрүҥнэрин киин сирдэргэ эрэ сайыннараллар. Биһиэхэ тренер баар, ол гынан баран аналлаах тренажердар суохтар. Холобур, шоу-даун диэн көрүҥҥэ оонньуохпутун баҕарабыт. Остуола 110 тыһ. солк. сыаналаах диэбиттэрэ. Атыылаһар кыах суох», — диир кини.

Александр Филиппов санаатынан сиэттэрэн, тыа сиригэр инбэлииттэр спортивнай саҕалааһыннарын олохтоох дьаһалта төһө өйүүрүн туһунан миэхэ ыйытыы үөскээтэ. Горнай улууһуттан кэлбит хамаанда салайааччыта, харахтарынан инбэлииттэр улуустааҕы тэрилтэлэрин бэрэссэдээтэлэ Сергей Безносов инбэлииттэр дьарыктаналларыгар усулуобуйа баара буоллар, кинилэр миэстэлэһиэхтэригэр эрэнэр. «Мин 2014 сылтан голбол диэн оонньуу баарын билбитим. Көрбөт уонна мөлтөхтүк көрөр дьон тирэхтээх буолалларыгар көмөлөһөр. Итиэннэ ханнык баҕарар хамаанданан оонньуу дьону түмэ тардар, ол курдук мэлдьи дьарыктанарбыт буоллар, түмсүүлээх, ситиһиигэ сыаллаах буолуо этибит. Ол эрээри, биһиги улууспутугар адаптивнай спорт сайдыбат. Усулуобуйа суоҕуттан эбитэ дуу, эбэтэр дьон дьиэтиттэн тахсан, олоҕор саҥаны киллэрэр баҕата суоҕуттан эбитэ дуу? Улууспут дьаһалтата улаханнык өйөөбөт. Холобур, күрэхтэһиигэ бэйэбит харчыбытынан кэллибит», — диэтэ.

Сергей Безносов оскуолаҕа сылдьан эчэйэн, көрөрүттэн маппыт. Күүстээх санаалаах уол дьиэтигэр бүгэн хаалбакка, пауэрлифтинынан,  чэпчэки атлетиканан дьарыктаммыт. Хары баттаһыытыгар өрөспүүбүлүкэ хас да төгүллээх чемпиона. Кини баҕа санаата – хас нэһилиэк, улуус киинин аайы инбэлииттэр дьарыктаналларыгар табыгастаах анал тэриллэрдээх саала.

Оттон таатталар доруобуйаларыгар хааччахтаах дьону өйүүллэрин туһунан улуустааҕы көрбөт дьон уопсастыбаннай тэрилтэлэрин бэрэссэдээтэлэ Роман Данилов кэпсээтэ. «Миигин Таатта инбэлииттэрин уопсастыбата ыҥыран ылан бэрэссэдээтэл оҥорбута. Куоракка өр сылларга көрбөттөр тэрилтэлэригэр үлэлээбитим. Тааттаттан «Ай-ыллас» ырыа, Брайлынан ааҕыы-суруйуу куонкурустарыгар уонна голбол күрэхтэһиитигэр дьаһалтабыт массыына биэрэн киирдибит. Ситиһиилэр элбэхтэр. Ытык Күөлгэ спортивнай саалаҕа дьарыктанааччыбыт. Ол эрээри, инбэлиит доруобай дьону кытта тэҥҥэ син биир дьарыктаммат, ол иһин инникитин туспа саалаланыахпытын баҕарабыт. Көрсөн ирэ-хоро кэпсэтэрбитигэр атын уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьиэлэрин туран биэрээччилэр. Билигин доруобуйаларыгар хааччахтаах ыччаты өрө тардыахха наада, кинилэргэ айалларыгар-туталларыгар, спордунан дьарыктаналларыгар усулуобуйа оҥоруохха наада», — диэн кэпсээтэ.

Ол курдук, мөлтөхтүк көрөр дьону түмэ тарпыт күрэхтэһиигэ эр дьоҥҥо бастакы миэстэни ньурбалар, иккис миэстэни Жатайдааҕы техникум устудьуоннара, үһүс миэстэни Инбэлииттэри үөрэтэр уонна реабилитациялыыр өрөспүүбүлүкэтээҕи техникум-интернат үөрэнээччилэрэ ыллылар. Дьахталларга бастакы миэстэҕэ жатайдар, иккискэ – ньурбалар, үһүскэ – сунтаардар таҕыстылар.