Доруобуйаҕар бэйэҥ кыһан

Дьон тыаҕа таласпат, дэриэбинэ олоҕо чуҥкук диэн өйдөбүл баар. Ол эрээри барыта киһиттэн тутулуктаах. Биир киһи көҕүттэн, баҕатыттан, биир санаалаахтарын түмэриттэн.

Тыа сирин сэргэх дьон тутар

Куорат дьоно киэһэ үлэ кэннэ нэһиилэ сыыллан кэлэн сытынан кэбиһэр буоллахпытына, тыа дьоно сүөһүтүн-аһын, дьиэтин-уотун, кэтэх хаһаайыстыбатын барытын көрө-истэ олорорун өрүү биһириибин. Биир өттүттэн көрдөххө, ким да ханна да ыксаабат, өрүскэлэһии, өрөҥкөлөһүү суох, атын өттүттэн көрдөххө, тыа киһитэ барытын оҥорбут-туппут, сыа-сым курдук астаабыт, үлэтин үмүрүппүт буолар.

Мария Захарова Мэҥэ-Хаҥалас ырыаҕа ылламмыт Балык­тааҕар олорор. Кини үс оҕо амарах ийэтэ, түөрт сиэн эйэҕэс эбэтэ буолар.

Киниттэн «Доруобуйа» түмсүү туһунан олус интэриэ­һинэй кэпсээни истэн, бар дьоҥҥо туһалаах буоллун диэн үллэс­тиэхпин баҕардым.

–––––––––––––––––––––
Бу түмсүүнү Балык­таах олохтооҕо Марфа Ноговицына 2006 сыллаахха тэрий­бит. Кини бэйэ­тэ оҕо эрдэҕиттэн бы­раас буолар баҕа­лааҕа. Ол  иһин эдэр эрдэҕиттэн ме­ди­цинаны интэ­риэ­һиргээн, араас су­рунааллары сурутар, ааҕар, матырыйааллары мунньунан бэйэтин билиҥҥи методикатын научнай төрүккэ олоҕуран оҥорбут. Марфа Иннокентьевна 15 сыллаах үлэтин уопутун түмэн, «Доруобуйаҕар бэйэҥ кыһан» диэн кинигэни таһаартарбыт. Кинигэҕэ бу эрчиллиилэр, хамсаныылар сиһилии суруллубуттар. Маны сэргэ тэттик сүбэлэр, атын да дьоҕус дьарыктар киирбиттэр. Маны таһынан эмтээх үүнээйилэринэн эмтэнии туһунан сүбэлэр бааллар.
––––––––––––––––––––

Доруобуйаҕар бэйэҥ кыһан

Кулууп актыыбынай чилиэнэ Мария Захарова бу түмсүү тэриллиэҕиттэн сылдьар, тиһигин быспакка хото дьарыктанар.

— Мария, бу кулууп туһунан кэпсээ. Туох сыаллаах тэриллибитэй?

— Бу кулууппут сүрүн соруга — чөл олоҕу, спорду өрө тутуу, доруобуйаны чөлүгэр түһэрии, чэбдигирдии, эмэ суох эмтэниини тэнитии.

— Дьарыктар хайдах хабааннаах бараллар?

— Бу сылларга утумнаахтык дьарыктанан үлэбитин араас хайысханан ыытан кэллибит: сарсыардааҥҥы сэрээккэ, күнүскү дьарык. Нэдиэлэҕэ иккитэ скандинавскай хаамыы. Маны таһынан оскуола оҕолорун эмиэ дьарыктыыбыт. Нэһилиэнньэҕэ сэминээрдэри, маастар-кылаастары, бэсиэдэлэри ыытабыт. Итиэннэ араас тэрээһиннэргэ сылдьабыт, түмсүүбүт үлэтин кэҥэтэн, саҥаны, туһалааҕы киллэрэн иһэбит. Сайын аайы куораттан тахсар уоппускалаахтар, биир дойдулаахтарбыт кэлэн, сэрээккэлээн, чэбдигирэн бараллар. Олус элбэх дьон чахчы туһалаах диэн этэллэрин истэн, истиҥ махталларын ылан, эгди буоллубут. Сарсыардааҥҥы сэрээккэни кыһыннары, сайыннары утумнаахтык ыытар буоллубут. Нэдиэлэҕэ биэс күн, бэнидиэнньиктэн бээтинсэҕэ диэри дьарыкпытын ыытабыт.

— Туох эрчиллиилэр киирэллэр?

— Сарсыардааҥҥы дьарык сарсыарда 06.30 саҕаланар. Биир чаас кэриҥэ араас хабааннаах эрчиллиилэри оҥоробут. Бастаан сылытар эрчиллиилэртэн саҕалыыбыт. Эти-хааны уһугуннарар, тэнитэр. Онтон сыыйа-баайа Стрельникова ньыматынан тыыныы гимнастикатын, даоскай ис турук эрчиллиилэрин, айылҕа биэрбит биэс кыылларын — дракону, тиигири, турбут эһэни, хотойу, эбисийээнэни үтүктэр эрчиллиилэри оҥоробут. Маны таһынан ким бириэмэлээх, скандинавскай хаамыынан дьарыктанар.

— Туһатын эккинэн-хааҥ­ҥынан хайдах билэҕин?

— Мин бэйэм 55 сааһым кэнниттэн уойан, 70 киилэҕэ тиийэ сырыттым. Скандинавскай хаамыынан утумнаахтык дьарыктанан уонна Тибеттээҕи гормональнай гимнастиканы күн аайы оҥорон, билигин 61 киилэҕэ түстүм. Быйыл сайын велосипедынан наар сырыттым, ол эмиэ туһалаата. Сүүрүүгэ кыттар баҕабын толорон, «Бегущая Лена» диэн чэбдигирдэр сүүрүүгэ, 3 км холкутук сүүрэн, саамай саастаах кыттааччы аатын ылан астына сылдьабын. Манна барытыгар «Доруобуйаҕа» дьарыгым туһалаата диэн бигэ санаалаахпын. Элбэх киһи бу “Доруобуйа” түмсүү дьарыгар сылдьан доруобуйалара тупсубутун этэр, туһатын бэлиэтииллэр.

— Түмсүүгэ аҥардастыы эти-хааны эрэ эрчийбэккэ, киһи ис туругун кытта эмиэ үлэлэһэр эбиккит.

— Оннук. Бу дьарык аҥардас хамсаныыларга эрэ олоҕурбат, киһи уйулҕатыгар болҕомто ууруллар. Дьарыкпыт доруобуйаны бөҕөргөтөр, чөлүгэр түһэрэр, элбэх ыарыыны аһардар, киһи майгытын тупсарар, барыга-бары көхтөөх, үөрүнньэҥ буоларга ­үөрэтэр. Тоҕо диэҥ. Бастатан туран, ити тыыныы эрчиллиилэрэ киһи клеткатын барытын кислородунан хааччыйаллар, онон киһи ис уорганнара улугурбакка, үчүгэйдик үлэлииллэр. Марфа Иннокентьевна этэринэн, киһи нооругар бу эрчиллии олус туһалаах. Нооро доруобай киһи үөрүнньэҥ, сэргэх буолар. Серотонин, эндорфин гормоннара кутуллаллар. Ол түмүгэр киһи сэргэхтик сылдьар. Кэлиҥҥи кэмҥэ онкология ыарыы олус элбээтэ. Бу ыарыы кислородунан толору хааччыллар клеткаҕа үөскээбэт. Онон бу тыыныынан эрчиллии рак ыарыыттан профилактика буолар. Маны сэргэ даосскай тыыныы киһини сэниэлээх оҥорор.

— Түмсүү үлэтин киэҥ эйгэҕэ тарҕатар буоллар олус үчүгэй буолуох эбит.

— Дьон истэн, сэргэҕэлээн, кэлэн үөрэнэн бараллар. Ыҥыр­дахтарына барабыт, көрдөрөбүт, маастар-кылаастары ыытабыт. Аммаҕа нэһилиэктэртэн бэрэстэбиитэллэр кэлэ сылдьыбыттара, Хаҥаласка Өктөмҥө эмиэ чугастар кэлбиттэрэ, Чурапчыга сылдьан маастар-кылаастары ыыппыппыт.

— “Доруобуйа” түмсүү кыттыылаахтара нэһилиэк олоҕор хото кыттар, араас тэрээһиннэргэ сылдьар эбиккит.

— Биһиги түмсүүбүт нэһилиэккэ ыытыллар бары үлэлэргэ, тэрээһиҥҥэ актыыбынайдык кыттар. Сылын аайы Ньукуолуҥҥа Орто, Балыктаах эбэлэрбитин ыраастааһын, аһатыы сиэрин-туомун ыытабыт. Эбэлэрбитин аһатан, көй салгынынан тыынан, дуоһуйа сынньанан кэлэбит. Сайынын эмтээх оттору хомуйан, сир астаан астынан кэлэрбит эмиэ биир туспа үөрүү буолааччы. Бөһүөлэкпитигэр сынньалаҥ киинигэр биир хоһу «Арчы» түмсүүгэ анаан биэрэннэр, кинилэри кытта алгыс сиэрин-туомун толорууга, ыраастаныыга эмиэ кыттыһабыт. Маны сэргэ киһи доруобуйатын тупсарыыга, уйулҕаны уһугуннарыыга, ис кэрэни арыйыыга, бэйэни салайыныыга, дьиэ кэргэн, оҕо иитиитигэр сыһыаннаах уо.д.а. сэргэх тиэмэҕэ лектордары ыҥыран истиҥ кэпсэтиилэри, маастар-кылаастары тэрийэбит.

— Кэрэхсэбиллээх, олус туһалаах кэпсээниҥ иһин махтал! Түмүккэ дьоҥҥо-сэргэҕэ, доруобуйатын тупсарыан баҕалаах дьоҥҥо тугу этиэҥ этэй?

— Оҕону кыра эрдэҕиттэн спорка сыһыарыы оруола улахан. Сиэммин Айхалы кулууппар илдьэ сылдьан дьарыктаабытым. Уолум Кеша үөрэнэр кылааһыгар үһүстэн сэттис кылааска диэри бастаан күнүс, онтон кэнники бастакы уруок иннинэ хамсаныылары оҥотторор этим. Бу кылаас быйыл 11-һи бүтэрэн, бары үөрэххэ киирдилэр. Оскуола саамай уһун уолаттара этилэр. Бары спортсменнар, ким мас тардыһар, ким тустууга, сүүрүүгэ, футболга, волейболга дьарыктанар. Хамсаныы киһи доруобуйатыгар оруола муҥура суох. Марфа Иннокентьевна былырыыҥҥаттан иккис кылаастарга сэрээккэ оҥотторо сылдьар. Учууталлара этэринэн, оҕолоро ыалдьыбатахтар, уруогу көтүтүү суох. Онон оҕолоргутун, сиэннэргитин эт-хаан өттүгэр хайаан да дьарыктааҥ диэм этэ. Саастаах дьон буоллаҕына, хаһан да ыһыктынан кэбиспэккэ, эккитин-хааҥҥытын эрчийэ сылдьыҥ, кыраттан да саҕалааҥ, кылаабынайа, тиһигин быспакка үлэлэһиҥ.

Кэпсэттэ Ирина Ханды

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.