Кыра бөһүөлэктэргэ балыыһалар сабыллыбаттарын туһугар

Өр кэмнээх туруорсуу болҕомтоҕо ылылынна

Өтө көрбүт курдук

Ол курдук, Российскай Федерация доруобуйа харыстабылыгар уонна социальнай сайдыыга министерствотын оҥоро сылдьар уонна үлэлии турар сокуонун ирдэбиллэринэн, өрөспүүбүлүкэбитигэр элбэх ахсааннаах доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрэ үлэлэрин тохтотор балаһыанньалаахтар.

Дойду Президенэ Владимир Путин Федерация Сэбиэтигэр оҥорбут Анал этиитигэр кыра нэһилиэнньэлээх пууннарга баар балыыһаларга судаарыстыба болҕомто уурара наадатын туһунан бэлиэтээбитэ. Өрөспүүбүлүкэ салалтата, ол иһигэр парламент өр кэмҥэ туруорсубут туруорсууларыгар, сыралаах үлэлэригэр, кыһалҕалаах боппуруоска киин былаас хайыспытыттан, бары даҕаны санаабыт өрө көтөҕүлүннэ.

Тирээн турар кыһалҕа өссө күөрэйэ, үчүгэйдик биллэ-көстө илигинэ, өтө көрбүт курдук, төрдүс ыҥырыылаах Ил Түмэн «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр доруобуйа харыстабылын модернизациятын бырагыраамата: медицина арктическай моделын тэрийии» диэн тиэмэҕэ парламент истиитин ыыппыта.

Тэрээһини оччолорго парламент бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Жирков салайан ыыппыта. Бу парламент истиилэригэр Александр Николаевич: «Бэйэ-бэйэбитигэр сирбит-уоппут уратытын, усулуобуйабыт уустугун быһаарабыт. Итини бэйэбит бэркэ диэн билэбит. Федеральнай таһымҥа дакаастыахпытын, үбү-харчыны туруорсуохпутун наада», – диэн эппитэ.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Российскай Федерацияҕа 2000 сылга 10704 балыыһа баар эбит, 2005 с. – 9479, 2010 с. – 6308, 2012 с. – 6172, 2013 с. – 4398. 2000 сылы кытта тэҥнээтэххэ, аҥаарын да кыайбат доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ хаалбыт.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Охсуута  улахан  буолуон   сөп

Тустаах федеральнай сокуонтан Булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын  территориальнай фондатын бюджетыттан көрүллэр субвенция эмиэ улахан тутулуктаах. Итинтэн сылтаан ордук аҕыйах ахсааннаах нэһилиэнньэлээх бөһүөлэктэргэ медицинскэй көмөнү стационарга оҥорор усулуобуйа суох буолан эрэр.

Ити ордук биһиги Сахабыт сирин курдук киэҥ сиринэн тайаан сытар аҕыйах нэһилиэнньэлээх бөһүөлэктэрдээх, суола-ииһэ мөлтөх регионнарга ордук охсуулаах буолла. Этэргэ дылы, субъектар бэйэлэрин кыахтарынан, хайдах сатаан дьаһаналларынан кырыы бөһүөлэктэргэ стационардары тутан олороллор. Итинник сокуонунан көмүскэлэ, үбэ-харчыта суох бэйэ дьаһаныыта уһун тыыннаммата биллэн турар.

Киэҥ киэлилээх өрөс­пүү­бү­лүкэбит сирин-уотун, айылҕатын уратылара доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр эмиэ ураты көрүүнү ирдиир. Ол курдук, 3 мөлүйүөн кв. км сиргэ-уокка мөлүйүөнү кыайбат киһи олорор. Маннык киэҥник тайаан сытар сиргэ 382 нэһилиэнньэлээх пуун баар. Итинтэн 346-та ыраах сытар кырыы бөһүөлэктэринэн буолаллар. Өссө биһиги өрөспүүбүлүкэбит биир сүрүн уратыта — хотугу улуустарга транспорт инфраструктурата суох. Ити барыта нэһилиэнньэҕэ медицинскэй көмөнү оҥорорго уустуктары үөскэтэр.

Тустаах сокуон итэҕэһиттэн өрөспүүбүлүкэҕэ баар 289 медицинскэй тэрилтэттэн 268-һа, ити иһигэр 150 учаастактааҕы балыыһа, 66 амбулатория, 12 куорат уонна 20 киин балыыһа сабыллар, үлэлэрин тохтотор кутталлаахтар.

Холобурга аҕалар буоллахха, Российскай Федерацияҕа 2000 сылга 10704 балыыһа баар эбит, 2005 с. – 9479, 2010 с. – 6308, 2012 с. – 6172, 2013 с. – 4398.  2000 сылы кытта тэҥнээтэххэ, аҥаарын да кыайбат доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ хаалбыт.

Үгүс боппуруостары санитарнай авиация быһаарар. Биллэрин курдук, санавиация Дьокуускайга, Мирнэйгэ, Ньурбаҕа, Нерюнгрига, Орто Халымаҕа уонна Баатаҕайга филиаллардаах эбит. Биир итинник көтүү 700 тыһ. солк. тэҥнэһэр. Сылга ортотунан 1500 ыҥырыы оҥоһуллар. Хас сыл ахсын санавиация ороскуотугар 1 млрд солк. тахса үп ороскуоттанар эбит.

Федеральнай саҥа ирдэбиллэр олоххо киирэр түгэннэригэр, нэ­һилиэнньэҕэ медицинскэй көмөнү оҥоруу, биллэн турар, тосту мөлтүөхтээҕэ. Ити түмүгэр, олох-дьаһах бүтүннүү сатарыыра биллэр. Маны таһынан санавиация көтүүтэ хас да төгүл элбиэхтээҕэ. Бу түмүгэр, «скупой платит дважды» диэн нуучча өс хоһооно этэринии, медицинскэй көмөнү оҥорууга ороскуоппут хас эмэ бүк үрдүөхтээҕэ.

Туруорсуу  хайдах саҕаламмытай?

Өрөспүүбүлүкэ салалтата, ол иһигэр парламент тустаах тыын боппуруоска болҕомтолорун күүскэ уурбуттара, киин былааска балыыһалары оннунан хаалларары туруорсуу саҕаламмыта. Ол эрээри, хомойуох иһин, өр кэм устата туруорсууну наадалааҕынан аахпатахтара.

Тустаах федеральнай со­куоҥҥа баар итэҕэһи туоратар инниттэн, төрдүс ыҥырыылаах Ил Түмэн депутаттара сокуоҥҥа көҕүлээһини бэлэмнээн Государственнай Думаҕа киллэрбиттэрэ. Ол курдук, «Российскай Федерация гражданнарын доруобуйаларын харыстааһын төрүттэрин туһунан» диэн федеральнай сокуон 33 уонна 81 ыстатыйаларыгар уларытыылары киллэрэр туһунан барыл оҥорбуттара. Бу барылы Государственнай Дума икки: Уһук Илин регион уонна Хотугу сир проблемаларыгар уонна доруобуйа харыстабылыгар кэмитиэттэрэ өйөөбүттэрэ. Ол эрээри төһө да икки кэмитиэт өйөбүлэ баарын үрдүнэн, тустаах докумуону Российскай Федерация бырабыыталыстыбата уонна доруобуйа харыстабылын министерствота өйөөбөтөхтөрө. Барыл киин сир салалтатыттан өйөнүллүбэтэх биричиинэтэ биллэр.

Тустаах сокуоҥҥа көннө­рүүлэр киирдэхтэринэ, ити эйгэҕэ эбии үп-харчы көрүллүөн наада буолар. Ол курдук, бюджекка эрэ буолбакка, булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын фондатыгар эмиэ. Биллэрин курдук, билигин дойду экономическай балаһыанньата уустук. Онон биир күнүнэн быһаарыллыбат боппуруос буолара кимиэхэ баҕарар өйдөнүллэр.

2014 сыл алтынньытыгар буолбут премьер-министр Дмитрий Медведев салайан ыыппыт Уһук Илин регион социальнай-экономическай сайдыытыгар туһуламмыт бырабыыталыстыба хамыыһыйатын мунньаҕар өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Егор Борисов ити боппуруоһу эмиэ көтөхпүтэ уонна тустаах сокуон барылыгар дойду бырабыыталыстыбата оҥорбут түмүгүн хаттаан көрөллөрүгэр көрдөспүтэ.

Ити сыл сааһыгар, кулун тутар ыйга Ил Түмэн тэрийиитинэн «Саха Өрөспүүбүлүкэтин холобуругар аҕыйах ахсааннаах нэһилиэнньэлээх уонна мөлтөх суоллаах-иистээх сирдэргэ медицинскэй көмөнү тэрийии уратылара» диэн тиэмэҕэ Государственнай Дума доруобуйа харыстабылыгар кэмитиэтин «төгүрүк остуола» ыытыллыбыта.

Тэрээһиҥҥэ Государственнай Дума, Ил Түмэн, Дьокуускай куорат Думатын депутаттара, Федерация Сэбиэтин чилиэннэрэ, Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук толоруулаах уонна сокуону оҥорон таһаарар былааһын уорганнарын, булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын  территориальнай фондаларын, өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын, министерстволарын, биэдэмистибэлэрин, муниципальнай тэриллиилэр, медицинскэй тэрилтэлэр, тустаах эйгэ үөрэххэ кыһаларын бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ылбыттара.

Бу «төгүрүк остуолга» Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков «Российскай Федерация гражданнарын доруобуйаларын харыстааһын төрүттэрин туһунан» саҥа федеральнай сокуон хотугу сиргэ-уокка бастакы медицинскэй көмөнү стационар усулуобуйатыгар оҥорор өр сыллар усталара үлэлээн кэлбит систиэмэни тохтотон эрэрин ыйбыта. Өрөспүүбүлүкэ бэрэстэбиитэллэрэ, норуот депутаттара тустаах сокуон итэҕэстэрин туоратары күүстээхтик туруорсубуттара.

––––––––––––––––––––
Федеральнай сокуоҥҥа уларытыылар кыра кээмэйдээх балыыһалары оннунан хаалларыыга уонна кырыы сирдэр олохтоохторун босхо медицинскэй өҥөнөн хааччыйыыга туһуланаллар.
–––––––––––––––––––––

Туруорсуу салҕанар

Бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн уонна өрөспүүбүлүкэ салалтата  бу боппуруоһу салгыы кииҥҥэ туруорсар. Ол курдук, бу боппуруоска туһуламмыт сокуоҥҥа көҕүлээһиннэр Госдумаҕа 2014 сыл алтынньы 28 уонна 2015 сыл ахсынньы 15 күннэригэр киллэриллибиттэрэ. Ити федеральнай сокуоҥҥа уларытыылар кыра кээмэйдээх балыыһалары оннунан хаалларыыга уонна кырыы сирдэр олохтоохторун босхо медицинскэй өҥөнөн хааччыйыыга туһуланаллар.

Саха сирин сокуоҥҥа көҕү­лээһин дойду үгүс регионнара өйөөбүттэрэ. «Уһук Илин уонна Байкал региона» парламентскай ассоциация барылы өйүүр туһунан суругу Государственнай Думаҕа бэлэмнээн киллэрбитэ.

Үөһэ этэн аһарбыппыт курдук, дойду Президенэ Владимир Путин болҕомтотун уурда. Онон баар итэҕэс туоратылларыгар бүк эрэллээхпит.