Кырдьаҕастар бырааска көрдөрөллөрө тоҕо эрэйдээх буолла?

«Ытык кырдьаҕастарга, бэтэрээннэргэ үбү-харчыны кэмчилиэ суохтаахпыт», — диэн судаарыстыбаннай-политическай деятель, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин, Ил Түмэн үстүү ыҥырыытын депутата Климент Иванов этиититтэн суруйуубун саҕалыыбын.
Кырдьык, саастаах дьонун, нэһилиэнньэ кыаммат араҥатын өрө тутар эрэ судаарыстыба бэйэтин сайдыылаах дойдунан ааттаныан сөп. Ыам ыйын 24 күнүгэр Ил Түмэн доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтэ ыыппыт киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар үлэ бэтэрээннэрин хаачыстыбалаах медицинскэй уонна социальнай өҥөлөрүнэн хааччыйыы тула кэпсэтиһии буолла. Ааҕааччыларга тустаах боппуруос судаарыстыба ыытар политикатын биир сүрүн хайысхата буоларын санатабын.
Гериатрия диэн ситэ үөрэ­тиллэ илик бөдөҥ наука буолар. Этэргэ дылы, кырдьартан ким да куоппат. Киһи сааһыран, бохтон истэҕин ахсын доруобуйата кэбириирэ, араас кыһалҕалар үөскүүллэрэ баар суол. Сайдыылаах судаарыстыба итилэри аччатарга кыһаллыахтаах.

Электроннай уочарат итэҕэс өрүтэ

Бэтэрээннэртэн бэрэстэбиитэл, өр сылларга прокурорунан үлэлээбит Павел Иванович Федоров этиитигэр ытык кырдьаҕастарбыт эмтэнэллэригэр күн ахсын кэриэтэ кэтиллэр, көрсөр кыһалҕаларыгар тохтоото.
Бастатан туран, кини өрөспүүбүлүкэбитигэр сотору­тааҕыта олоххо киирбит поликлиникаларга электроннай уочарат итэҕэс өрүттэригэр тохтоото. «Электроннай уочарат олоххо киириэҕиттэн ылата, бырааска доруобуйаҥ туругун көрдөрө киирэр наһаа уустугурда. Ити уочараккын хас да күн кэтэһиэххин наада. Ордук саастаах киһи ыарыыта хаһан көбөн кэлиэҕин хантан билиэҕэй? Аны улаханнык ыалдьыбыт киһини электроннай уочараттаахтар бүппүттэрин кэнниттэн биирдэ көрөллөр. «Суһал көмөнү» ыҥырдахха, кыраадыскыт үрдээбэтэх, учаастактааҕы терапевкытын ыҥырыҥ эбэтэр поликлиникаҕытыгар барыҥ диэн көлбөрүтүнэллэр. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, поликлиникаҕа бырааска көрдөрө киирэр олус эрэйдээх. Электроннай уочарат үтүө өрүттэрдээҕин кытта мэлдьэспэппин. Онон бу боппуруоска маннык этиилээхпин. Нэдиэлэҕэ 1-2 күҥҥэ сурутуунан көрдөрүү күннэрин тэрийиэххэ баара», — диэн Павел Иванович күн бүгүн үгүс киһи көрсөр кыһалҕатын туһунан саас-сааһынан быһааран биэрдэ.

Соторутааҕыта билэр киһим хараҕа ыалдьан, 1 №-дээх поликлиникаҕа окулиска көрдөрө тиийэн баран, көрсүбүт кыһалҕатын миигин кытта үллэстибитэ. Кинини электроннай уочаратыҥ суох диэннэр, үлтү сылайыар диэри күнү быһа кэтэһиннэрбиттэр. Кабинекка киирдэҕин ахсын, сиэстэрэ кыйдаан таһааран иһэр үһү. Кырдьык, ыксаабыт киһи иэдэйэр хартыыната. Улаханнык ыалдьан кэлбит киһини икки эҥин ыарыһаҕы аһардан баран, быраас көрүөн сөп.
Доруобуйа министрин солбуйааччы Людмила Вербицкая федеральнай сокуон быһыытынан, «суһал көмө» улаханнык ыалдьыбыт дьоҥҥо кэлэрин туһунан эттэ.

Карточкаҕа — сымыйа сурук

Маны таһынан Павел Федоров өрөспүүбүлүкэтээҕи харах балыыһатыгар уочарат олус улаханын туһунан эттэ. Кини быраастар таҥаскын уһултаран да көрбөккө, айаххын атыттаран көрбөккө эрэ, медицинскэй карточкаҕар сымыйанан искин-үөскүн баттаталаан көрбүт курдук суруйалларын аҕынна. Кини: «Быраастар компьютерга баар халыыбынан, аптамаатынан, ыарыһаҕы көрбөккө сылдьаннар, медицинскэй карточканы толороллор. Окулиска хаҥас харахпын көрдөрбүппүн, карточкабар уҥа хараҕа ыалдьыбыт диэн суруйбуттарын таба көрбүтүм. Биэс-алта сыллааҕыта хаһыакка эмиэ сыыһа карточка толоруллуутуттан биир дьахтар доруобай бүөрүн эпэрээссийэлээбиттэрин туһунан суруллубут этэ. Мин таба көрбөтөҕүм буоллар, харахпын кытта эмиэ итинник хомолтолоох хартыына буолуон сөптөөх этэ. Эмчиттэр маннык боппуруостарга чуолкайдык үлэлиэхтэрин наадалаах», — диэн эттэ. Бу — баар дьыала.
Доруобуйа министрин солбуйааччы Людмила Вербицкая быраастарга сурук-бичик дьыалалара элбэҕинэн, бириэмэлэрэ тиийбэтинэн, итинник быһыы-майгы баарын билиннэ.
Павел Федоров поликли­никаҕа көрдөрө тиийдэххэ, бастакы уочаратынан, саастарын ыйыталларын аҕынна. Кини быраастар аҕыс уон саас диэн хоруйу иһиттэхтэринэ, ити сааскар доруобуйаҥ тупсан кэлбэтэ чуолкай диэх курдук этэллэрин туһунан бэлиэтээтэ.

Эминэн-томунан хааччыйыы

Павел Иванович эминэн-томунан хааччыйыы боппуруоһугар эмиэ тохтоото. Аптекаларга сыана араастаһыыта улаханын, манна хонтуруол суоҕун бэлиэтээтэ. Чэпчэкитэ суох олохтоох-дьаһахтаах ыраах сытар хоту улуустарга эмп сыаната ордук ыараханын ыйда.
Маныаха министри солбуйааччы аптекалар чааһынай бас билиигэ баалларын, хоту улуустарга айан ороскуота улаханын бэлиэтээтэ.
Мин саныахпар, саамай наадалаах эмтэр сыаналарын, муҥ саатар киин куораппытыгар Дьокуускайга хонтуруоллуохха баара.

Павел Федоров эми көҥүл атыылааһын боппуруоһугар эмиэ тохтоото. Кини: «Дьон онно-манна ааҕа-ааҕалар талбыт эмтэрин атыылаһаннар эмтэнэллэр. Сыыһа-халты эмтэнии, эмчиттэр, эһиги, үлэҕитин-хамнаскытын уустугурдубат дуо? Сорох күүстээх эмтэри ырысыабынан эрэ биэриэххэ баара», – диэн эттэ.

Бюджет миэстэтигэр — улууска барааччылары эрэ

Ытык кырдьаҕас медицина эйгэтэ кадрынан хайдах хааччыллан олорор боппуруоһугар эмиэ тохтоото. Кини үгүс улууска сылдьарын туһунан эттэ. Ордук хотугу улуустар быраастарынан хааччыллыылара мөлтөҕүн туһунан бэлиэтээтэ.
Павел Иванович: «Урукку схеманан медицинскэй институкка бюджет миэстэтин үөрэхтэрин бүтэрдэхтэринэ, улууска үлэлии барар эрэ ыччакка биэриэххэ баара. Бюджет үбүгэр-харчытыгар үөрэнэр устудьуоннары улуустарга үлэлии барар курдук эбээһинэстиир нуорма-быраап докумуона наада. Улууска үлэлии барбат түгэннэригэр үөрэммит ороскуоттарын төннөрүөхтээхтэр», – диэн эттэ. Промышленность эйгэтигэр үөрэммит ыччат хайдах быһыылаахтык дуогабарынан үлэлиирин холобурга аҕалла.
Кини үөрэхтэрин бүтэрбит ыччат үгүс өттө Дьокуускайга хааларын бэлиэтээтэ.
«Доруобуйа диэн туохтааҕар да күндү. Ол эрээри күн бүгүн доруобуйатааҕар, үп-харчы сыаналанар үйэтэ кэллэ», – диэн Павел Иванович санаатын иһитиннэрдэ. Медицина саамай сыаналанар кадрдарын бэйэлэригэр тардан ылбыт төлөбүрдээх поликлиникалар сыаналара ыараханын туһунан эттэ.

Ураты болҕомтону эрэйэллэр

Ил Түмэн үс ыҥырыытын депутата Климент Иванов, үөһэ этэн аһарбытым курдук, ытык кырдьаҕастарга, бэтэрээннэргэ үбү-харчыны кэмчилиир наадата суоҕун туһунан тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Кини: «Бэтэрээннэр — ураты болҕомтону эрэйэр нэһилиэнньэ араҥата. Сүүрбэ биэс сыл анараа өттүгэр «Якутзолото» балыыһата бэтэрээннэргэ анаан үлэҕэ киирбитэ. Кэлиҥҥи кэмҥэ ити аналын сүтэриэх курдук. 1991 сыллаахха Российскай Федерация Президенэ Москва куоракка биэрбит «Бэс Чагда» санаторийы мүлчү тутумуохха наада», – диэн эттэ.
Кини өрөспүүбүлүкэбитигэр доруобуйа харыстабылыгар бюджеттан төһө үп-харчы көрүллэрин, эмчиттэр орто хамнастара төһөтүн интэриэһиргээтэ. Министри солбуйааччы доруобуйа харыстабылыгар бюджеттан тыырыллар харчы сылын ахсын улаата турарын бэлиэтээтэ. Ол курдук, быйылгы сылга ити эйгэҕэ 35 млрд солк. көрүллүбүт. Үс сыл анараа өттүгэр ити сыыппара 29 млрд солк. тэҥнэһэр эбит. Күн бүгүн быраастар орто хамнастара — 74 тыһ. солк.

Маны таһынан киэҥ ыҥы­рыылаах мунньахха кыттыыны ылбыт бэтэрээннэр гериатрическай балыыһа өрөмүөнүн, онкологическай диспансер тутуутун, тиис протеһын босхо оҥоруу, «Дьиэ кэргэн луохтуура» бырагыраама хайдах туолан эрэрин интэриэһиргээтилэр.
Урукку өттүгэр бэтэрээннэргэ тиис протеһын босхо оҥорор этилэр. Кэлин бюджекка ити үп-харчы сарбыллыбытын, Климент Иванов эппитинии, ытык кырдьаҕастарга үбү кэмчилиир наадата суоҕун туһунан бэтэрээннэр сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Люлия Григорьева аҕынна. Тэрээһин түмүгэр киэҥ ыҥырыылаах мунньах быһаарыыта ылылынна. Бэтэрээннэр санааларын сайа этэн, ыйытыыларыгар толору хоруйдары ылан, астынан тарҕастылар.