Сайдыыттан хаалар бырааппыт суох

Өлбөт мэҥэ уутун, куруутун эдэр буолуу эликсиирин туһунан мифтэр мээнэҕэ үөскээбэтэх буолуохтаахтар. Дьиктитэ, сайдыылааҕыттан-хараҥатыттан, улаханыттан-кыратыттан тутулуга суох, аан дойду бары норуоттарыгар тэҥинэн тарҕаммыт ити туһунан араас остуоруйалар, номохтор, үһүйээннэр тобус-толорулар.
Өссө биир дьиктитэ, күн бүгүн даҕаны киһи аймах ити ыра санаатын хаалларбат. Хаалларыахтааҕар буолуох, кимэн киирэр, араас хайысхалары тутуһар уонна сайыннарар.
Киһи олоҕун уһатыы, кырдьыы хаамыытын бытаардыы – бу аныгы сайдыылаах мэдиссиинэ уруттата тутар биир дьоһун суолталаах хайысхата. Аныгы мэдиссиинэ киһи олоҕун уһатыы соругун ситистэ уонна онон тохтоон хаалбакка салгыы үлэлиир. Мэдиссиинэ өссө биир киэн туттуутугар, сааһырыы уонна кырдьыы хаачыстыбалаах туругун хааччыйыыга ситиһиитин киллэриэххэ сөп. Ол эбэтэр киһи сааһырыар, өссө кырдьыар диэритин үлэлиир, ону ааһан олох арааһынай үөрүүлэригэр кыттыһар дьоҕурун, күүһүн-уоҕун сүтэрбэккэ илдьэ сылдьыыта бу өйдөбүлгэ киирсэр.
Ол эрэн, билиҥҥитэ бу сити­һиилэр үрдүк сайдыылаах дэнэр дойдуларга эрэ көстөллөр. Ол эбэтэр үрдүк технологиянан сэбилэммит сайдыылаах мэдиссиинэлээх, үрдүк квалификациялаах исписэлиистэрдээх, нэһилиэнньэтин олорор уонна үлэлиир усулуобуйатын туйгун таһымҥа тиэрпит, күүстээх наукалаах уонна социальнай бэлиитикэлээх, бюджетыттан нэһилиэнньэтин доруобуйатыгар сөптөөх үбү-харчыны көрөр судаарыстыбаҕа бу барыта ситиһиллэр.
РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин «норуоту харыстааһын» туһунан элбэхтик этэн аһарар. Арассыыйа билиҥҥитэ сэриитэ уонна хоргуйуута суох олорор кэмигэр, норуоту харыстааһын сыала-соруга сүнньүнэн доруобуйа харыстабылын салаатын муҥутуурдук сайыннарыыга туһуланыахтааҕа буолуо диэн сабаҕалаатахха, улахан сыыстарыы тахсыа суоҕа. Ол курдук, бэрэсидьиэн ыам ыйынааҕы ыйааҕар Арассыыйа доруобуйатын харыстабылыгар уонна мэдиссиинэтигэр саҥа соруктар туруорулуннулар.
Норуоту харыстааһын боппу­руоһугар кини олорор, үлэлиир усулуобуйатын тупсарыы, хаачыстыбалаах аһынан-үөлүнэн хааччыйыы, дьиэ кэргэн элбэх оҕолонорун матырыйаалынай көҕүлээһин, хаачыстыбалаах үөрэх уонна мэдиссиинэ хас биирдии киһиэхэ тоҕоостоох уонна тиийимтиэ буолуутун, киһи үйэтин уһатыыны, кырдьар саас кырыыска этиллибэтин ситиһии уо.д.а. соруктар киириэхтэрин сөп.
Айталина Никифорова, идэтинэн терапевт, билигин сааһырыыны утары охсуһар мэдиссиинэ (антивозрастная медицина) бырааһа.
— Мэдиссиинэ бу хайысхата, — диэн кэпсиир Айталина Валерьевна, — киһи олоҕун уһатыыга, кырдьыы тэтимин бытаардыыга үлэлэһэр. Ыам ыйыгар Москваҕа кууруска баран кэлбитим. Франция, Германия исписэлиистэрэ, бэрэпиэссэрдэрэ үөрэппиттэрэ. Сааһырыыны утары охсуһар мэдиссиинэ аан дойдутааҕы ассоциациятын бэрэсидьиэнэ Клод Дали лиэксийэ аахпыта. Мэдиссиинэ бу хайысхата Арҕаа Дьопуруопаҕа сайдыбыта ырааппыт.
Сааһырыыны утары охсуһар мэдиссиинэҕэ терапевт, эндокринолог, геронтолог сүрүн исписэлиистэринэн буолаллар. Атын да идэлээх быраас идэтийиэн сөп. «Сааһырыыны утары» диэн өйдөбүлгэ булгуччу сааһырбыт эбэтэр кырдьаҕас киһи киириэхтээх диэн буолбатах. Киһи организмыгар араас уларыйыылар бэрт эрдэттэн бараллара, онтон сылтаан сорох уорганнар үлэлэригэр кэһиллиилэр тахсаллара биллэр. Доруобуйатын көрүнүөн, эрдэттэн харыстаныан баҕалаах ким баҕарар биһиэхэ сыстыан сөп. Сааһынан хааччахтааһын суох гынан баран, быраабыла курдук, 40-тан үөһэ саастаах дьон буолар.
Сааһырыыны утары мэдис­сиинэҕэ организм ис проблемаларын быһаарыы, биирдиилээн уорганнар үлэлэрин нуорматыгар уонна чөлүгэр түһэрии уруттата тутуллар суолталаах. Ханнык эрэ ыарыыларга удьуордаан туран ылларымтыа буолууну, олох бөрүкүтэ суох майгытын, организм гормональнай кэһиллиитин, битэмииннэр уонна микро-элэмиэннэр тиийбэт буолууларын, о.д.а. бүтүн хомуур буортулаах фактордары туоратыы түмүгэр, киһи олоҕун уһатыыны ситиһиилээхтик быһаарыахха сөп. Маны сэргэ, ол туһааннаах киһи күүс-уох, уйулҕа, сиэкис, о.д.а. өттүнэн олоҕун хаачыстыбата тупсуоҕа.
Сааһырыыны утары мэдис­сиинэҕэ генетическэй диагностиканы ыытыы уонна ол анаалыстарын сыысхала суох толкуйдаан таһаарыы ойуччу миэстэҕэ турар. Ол курдук, генетика, ыарыыларга удьуордаан туран тоҕоостоох буолан биэрии – биһиги үлэбит сүрүн хайысхалара. Гериатрияҕа ыарыы сибикитинэн, биллиитинэн көрөн, симптоматическай эмтээһин ыытыллар. Оттон биһиги хайысхабытыгар, киһи генетическэй анаалыстарын түмүктэринэн, кини ис туругун көннөрөбүт. Генетическэй ыарыы булгуччу нэһилиэстибэнэн, удьуорунан бэриллэр буолбатах. Олорор, тулалыыр эйгэҥ куһаҕан сабыдыалыттан, экология мөлтөөһүнүттэн, о.д.а. төрүөттэртэн тутулуктанан, организмҥа эмискэ бөрүкүтэ суох саҥа уларыйыы (мутация) тахсыан сөп.
Сааһырыыны утары мэдиссиинэ официальнайтан уратылаах. Официальнай мэдиссиинэ эмэ туттуллубат. Эмтиир бары препараттара биологическай мэдиссиинэ төрүттэригэр олоҕуран оҥоһуллаллар. Генетическэй анаалыстарынан киһи организма кырдьан иһиитин быһаарар персонофицированнай мэдиссиинэҕэ киирэр.
Сайдыылаах дойдуларга бу кэпсэнэр хайысха, мэдиссиинэ биир туспа салаатын быһыытынан киэҥ билиниини ылан, күүскэ үлэлээбитэ ырааппыт эбит буоллаҕына, биһиэхэ билиҥҥитэ междисциплинарнай көрүҥүнэн эрэ сылдьар. Москубаҕа, Бөтөрбүүргэ сааһырыыны утары уонна уруттуур хайысхалаах үлэлээх килииникэлэр бааллар. Маны таһынан, Новосибирскайга уонна Владивостокка баалларын билэбин.
Туох да саарбахтааһына суох, сааһырыыны утары мэдиссиинэ (антивозрастная медицина) биһиэхэ сөптөөх билиниини ылыаҕа уонна мэдиссиинэ биир салаатын быһыытынан түргэнник сайдан барыаҕа. Өй-санаа, култуура уларыйда. Дьон бэйэтин доруобуйатын көрүнэр, олоҕун уһуна уонна хаачыстыбата бэйэтиттэн улахан тутулуктааҕын үчүгэйдик өйдүүр буолла.