Сыстыганнаах ыарыы аан дойдуну аймыыр

Кытайга турбут коронавирус ыарыыта аан дойдуга аймалҕаны таһаарда. Мөлүйүөнүнэн нэһилиэнньэлээх Кытай куораттар сабылыннылар. Ыаллыы сытар дойдуга тарҕаммыт ыарыы Саха сирин олохтоохторугар төһө кутталлааҕын киһи түһээн да көрөн быһаарбат бириэмэтэ үүннэ.

Урут киһи-аймах симэлийэр уһук бүтэһик күннэрин туһунан араас киинэлэри күөх экраҥҥа сөбүлээн көрөр эбит буоллахпытына, билигин бу алдьархай олоххо кырдьыктаахтык киириэҕэ диэн сэрэхэдийэҕин. Бүтэр уһугар сатаан эмтэммэт вируска кубулуйар кутталлаах.  Санатар буоллахха, маннык быһылааннар бастакытын бэлиэтэнэр буолбатахар. 2019 сыл бүтүүтэ Кытай норуотун өрөспүүбүлүкэтигэр бубоннай чуманан сүһүрбүт сыстыганнаах ыарыылаах дьон булуллубуттара, оттон 2002-2003 сылларга – атипичнай пневмониялаахтар.

Кистэлэҥ куттал суоһаата

Биллибэт ыарыы Кытайга турбутун туһунан иһитиннэриилэр хас биирдии киһини долгутар. Уонча сыл анараа өттүгэр сыстыганнаах ыарыылар киһини сүһүрдэллэрин, вирустар киһини өлөрөллөрүн туһунан фантастика курдук ылыныллар буоллахтарына, билигин дьиксиннэрэр иһитиннэриилэр киһи аймаҕы аймаан эрэллэр. Аан дойдуга маассабай өлүү холобура мэлдьи баар, инникитин баар буолуо даҕаны. Холобур, ядернай охсуу уонна күн-дьыл уларыйыыларын түмүгэр тахсар алдьархай дьайыыларыгар эбии биллибэт вирус пандемията көһүннэ. Билиҥҥи туругунан Кытайдааҕы доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ иһитиннэрбитинэн, олунньу 27 күнүгэр 2783 ыарыы булуллубута  бигэргэммит, 5794 түбэлтэ уорбаланар, 81 киһи өлбүт уонна 52 эмтэммит. Учуонайдар Кытайга ыарыы тарҕаныытын сүрүн биричиинэтин Ухань куорат муора харамайдарын атыылыыр ырыынагын кытта сибээстииллэр. Кинилэр этэллэринэн, вирус киһиэхэ моҕойтон бэриллибит, оттон кинилэри хризантема көтөр кутуйахтартара сутуйбут буолуохтарын сөп. Моҕой этигэр-хааныгар вируснай белок рекомбинацията үөскээн, киһини сутуйарга табыгастаах буолбут. Учуонайдар киһи этигэр-хааныгар чугас вирустарынан соҕуруу Кытай крайт уонна кытайдааҕы кобра генетическай куодтарын ыйаллар. Маннык көрүҥнээх моҕойдор Ухань куорат ырыынагар атыыламмытар. Кытайтан ыытыллыбыт роликтарга, видеоларга быраастар химияттан харыстыыр анал көстүүмнээх, ону таһынан эбии скафандрдаах сылдьаллар, медицинэ ирдэбилинэн ылыллар боростуой миэрэлэр уонна бэрээдэктэр сыстыганнаах ыарыыттан быыһаабаттара көстөр. Күн ахсын ыарыы тарҕаныытын географията кэҥээн иһэр. Сутуллубут дьон ахсаана түргэнник улаатар. Билигин 10 араас дойдуга ыарыы булуллубута биллэр, ол иһигэр Соҕуруу Кореяҕа, Таилаҥҥа,  Австралияҕа, АХШ-гар уонна Францияҕа.

Карантиҥҥа – 30 мөлүйүөн киһи

Чугас эргин Хэйлунцзян провинцияҕа бастакы киһи өлүүтүн түбэлтэтэ бэлиэтэммитэ Арассыыйа норуотун аймыыр. Ыарыһах кыраныыссаттан 430 км чугас Суйхуа куорат балыыһатыгар быстыбыт. Барыта  Хэйлунцзян куоракка бу ыарыынан 4 киһи сүһүрбүтэ биллэр, оттон сыстыганнаах ыарыылаах дьону кытта сибээстээх дьон ахсаана 380 киһи – барыларын быраастар кэтииллэр. Быһа холоон, Хэйлунцзян провинцияҕа быраастар кэтэбиллэригэр 487 киһи сылдьар.Кытай өрөспүүбүлүкэтэ тохсунньу 24 күнүгэр сөмөлүөт сырыытын Пекин  уонна Пхеньян куораттары кытта олунньу 10 күнүгэр диэри тохтоппута биллибитэ. Ону таһынан, тас дойдуттан ханнык баҕар тырааныспарынан Кытайга киириини  боппута. Кытай өрөспүүбүлүкэтин иһигэр тырааныспар ситимнэрэ Чиби, Эчжоу, Хуанган, Ухань уонна Сяньнин куораттарга тохтоон турар. Карантин зонатыгар 29,2 мөлүйүөн киһи олорор. Кутталлаах оройуоҥҥа биир дойдулаахтарбыт ахсааннара чопчу биллибэт. Регион былаастара сыстыганнаах ыарыыны утарылаһарга  араас ньымалары туһаналлар: куораттарга киирии-тахсыы суох, сөмөлүөттэр көппөттөр, поездтар уонна автобустар сырыылара бобуллубут. Киһи барыта мааскалаах сылдьар,көмө сулууспалар араас ньыманан дезинфекция оҥороллор. Ухань куораттан Москваҕа бүтэһик рейс тохсунньу 22 күнүгэр оҥоһуллубут, оттон тохсунньу 24 күнүттэн бары рейстар тохтотуллубуттар. Туризм федеральнай агенствота билигин Арассыыйа туристическай хампаанньалара Кытайга путевка атыылыылларын тохтотто.

Сэрэтиллибит сэбилэниилээх

Роспотребнадзор управлениета иһитиннэрбитинэн, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн эпидемологическай быһыыны-майгыны кэтээн көрүү ыытыллар. Эбии РФ судаарыстыбаннай кыраныыссатын аһардар пууннарыгар санитарнай-карантиннай хонтуруол миэрэлэрэ күүһүрдүллүбүттэр. Тас дойдулар рейстарын кэтээн көрүү үлэтэ икки бүк улаатта. Сөмөлүөт пасажирдарын уонна Дьокуускай куорат аэропордун саалатыгар эт-хаан температуратын кэмнээһин күүһүрдэ. Ол иһигэр, Хабаровскай, Владивосток, Благовещенскай, Иркутскай уонна Новосибирск куораттартан кэлэр рейстары бэрэбиэркэлээһин эмиэ күүһүрдэ. Бу нэдиэлэҕэ Ил Дархан Айсен Николаев Саха сиригэр айаннаан кэлээччилэр санитарнай-карантиннай хонтуруол ааһар таһымнарын күүһүрдэргэ сорудахтаата. Роспотребнадзор Кытайга айанныыртан туттунарга ыҥырар. Аҕыйах күннээҕитэ, РФ премьер-миниистирэ Мишустин ыксаллаах быһыы штабын тэрийэри сорудахтаата.

Тохсунньу 27 күнүгэр дойду уонна регион үрдүнэн коронавирус ыарыыттан сүһүрүү  түбэлтэтэ бэлиэтэммэтэ.

«Ил Түмэн» ыйытыгар Ил Дархан хоруй биэрдэ

Айсен Николаев тохсунньу 28 күнүгэр киэһээ 20.00 чаастан социальнай ситим нөҥүө быһа эфиргэ өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун кытта сэһэргэстэ уонна интэриэһиргиир ыйытыктарга хоруй биэрдэ.«Ил Түмэн» хаһыат редакцията Facebook нөҥүө Live режимҥа ыйытык биэрдэ: «Саха сирин олохтоохторо коронавирустан куттаналлара сөптөөх дуо?». Ыйытыкка сиһилии хоруй иһитиннэрдэ:
— Кырдьык, куттанар сөптөөх. Дьиҥнээҕинэн, бу ыарыы олус диэн кутталлаах. Билигин Арассыыйа уонна өрөспүүбүлүкэ таһымнарыгар Саха сииригэр ыарыы тастан киирбэтин туһугар анал миэрэлэр ылыллаллар. Аэропортка кыраныысса таһыттан киирэр рейстарга икки төгүллээх хонтуруол систиэмэтэ киирдэ. Ону таһынан, Уһук Илин уонна Сибиир куораттарыттан. Миэрэлэр тимир суол вокзалларыгар эмиэ күүһүрдэ. Быһа эфир нөҥүө тустаах бэрээдэктэр уһатыллан биэрбиттэрин сөптөөхтүк өйдөөн сыһыаннаһаргытыгар көрдөһөбүн, бу булгуччу наадалаах. Ыарыы кыайан өйдөммөт уонна киһи өлүүтүгэр үрдүк көрдөрүүлээх. Хомойуох иһин, бары көрөргүт курдук, Кытайга дьыала мөлтөх, манна олоҕуран сөптөөх миэрэлэри туһанарбыт наада. Ону таһынан, Кытай өрөспүүбүлүкэтигэр тахсыан баҕалаахха аккаастанары сүбэлиибин.Билигин араас туристическай хампаанньалар чартер рейстарын тохтоттулар. Түбэлтэ билиҥҥи түһүмэҕин көрдөрүүтүнэн – сөптөөх миэрэ.

Василий ПРОКОПЬЕВ