Конституция уонна сокуоннары түмүү тула

Ахсынньы 10 күнүгэр Россия наукаларын академиятын судаарыстыба уонна быраап Института  “Россия юристарын Ассоциацията” уопсастыбаннай тэрилтэни кытта фундаментальнай чинчийиилэргэ Россиятааҕы фонда өйөбүлүнэн «XXV лет Конституции Российской Федерации: трансформация парадигмы права в цивилизационном развитии человечества» Бүтүн Россиятааҕы научнай конференцияны тэрийдилэр.

Бу конференцияҕа РФ Конституционнай суутун судьуйалара, РНА академиктара уонна чилиэн-корреспонденнара, РФ судаарыстыбаннай былааһын уорганнарын, сүрүн научнай уонна үөрэҕин тэрилтэлэрин, атын судаарыстыбалар бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ыллылар.

Конференция үлэтигэр дойдуга биллэр-көстөр юристары сэргэ Саха сириттэн өрөспүүбүлүкэ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) Бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев уонна СӨ Конституционнай суутун Бэрэссэдээтэлэ, Россия юристарын Ассоциациятын Саха сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ Александр Ким-Кимэн кытыннылар.

Пленарнай мунньах иннинэ Федерация Сэбиэтин Бэрэссэдээтэлэ Валентина Матвиенко, РФ наукатын уонна үрдүк үөрэҕин миниистирэ Михаил Котюков, о.д.а. эҕэрдэлэрин аахтылар.

Панельнай дискуссия кыттыылаахтара 1993 сылга Россия Конституциятын ылыныы историческай-правовой өрүттэрин уонна Россия судаарыстыбатын сайдыытын аныгы кэрдиис кэмигэр кини уопсастыбаҕа суолтатын дьүүллэстилэр.

Дакылааттары РЮА (Россия юристарын ассоциацията) хос бэрэссэдээтэлэ Сергей Степашин, РФ Конституционнай суутун судьуйалара Гадис Гаджиев уонна Николай Бондарь, РНА судаарыстыба уонна быраап Институтун административнай быраапка уонна административнай процесска секторын сүрүн научнай үлэһитэ Вениамин Чиркин оҥордулар.

Конференция пленарнай мунньаҕын кэмигэр РФ Конституционнай суутугар РФ Президенин Боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Михаил Кротов юриспруденция уонна конституционнай сокуону таһаарыы сайдыытыгар улахан кылааттарын иһин ордук таһаарыылаахтык үлэлээбит юристарга РФ Президенэ Владимир Путин Махтал суруктарын туттарда. Наҕараадаламмыттар ортолоругар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суутун Бэрэссэдээтэлэ, Россия юристарын Ассоциациятын Саха сиринээҕи регионнааҕы салаатын бэрэссэдээтэлэ, ю.н.д., профессор Александр Ким-Кимэн ааттанна.

Конференция үлэтэ иккис күҥҥэ “төгүрүк остуол” уонна икки научнай секция көрүҥүнэн салгыы ыытылынна.

«Закон, мораль и правопорядок в конституционно-правовом пространстве современной России» диэн темаҕа “төгүрүк остуолга” СӨ Конституционнай суутун Бэрэссэдээтэлэ Александр Ким-Кимэн сүрүн дакылааты оҥордо.

Мунньах кыттыылаахтара Россия билигин үлэлиир Конституциятын балаһыанньаларын аныгы көрүүлэри уо.д.а. боппуруостары дьүүллэстилэр, дакылааттар ааҕылыннылар.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев «Конституционные гарантии законодательного обеспечения реализации национальных проектов Российской Федерации» секция үлэтигэр кыттан, “Саха Өрөспүүбүлүкэтин холобуругар регионнааҕы сокуону таһаарыыга уопсастыбаннай сыһыаннаһыылар сорох эйгэлэрин кодификациялааһын туһунан” дакылааты оҥордо.

Петр Гоголев эппитинэн, сокуону таһаарыы систематыгар сүрүн миэстэ үгэс курдук уопсастыбаннай сыһыаннаһыылары сүрүннүүр төрүт оруолун толорор кодификацияламмыт аакталарга бэриллэр.

Кини кодификациялааһын ураты юридическай күүһү ылан, туһааннаах салааларга уопсастыбаннай сыһыаннаһыылары кэлим сокуонунан сүрүннээһини хааччыйарын, кодификацияламмыт аакталар туһааннаах нуормалары барытын эбэтэр сүрүн өттүлэрин түмпүт буоланнар, үрдүк статустаахтарын уонна ураты оруоллаахтарын бэлиэтээтэ.

Кодификация быраап туһааннаах салаатыгар үлэлиир бары сокуоннары ревизиялааһын эмиэ буоларын ыйан, тустаах эйгэҕэ боппуруостары сүрүннүүр кэккэ правовой докумуоннары түмүү кыалларын уонна аакталар аһара элбэхтэрин суох оҥоруу, ону сэргэ утарылаһыылары уонна сокуон итэҕэстэрин туоратыы наадалааҕын эттэ.

«Бүгүн Россияҕа сокуону оҥоруу үлэтэ федерация субъектара бэйэлэрэ кодификацияламмыт нуормалыыр правовой аакталары ылалларыгар кыаҕы биэрэр. Регионнарга кодификация федеральнай сокуоннары кодификациялааһынтан тутулуга суох ыытыллар итиэннэ Россия Федерациятын уонна кини субъектарын кыттыгас дьаһайар боппуруостарын да, регионнар бэйэлэрин боломуочуйаларын да хабар», — диэтэ Петр Гоголев.

Кини Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох норуоттарыгар сыһыаннаан ыытыллар, ураты миэстэни ылар судаарыстыба политиката кинилэр интэриэстэрин быһаччы көмүскээһини, култуураларын, үгэстэрин уонна омук быһыытынан уратыларын өйөөһүҥҥэ уонна сайыннарыыга усулуобуйалары тэрийиини кытта сибээстээҕин бэлиэтээтэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох норуоттарын 40-ча тыһ. бэрэстэбиитэлэ олорор, ол иһигэр эбэҥкилэр, эбээннэр, дьүкээгирдэр, чукчалар, долганнар бааллар. Кинилэр айылҕаны үгэс курдук туһанар уонна үгэс быһыытынан хаһаайыстыбаларыгар үлэлиир сирдэринэн өрөспүүбүлүкэ территориятын 53% буолар.

«Саха сиригэр Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох норуоттарын бырааптарын көмүскээһин эйгэтигэр өрөспүүбүлүкэ 15 сокуона ылыллыбыта, ол иһигэр – Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох норуоттарын уонна кинилэр түөлбэлээн олорор миэстэлэрин кэрискэтин, төрүт уус көс община туһунан, Хоту сир төрүт олохтоох норуоттарын тылларын статуһун туһунан, көс оскуолалар, көс дьиэ кэргэн, Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох норуоттара үгэс быһыытынан олорор уонна хаһаайыстыбаннай үлэни ыытар миэстэлэригэр этнологическай экспертиза туһунан уо.д.а.», —диэн кэпсээтэ Петр Гоголев итиэннэ кинилэр бырааптарын көмүскээһин эйгэтигэр сорох нуормалар өрөспүүбүлүкэ атын да сокуоннарыгар баалларын эбэн эттэ.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин этиитэ мустубут дьон улахан сэҥээриитин ылла, киниэхэ экология сокуоннарын системалааһын, өрөспүүбүлүкэ сокуоннарын кодификациялааһын чэрчитинэн юридическай эппиэтинэс правовой конструкцияларын туһунан ыйытыылары биэрдилэр.

РНА судаарыстыба уонна быраап Институтун үлэһитэ академик В.И. Жуков секция үлэтин түмүгүн таһаарарыгар Институт РФ судаарыстыбаннай былааһын уорганнарын кытта ыкса үлэни ыытыыны уонна национальнай бырайыактары олоххо киллэрии проблемаларын чинчийиини салгыаҕын эттэ. Судаарыстыба көрдөбүллэрин социологтар, юристар, медиктэр, математиктар, демографтар научнай кыахтарын кытта ситимниир наадалаах. Национальнай бырайыактарынан ааттаммыт хайысхаларга уопсастыба олоҕун сокуонунан хааччыйыыга толкуйдаммыт үлэ ирдэнэр.

СӨ Конституционнай суутун секретариатын матырыйаалынан.