Сиргэ кэлбит аналбытынан, окко түспүт оҥоһуубутунан

Сандал саас сырдыгынан сыдьаайан, кылбаарыйан тиийэн кэллэ. Ону кытта киһи аймах кэрэ аҥарын бырааһынньыга — Аан дойду дьахталларын күнэ үүннэ. Бу күн кэрэчээн кыргыттарга, нарын-намыын куоларга, алаһа дьиэ аанньалларыгар таптал, ытыктабыл тыллара истиҥник этиллиэхтэрэ. Дьахтар аймах нарын санныгар сүктэриллибит түбүк хаһан да үмүрүйэн быстыбат. Иэримэ дьиэ хаһаайкатын, кыһамньылаах ийэ, аламаҕай эбээ түбүгүн кытта хамнастаах үлэни дьүөрэлээһини кэбэҕэстик толороллор. Ол курдук, муниципальнай тэриллии депутаттарын истэригэр дьахталлар элбэхтэр. Эбиитин улуус депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлин дуоһунаһын толороллор. Кинилэр айылҕаларынан бэриллибит кыһамньылаах майгыларынан үлэлэригэр эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһан, кыайыылаахтык-хотуулаахтык түбүгүрэ сылдьаллар. Биһиги Аан дойду дьахталларын бырааһынньыгын көрсө күндү депутат дьахталларбытын кытары кэпсэттибит. Кинилэр кыыс оҕолордоох буолан биэрдилэр, ол иһин кэпсэтэр тиэмэбит “Ийэ уонна кыыс оҕо” диэн буолла. Депутаттар сибэккини курдук бүөбэйдээбит кыыс оҕолорун иитии кистэлэҥнэрин туһунан санааларын үллэһиннилэр.

Кэбээйи улууһун депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Александра Иванова:

— Кэбээйи улууһун депутаттарын сэбиэтигэр уопсайа 18 депутаттаахпын, ол онтон 10 эр киһи, 8 дьахтар. Кэлиҥҥи сыллары ылан көрдөххө, бэлиитикэҕэ, ордук биһиги депутат үлэбитигэр дьахтар аймах көхтөөхтүк кыттыһар буолла. Мин иккис ыҥырыыга үлэлии сылдьабын. 2013 сыллаахха депутатынан талыллыбытым. Ол иннинэ нэһилиэккэ сэттэ сыл баһылыктаабытым. Дьону-сэргэни кытары үлэлэһэрбин сөбүлүүр эбиппин. Биһиэхэ, дьахтар аймахха, көрөр-харайар, көмүскүүр майгы хааммытыгар баар быһыылаах. Ол иһин депутакка үлэлээн көрүөххэ диэн санаабытым. Биһиги улуус депутаттара үлэбитигэр көхтөөхпүт, быйыл Ил Дархан Сомоҕолоһуу сылын биллэрэн, өссө күүскэ ылсан үлэлээн эрэбит. Бу соторутааҕыта Дьахталлар өрөспүүбүлүкэтээҕи форумнарыгар кыттан кэллибит. Парламентарий дьахталлар диэн секцияҕа олус үчүгэй кэпсэтии таҕыста.

Мин биэс кыыс оҕолоохпун, сиэним эмиэ кыыс. Инньэ гынан кыыс аймаҕы ордук чугастык ылынабын. Улахан кыыһым 21 саастаах, кырам 10-на. Бэйэ-бэйэлэрин кытта иккилии-үстүү сыл арыттаах буолан, олус чугастар. Улахан эдьиийдэрин иккис ийэ курдук ылыналлар. Биһиги кыргыттарбытыгар бары өттүнэн чугас буоларга кыһаллабыт. Холобур, хас биирдии ыал тус үгэстээх буолар. Биһиэхэ ол үгэспитинэн дьиэ кэргэн сэбиэтэ буолар. Мустар сирдээхпит, оҕолор сахалыы моһуонунан муннук оҥорбуттара. Ол муннукпутугар мустабыт уонна сүрүн боппуруостары быһаарсабыт. Аҕабыт экономист идэлээх, ол иһин буолуо, харчыны сөпкө туттарга үөрэтэбит. Копилкалаахпыт, хамнас кэллэҕинэ чопчу биир сууманы уган кэбиһэбин. Оҕолорго ол сууманы ый устата суолларын айаныгар, килиэпкэ  аттаран тиэрдиэхтээхтэр диэн сорук турар. Аан бастаан сатаммат этэ, онтон кэлин үөрэннилэр. Билиҥҥи кэмҥэ ороскуоту суоттаан, харчыны сөпкө туттар хаачыстыба олус наада. Аны, иккиһинэн, ханнык баҕарар төрөппүт ханнык эйгэҕэ үлэлиирэ оҕолорун иитиитигэр дьайар. Биһиги уопсай сүбэнэн, 14 саастарын туоллахтарына дуогабар түһэрсэбит. Бары быраабыланы тутуһан, кумааҕыга “мини-договор “ диэн ааттаан түһэрсэбит. Быйыл үһүс кыыспын кытары, пааспарын ылбытын кэннэ, түһэристим. Ол дуогабарбытыгар икки өттүттэн бэйэбит бырааппытын суруйабыт. Мин ийэ буоларым быһыытынан бырааппын, кыргыттар оҕо буолалларын быһыытынан, маннык бырааптаахпын диэн. Ол дуогабар олох кэһиллиэ суохтаах. Дуогабар туһата улахан кыргыттарым иитиитигэр билиннэ дии саныыбын. Оҕолорум эппиэтинэстээх, бэйэлэрин киһи быһыытынан суолталарын сыаналыыр буола улааталларыгар көмөлөстө. Төрдүс кыыһым маннык дуогабар түһэрсэрин олус кэтэһэр. Иитиигэ маннык сыһыан кинилэр улахан олоххо тахсалларыгар бэлэмниир. Маны таһынан кыргыттар дьиэ иһигэр-таһыгар толорор үлэлээхтэр. Киһини этиттэрэ барбакка, оҥорон иһэллэр. Онон оҕо иитиитигэр киһи фантазиятын үлэлэтэн сыһыаннаһыан наада дии саныыбын. Кэлэн иһэр кулун тутар 8 күнүнэн эҕэрдэлээн туран, саамай кылаабынайа дьахтарга дьиэ кэргэнэ буолар диэн этиэм этэ. Күндү кэрэ аҥардар, дьиэ кэргэҥҥитигэр ил уонна эйэ эрэ баар буоллун.

Үөһээ Дьааҥы улууһун депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Екатерина Ноговицына:

— Мин икки оҕолоохпун, кыыһым Васена Баатаҕайга оҕо саадыгар сылдьар, эһиил оскуолаҕа киириэхтээх, уолум Саша кыра. Мин бэйэм ийэлээх аҕам күөгэйэр күннэригэр, үлэлии-хамныы сылдьан миигин оҕолонон, наар үлэлиир этилэр. Мин ордук эбээбэр сылдьарым. Ийэм миигин олоххо хайдах көрүүлээх иитиллэн тахсарбар ииттэҕэ дии. Билигин бэйэм кыыһым эмиэ эбээ оҕотун курдук, эбэтин наһаа сөбүлүүр, хас өрөбүл аайы эбэбитигэр барабыт. Оҕолорум кыралара бэрт буолан, “маннык иитэбин, оннук иитэбин” диир кыаҕым суох. Билиҥҥитэ тапталга эрэ күөлэһийэ сылдьаллар. Оҕо саадыгар бу күннэргэ “Оҕо саадын кырачаан куолара” диэн күрэххэ кыттаары сылдьар. Бастатан туран, оҕобун олоххо көхтөөх буоларга үөрэтэбин, кыыһым буоллун, уолум буоллун. Мин ыал буолан баран маннык түмүккэ кэлбитим — бэйэни олоххо толору кыахтаах сананар наада. Үлэлиибин, харчы өлөрөбүн диэн, дьиэ иһинээҕи түбүгү умнубакка, эбэтэр кыра оҕолоохпун диэн бэйэни сайыннарбакка, най баран хаалбакка олоруохха наада диэн өйдөбүллээхпин. Киһи үлэлиир, ону кытта толору дьиэ кэргэннээх буоллаҕына, бигэтик сананар, ситиһиилээх буолар дии саныыбын.

Кыыһым төһө да кыратын иһин, көмө киһитэ. Дьиэтин хомуйар, таҥаһын бэринэр. Мин култуура үлэһитэ буоламмын, командировкаҕа сылдьан, хойутаан кэллэхпинэ, кыыһым сарсыныгар оҕо саадыгар барар таҥаһын бэлэмнээбит, быраатын көрбүт-харайбыт буолар. Оҕом бэйэтин дьаһанар буола улаатан иһэриттэн үөрэбин эрэ. Биһиги хайдах үлэлиирбитин көрө үөрэнэр дии саныыбын. Өрөбүллэрбитигэр оҕолорбутун кытта бииргэ буола сатыыбыт. Кыыспын кытта бииргэ ас астыыбын, оҕом миксерынан туттар буолла. Онон анаан-минээн такайбакка, оҕо хараҕынан көрө сылдьан үөрэнэрэ ордук көдьүүстээх эбит дии саныыбын.

Сунтаар улууһун депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Ульяна Попова:

— Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ сандал саас кэлбитин туоһулуур кулун тутар 8 күнүн бырааһынньыга биир саамай сөбүлүүр быраа­һынньыкпытынан буолар. Биһиги бииргэ төрөөбүттэр алтабыт, онтон  биэһэ кыргыттар. Бу күн хайаан да дьиэ кэргэнинэн бэлиэтиибит, бэйэ-бэйэбитигэр бэлэх бэрсэбит уонна күн күбэй ийэбитин эҕэрдэлиибит. Ол курдук бары муһуннахпытына,  сүүрбэттэн тахса буолабыт. Мин бэйэм кыыс оҕолорум иккиэлэр. Улахан кыыс Настя ыал буолан, сиэн оҕо бэлэхтээбитэ. Кырам Женя — устудьуон.  Оҕолорум кыра эрдэхтэриттэн көмө дьоно. Оҕолорбун кыыс оҕо үлэтигэр такайарым таһынан билиилэрин хаҥаталларыгар бол­ҕомто уурбутум. Кы­ра эрдэхтэриттэн кини­гэни ааҕалларын ирдэ­һээччибин уонна үөрэххэ туһаайааччыбын. Үөрэхтээх, киэҥ билиилээх  киһи элбэҕи ситиһэр диэн өйдөбүлү иҥэрээччибин. Кыргыттарым иккиэн асчыттар. Ас астыырга биһигини ийэбит Розалия Петровна оҕо эрдэхпититтэн үөрэтэр этэ. Ийэбит минньигэс бэрэскитин элбэх дьон билэр. Устудьуон оҕолорбутугар саамай күүтүүлээх баһыылка эбээ бэрэскитэ буолар. Билигин улаханым Настя Москва куоракка бырайыактыыр тэрилтэҕэ инженер-энергетигинэн үлэлиир. Женям Дьокуускай куоракка үп техникумун быйыл бүтэриэхтээх. Үлэлиир баҕалаах. Мин санаабар, кыыс оҕо айылҕаттан оттомноох, дириҥ өйдөөх. Ону салгыппакка эрэ сым­наҕастык сөптөөх суолуна­н салайар наада.

Амма улууһун депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Софья Александрова:

— Күн уһуур, халлаан сылыйар, уһун кыһын кэнниттэн киһини үөрдэр күнүнэн Аан дойду дьахталларын күнэ буолар. Бырааһынньыгы чопчу саас оҥорбуттара дьахтар кутун кытта сибээстээх курдук. Күн сардаҥатыгар тардыһан, дьахтар кута уһуктар, үөрэр. Быйыл бырааһынньыгы олус үчүгэйдик ылар былааннаахпыт. Мин санаабар, ханнык баҕарар дьахтар сибэкки бэлэхтэн үөрэр. Чугас киһитин болҕомтото, истиҥ сыһыана сибэкки дьөрбөтүгэр сууламмыт курдук буолар. Мин сибэккини наһаа сөбүлүүбүн, кулун тутар 8 күнүгэр эр дьон үгэс курдук тюльпан сибэккини бэлэхтиир. Ол эмиэ олус үчүгэй үгэс дии саныыбын.

Мин кыргыттарым Викалаах Аням хайы-үйэ улаатан, үлэһит дьон буола оҕустулар. Биирим быраас, биирим дьаһалтаҕа исписэлииһинэн үлэлиир. Мин ирдэбиллээх соҕус ийэбин. Кэргэмминээн оҕолорбутун кыраларыттан бэйэлэрин дьаһанар дьон гына иитэн таһааран, билигин астынабыт. Кыраларыттан харчы хантан кэлэрин быһаарар этибит. Оскуоланы бүтэрээт, сөбүлүүр идэлэригэр үөрэнэ киирбиттэрэ. Онно үлэлии-үлэлии үөрэммиттэрэ, биһигиттэн улаханнык көмө көрдөөбөт этилэр. Итиэннэ кыыс оҕону үчүгэй хаһаайка, ыал ийэтэ буоларга туһаайар булгуччу наада. Ону кыыс оҕо ийэтин, аҕатын көрөн үөрэнэр. Дьахтар аҕа баһылыкка ытыктабыллаах сыһыанын көрдөрүөхтээх, кыһамньылаах буолуохтаах. Оччоҕо кыыс инники олоҕор сөптөөх суолу тутуһар дии саныыбын. Мин бэйэм ийэбиттэн көрөн үөрэммитим. Этэргэ дылы, ийэм аҕабын кытта иллээх олоҕо мин өйүм, сүрэҕим түгэҕэр иҥэн, хатанан хааллаҕа. Ол санаабынан салайтаран, салгыы олохпун оҥоһуннаҕым уонна кыргыттарбар эмиэ оннук холобур биэрэ сырыттаҕым.