Үлэлиир сокуоннары ырытыы көдьүүстээхтик ааста

Ойуур национальнай форумун иһинэн ыытыллыбыт дьүүл­лэһии былаһааккаларыгар ойуурга сыһыаннаан үлэлиир сокуоннары ырыттылар. “Ойуурга сыһыаннаан үлэлиир сокуоннар” былаһаакка модераторынан РФ Госдуматын Уһук Илин уонна Хотугу сир проблемаларыгар уонна регионнааҕы бэлиитикэҕэ кэмитиэт бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Валентина Пивненко уонна РУДН стратегическай чинчийиитин институтун дириэктэрэ Дмитрий Егорченко буоллулар. Эксперт быһыытынан Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев иһитиннэрии оҥордо.

Кэпсэтии  саҕаланыан ин­нинэ РФ Госдуматын сир сыһыан­­наһыыларыгар уонна айыл­ҕа ресурсаларыгар кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Николай Николаев сокуон үлэлээбэт түбэл­тэлэрэ баалларын ыйда. “Баар кыһалҕалары аһаҕастык кэпсэппэтэхпитинэ уонна бэлиэтээбэтэхпитинэ, “Экология” нацио­нальнай бырайыак соруктарын олоххо киллэрэрбит уустуктардаах буолуоҕа. Соруктары ситиһэр туһугар үлэлиир сокуоннарга уларытыылары киллэрэргэ ирдэбил баар буоллаҕына, Госдума онно үлэлэһэргэ бэлэм”, — диэн эттэ.

Кини сокуоннайа суох ма­һы кэрдээһин уонна ойуур ба­һаара оҥорор хорумньутун хо­лобур быһыытынан аҕалла. “Бу кыһалҕа быһаарыллыбакка сылдьар. Мэлдьитин “Тоҕо манныгый?” диэн боппуруос биэрэбит даҕаны, баччааҥҥа диэри эппиэти була иликпит. Сокуон өттүттэн көрдөххө, Айылҕа ресурсаларыгар министиэристибэтэ, Ойуур хаһаайыстыбатыгар федеральнай агенствота түргэнник быһаарыныы ылалларыттан тутулуктанар. Сорох темалары унньуктаах уһуннук ырытабыт да быһаарбаппыт. Холобур, техника атыылаһыытын туһунан. Маһы таһыы биир кэлим учуота баччааҥҥы диэри суох. Ол иһин бу курдук көрсөн баар кыһалҕалар туһунан аһаҕастык кэпсэтэрбит үчүгэй”, — диэн госдума депутата эттэ.

Форум сүрүн соругунан сокуон үлэлээбэт биричиинэтин анаа­ран, ситэриллибэтэх өрүттэрин суох оҥоруу буолар. Николай Николаев тустаах биэдэмэстибэлэр түргэнник боппуруоһу быһааран нормативнай базаҕа уонна сокуон акталарыгар уларытыылары киллэрэргэ бэлэмнэр диэн тоһоҕолоото. Ол эрээри ол уларыйыылар суолталаах төрүөттээх буолуохтаахтарын ыйда.

Модератор Валентина Пивненко билигин үлэлиир сокуоннар ситэриллэн иһэллэрин туһунан кэпсээтэ, ол инниттэн нормативнай базалар олоххо хайдах киирэллэрин мониторинг ыыппыттарын туһунан эттэ.

Дьүүллэһии былаһааккатын спикердарыттан биирдэстэринэн РФ айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа министиэристибэ судаарыстыбаннай бэлиитикэҕэ уонна ойуур ресурсаларын салаатын салайыыга департамент дириэктэрин солбуйааччы Владимир Читоркин буолла. Кини көҕүлэнэр сокуоннар олоххо хайдах туһалаах буолуохтарын туһунан мониторинг үчүгэй түмүктээҕин туһунан кэпсээтэ. “Ойууру арендалааһын өттүгэр сайдыы көстөр. Ойуур учаастактарын арендалаан маһы бэлэмнээһин сайдар, оҥорон таһаарыы кээмэйэ улаатар. 2016 сылтан үлэлиир орто уонна аччыгый бизнес субъектарын хааччыйыы мэхэнньиисимэ үчүгэй. Ресурс сыанатыгар ойууру үүннэриигэ ыытар ороскуоппутун киллэрдибит. Ресурс иһин төлөбүр улахан өттө регион бюджетыгар киирэр. Ол курдук, аччыгый бизнес 2018 сылга 12 кубометр маһы бэлэмнээбит. Регионнар бюджеттарыгар уопсайа 8 млрд солк. киирбит”, — диэн иһитиннэрдэ.

РФ Бырабыыталыстыбата ойуур харыстабылыгар уонна сокуоннайа суохтук маһы бэлэмнээһиҥҥэ 8 сокуон барылын бэлэмнээбит. Бу сокуон барыллара бигэргэтиигэ сылдьаллар.

Владимир Путин соруда­ҕынан кэрдиллибит уонна кэхтибит ойууру чөлүгэр түһэриигэ соруктаммыт бырайыак олоххо киирэр. Регионнарга үп көрүллүбүт, РФ субъектарын кытта сөбү­лэһии түһэрсиллибиттэр, үлэ кээмэйин быһаарбыттар.

Дьүүллэһии былаһааккатын кыттааччылара бэлиэтээбиттэринэн, ойуурга сыһыаннаах сокуон ситэриллэн-хоторуллан ойуур учаастагын арендалааһын эбэһээтилистибэтин толорбот арендатордар тута биллэр буолбуттар, оттон эппиэтинэстээх арендатордарга сыһыаннаан бииргэ үлэлэһии больоҕун уһатыы мэхэнньиисимэ чэпчэтиллибит.

“Ассоциация Росохотрыболовсоюз” бүтүн арассыыйатааҕы түмсүү президенэ Татьяна Арамилева Ил Түмэн спикера Петр Гоголевка 2019 сыл от ыйын 1 күнүттэн булт хаһаайыстыбатын өҥөтүгэр онлайн-касса киллэриэххэ наадатын туһунан эттэ. Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоохторо лицензията суох бултуур бырааптарын хотугу сиргэ олорбот уонна төрүт дьарыкка сыһыана суох дьоҥҥо биэрэллэр диэн санаатын эттэ.

Ил Түмэн сир сыһыанна­һыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев ойуур сокуонугар баар кыһалҕалар туһунан эттэ. Сүрүннээн ойуур ресурсаларын туһаныы иһин төлөбүрү улаатыннарар наадалааҕын бэлиэтээтэ.

СӨ экологияҕа уонна айыл­ҕаны туһаныыга миниисти­рин солбуйааччы Алексей Агеев Саха сиригэр 255 мөл. гектар ойуур баарын, бу хайысхаҕа үлэлиэхтээх 19 тэрилтэттэн 10 эрэ тэрилтэни кытта үлэ барарын бэлиэтээтэ. Үлэ барбат биричиинэтэ – сир ыраах сытара уонна суол-иис суоҕа. Ол маһы бэлэмнээһини уонна тиэйээһини харгыстыыр.

“Сургутнефтегаз” ПАО отделын начальнига Дмитрий Щербаков “Ойууру чөлүгэр түһэрии туһунан” федеральнай сокуон олоххо киирэригэр баар харгыстар туһунан эттэ. Ойууру туһанааччыларга ойууру чөлүгэр түһэриигэ эбии бириэмэ биэрэр уонна саха сиригэр маһы олордор питомниктары тэрийэр наадалааҕын туһунан эттэ. Сокуоҥҥа уларытыы киллэрэргэ “Сургутнефтегаз” үлэлэһэргэ бэлэмин бэлиэтээтэ.

“Рослесинфорг” ФГБУ дириэктэрин солбуйааччы Алексей Исаев ойууру учуоттааһыҥҥа со­куон хайдах олоххо киирэрин туһунан кэпсээтэ.

СӨ сир сыһыаннаһыы­ла­рыгар уонна баайга-дуолга миниистир Евгения Григорьева ойуур фондатын сирин учаастак сиргэ көһөрүү процедуратын судургутуутун туһунан кэпсээтэ. Саха сирин территориятын үгүс өттө ойуур, ол иһин суол-иис тутарга уонна атын социальнай хайысхалаах үлэлэри ыытарга ойуур сирин атын категорияҕа көһөрөргө үлэ барар. “Федеральнай бас билиигэ баар сири көһөрүүнү  РФ Бырабыыталыстыбата оҥорор, ол иһин бу процедура олус элбэх бириэмэни ылар. Онтон сылтаан нэһилиэнньэлээх пууннары сайыннарыы бытаарар. Билиҥҥи сокуонунан ойуур фондатын сирин нэһилиэнньэлээх пуун сиригэр көһөрүү биир сыл оҥоһуллар, өскөтүн бырайыагы РФ экономикатын сайдыытын министиэристибэтэ бигэргэппит буоллаҕына”, — диэн миниистир эттэ. Чахчылары иһитиннэрбиттэринэн, 2008-2010 сс. өрөспүүбүлүкэҕэ ойуур фондатыттан 4 сир учаастагын нэһилиэнньэлээх пуун сиригэр көһөрбүттэр. 2016 сылтан 25 муниципальнай тэриллии ойуур фондатын сирин суотугар кыраныыссаларын улаатыннарар туһунан сайаапкалаах экология министиэристибэтигэр тахсыбыттар. Ол эрэн үгүс сайаапка толоруллубатах, туһаҕа таһаарарга сөптөөх төрүөтү ыйбатахтарынан. Ол курдук Евгения Григорьева социальнай эбийиэктэр тутуллуохтаах ойуур фонда сирдэрин атын категорияҕа көһөрүү процедуратын нормативнай актыгар уларытыы киллэрэр наадалааҕын ыйда, процедураны арыый судургутутар наада диэн бэлиэтээн туран. Ол туһунан этии Минвостокразвитияҕа өссө 2017,2018 сылларга ыытыллыбыт эбит.

Маны таһынан атын сытыы боппуруостар көтөҕүллүннүлэр. Криолитозон тарҕаныытын усулуобуйатыгар ойууру чөлүгэр түһэрии уустугун, Электроэнергия просекаларын оҥоруу былааннарын, мас тобохторун харайыыга баар кыһалҕалар тустарынан.

“Ойуурга сыһыаннаан үлэ­лиир сокуоннар” дьүүллэһии былаһааккатын модератора Валентина Пивненко көтөҕүллүбүт боппуруостар үрдүк таһымҥа салгыы көрүүлүөхтэрин туһунан эрэннэрдэ. Кини бу күн киирбит этиилэри кытта сөбүлэһэрин иһитиннэрдэ.

Сардаана КУЗЬМИНА