Айсен Николаев: “Айылҕаттан аҥаар кырыытыттан ыла турар сатаммат”

Саха сирин баһылыгын быһыытынан бастакы ыйааҕа региоҥҥа экологияны харыстааһыны таарыйар буолуоҕун туһунан Айсен Николаев дуһунаска киириитин сиэрин-туомун ыытыы кэмигэр иһитиннэрбитэ. Кини Саха сирин бары олохтоохторун түмэр баайынан сир уонна айылҕа буолалларын эҕэрдэ тылыгар бэлиэтээбитэ.

«Айылҕаттан кэмэ суох уонна кэнэҕэскини санаабакка эрэ сири дьадатан, ууну уонна салгыны буортулаан туран аҥаар кырыытыттан ыла турар сатамматын биһиги бары өйдүүрбүт кэллэ. Экономиканы сайыннарарбытыгар, ханнык баҕарар бырайыагы былаанныырбытыгар, биһиги төрөөбүт сирбит-уоппут туһугар кыһаллыахтаахпыт, өрөспүүбүлүкэ хас биирдии олохтооҕун уйгутун уонна дьоллоох олоҕун туһугар чөл эйгэни үөскэтиэхтээхпит диэн бигэ санаалаахпын», – диэтэ өрөспүүбүлүкэ баһылыга.

Кини дуоһунаһыгар киирээт да, тута ити докумуоҥҥа илии баттаабыта. Ыйаахха биэс бастакы суолталаах сорук быһаарыллыбыт, олортон хас биирдиилэрэ 2024 сылга диэри кэмҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ экология үтүө  туругун ситиһиигэ туһаайыллар. Бастатан туран, тулалыыр эйгэҕэ киһиттэн тахсар уонна техногеннай дьайыы улаатыытынан сибээстээн тахсыан сөптөөх кутталлары намтатыы. Маныаха анаан өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун экологическай кэтэбил уонна экологическай мониторинг тэрээһиннэринэн хабыыны 1,5 төгүл улаатыннарарга этиллэр.

Иккиһинэн, бу экология өттүнэн куттала суох уонна тупсаҕай эйгэни үөскэтии. Ол курдук, үчүгэй хаачыстыбалаах иһэр уунан хааччыллыбыт нэһилиэнньэ ылар өлүүтүн 55% диэри улаатыннарыы; обработкаланар кытаанах олох-дьаһах тобохторун өлүүтүн 60% диэри улаатыннарыы, кытаанах коммунальнай тобохтор уопсай кээмэйдэригэр туһаҕа таһаарыллар кытаанах олох-дьаһах тобохторун 36 % диэри тиэрдии былааннанар.

Үсүһүнэн, сир аннын туһанар хаһаа­йынныыр субъектар үлэлэрин ыыталларыгар экологияҕа куттал суох буолуутун үрдэтии.

Төрдүһүнэн, биологическай ресурсалары көдьүүстээхтик туһаныы, ханна да суох ураты хотугу уонна арктикатааҕы экосистемалары харыстааһын. Итиэннэ, бэсиһинэн, — экологическай култуураны уонна өрөспүүбүлүкэҕэ гражданскай уопсастыба экологическай эппиэтинэһин үрдэтии.

Регион Бырабыыталыстыбата 2019 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри ыйыллыбыт уруттата тутуллар соруктары ситиһиигэ дьаһаллар былааннарын оҥороругар сорудахтанна. Регион бырабыыталыстыбатын аадырыһыгар атын кэккэ сорудахтар ыйаахха киирбиттэр. Чуолаан, 2019-2020 сс. Бүлүү бөлөх улуустар экологическай туруктарын уонна ити сирдэргэ олорор нэһилиэнньэ доруобуйатын кэлим научнай чинчийиини ыытарга сорудах бэриллибит.

Сир аннын туһанааччы тэрилтэлэр үлэ ыытар кэмнэригэр экологияҕа куттал суох буолуутун үрдэтиигэ анаан Николаев тулалыыр эйгэҕэ хоромньулаах объектары инвентаризациялааһыны уонна кэһиллибит сирдэргэ, ол иһигэр өрөспүүбүлүкэ Арктикатааҕы зонатыгар рекультивацияны ыытарга, сири-уоту тимир тобохторуттан, өрүстэргэ тимирдиллибит суудуналартан  ыраастыырга этии киллэрдэ.

Саха сиригэр нэһи­лиэн­ньэлээх пуун­нары көҕөрдүү саҥа стандартарын оҥорорго, өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар кытаанах олох-дьаһах тобохторун полигоннарын суох оҥорорго уонна туһаҕа таһаарарга, 520 тыһыынчаттан тахса киһини үчүгэй хаачыстыбалаах иһэр уунан хааччыйыыга итиэннэ ууну ылар уонна ыраастыыр тутуулары, өрөспүүбүлүкэ 15-тэн итэҕэһэ суох нэһилиэнньэлээх пууннарыгар ууну түһэрэр-ыраастыыр тутуулары  саҥардарга уонна саҥаттан тутууну саҕалыырга сорудахтанна.

Өссө биир хардыынан Саха сирин баһылыгын Экологияҕа сэбиэтин тэрийии буолуоҕа.

Өрөспүүбүлүкэ парламена сокуону оҥо­рууну тупсарыыга, ол иһигэр тулалыыр эйгэҕэ хоромньуну уонна толуйуу төлөбүрдэрин ааҕыы саҥа методикатын оҥорууга үлэни күүһүрдэригэр сүбэлэннэ. Ону таһынан, 2019 сылга экология уонна тулалыыр эйгэни харыстааһын салаатыгар регионнааҕы сокуоннары кодификациялааһын ситэриллиэх тустаах.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баһылыгын уонна Бырабыыталыстыбатын пресс-сулууспата иһитиннэрбитинэн, ситэриилээх былаас федеральнай уорганнарын сирдээҕи-уоттааҕы уонна олохтоох салайыныы уорганнарын аадырыһыгар ыйаахха сорудахтар бааллар.

СИА матырыйаалынан.