Бүлүү түбэтэ чөл буолуохтун

Бу күннэргэ кырдьаҕас Бүлүү куоракка «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бүлүү эрэгийиэнигэр экология этэҥҥэ туруктаныытын национальнай идьиэйэтин олоххо киллэриигэ гражданскай уопсастыба  сомоҕолоһуута» диэн аатынан 1-кы уопсастыбаннай экологическай куорум (форум) ыытылынна.

Куоруму (форуму) тэрийэн уонна салайан ыытааччы – «Бүлүү» уопсастыбаннай экологическай кэмитиэт. Бүлүү сүнньүгэр олохтоох бары улуустартан дэлэгээссийэлэр, Дьокуускайтан наука уонна уопсастыбаннас бэрэстэбиитэллэрэ, Ил Түмэнтэн кэккэ дьокутааттар, Экология министиэристибэтиттэн, улуустар дьаһалталарыттан уонна дьокутааттарын сэбиэттэриттэн салайар эргимтэ дьоно мустубуттар.

Хайҕаллаах үгэс

Куорум тэрээһинэ Бүлүү улууһун уопсастыбаннай экологтарыттан биир бастакылара В.Е. Сыромятников олорбут дьиэтигэр Өйдөбүнньүк дуосканы аһыыттан саҕаланна. Василий Егорович Сахатын сирин, иитиллибит Бүлүү Эбэтин халбаҥнаабат ботуруйуота, ааспыт үйэ 80-с сылларын бүтүүлэриттэн, төлөннөөх сүрэҕэ уонна ыраас суобаһа тугу этэллэринэн салайтаран, аар айылҕатын көмүскэлигэр туруммут киһи буолар. Бүлүү куорат кырдьаҕас олохтооҕо, бастыҥ мааны ыал аҕа баһылыга, үлэлиир кэлэктиибин тутаах киһитэ Василий Егорович, олохтон туоруор диэри, тутуспут суолуттан бугуйан, ылыммыт сыалыттан чугуйан көрбөтөҕө. Бу дьоһун киһиэхэ дойдутун дьонун үтүө өйдөбүлэ, сылаас махтала, сыллар ааспыттарын да кэннэ умнуллубатын, кини кэриэһигэр анаммыт «төгүрүк остуолга» этиллибит тыллар уонна ахтыылар толору кэрэһэлээтилэр. Дьонун, дойдутун туһугар оҥоһуллубут үтүө умнуллубат. Кырдьаҕас Бүлүү куорат биир уулуссата уопсастыбаннай эколог, ботуруйуот, кэрэ киһи – В.Е.Сыромятников аатын сүгэригэр толору эрэллээх дьон-сэргэ тарҕаста.

Манна сыһыаран эттэххэ, Бүлүү сүнньүнээҕи улуустар уонна чуолаан «Бүлүү» уопсастыбаннай экологическай кэмитиэт дириҥ ис хоһоонноох, уһулуччу улахан суолталаах хайҕаллаах үгэстээхтэр. Ол – төрөөбүт айылҕаларын харыстаһыыга уонна көмүскэһиигэ  холобура суох хорсуннук үлэлээбит, ардыгар олохторун толук уурбут бастыҥ дьоннорун – уопсастыбанньык экологтар — ааттарын үйэтитии. Ол курдук, Бүлүү улуустарыгар уопсастыбанньык экологтарын ааттара уулуссаларга иҥэриллибиттэрэ, олорбут дьиэлэригэр өйдөбүнньүк дуоскалар аһыллыбыттара, бүүстэр туруоруллубуттара. Ньурба куоракка, Бүлүү Эбэни өҥөйө, уопсастыбанньык эколог П.Н.Мартыновка пааматынньык туруоруллубута. Ала-чуо экологка анаммыт атын маннык чиэс-бочуот үрдүк холобура, өссө ханна эмит баара эбитэ дуу.

Кинилэр бары дьиҥ норуот үөһүттэн тахсыбыт, биһигинниин бииргэ улааппыт, үөрэммит уонна үлэлээбит, ыаллыы олорбут, күннэтэ «эн-мин» дэспит  дьоммутунан буолаллар. Айылҕабытыгар, ол аата олохпутугар куттал суоһаатын кытта, ким эрэ сорудаҕынан эбэтэр көрдөһүүтүнэн буолбакка, суобастара этэринэн салайтаран, сонно тутатына бар дьоннорун туһугар тэҥэ суох охсуһууга туруммуттара. Сэриитэ суох эйэлээх олоххо, хорсун быһыы ыраас холобура ол этэ. Кинилэр биһигиттэн тугу да көрдөөбөтөхтөрө уонна эрэйбэтэхтэрэ. Махталлаах норуот – бэйэтэ төлүүр иэстээх.

Түмсүү, сомоҕолоһуу — бу сүүнэ күүс

Куорумҥа дакылааттар истилиннилэр, кэпсэтиилэр таҕыстылар. Ааспыт сайыннааҕы Бүлүү өрүс иэдээнин өрөспүүбүлүкэ бүттүүнэ билэн, истэн олорор. Арассыыйа, аан дойду таһымнарыгар хайдаҕа эбитэ буолла. Экология саахала хаһан баҕарар, ханна баҕарар тахсар кыахтаах. Тахсыталыыр даҕаны. Аан дойду таһымыгар, экология проблемата кэлин диэки сыҕарыйан биэрдэ курдук. Атын уустуктар үөскээтилэр, инники күөҥҥэ тахсан биэрдилэр. Арассыыйа Эбэ Хотуҥҥа, маньыабырын сатаатахха, оннооҕор буолуох «сонун» тааҕы-таах  кулҕаах тас өттүнэн ааһан хаалыан сөп.

Бу куорум сыала-соруга тахсыбыт иэдээни өссө төгүл күөртээн биэрии буолбатах. Бүлүү сүнньүгэр экология үтүө туруктаныытыгар гражданскай уопсастыбаны сомоҕолооһун. Оттон ону үөхсэн, кыраан-таныйан ситиспэккин. Ыллыктаах тыл-өс, дьоһун кэпсэтии тахсыан наада. Куорумҥа АЛРОСА компания икки бэрэстэбиитэлэ: АЛРОСА ПАУо генеральнай дириэктэрин солбуйааччы, «бэйэбит киһибит» А.П.Дьячковскай уонна компания экологияҕа отделын начаалынньыга кытыннылар. Олоҕурбут үгэһинэн, форум бастакы күннээх үлэтэ дакылааттартан турда.

Баһылык Айсен Николаев дуоһунаһын тутаат таһаарбыт бастакы ыйааҕынан  өрөспүүбүлүкэ экологическай үтүө туруктаныытын туһунан этэ. Онтон 2019 сылы Сомоҕолоһуу сылынан биллэрбитэ. Куорум үлэтэ-хамнаһа эмиэ бу икки төрүттэргэ олоҕуран уонна салайтаран барда.

Түмүккэ, куорум кыттыылаахтара уопсастыбаннай экологическай сөбүлэһии меморандумун ылыннылар. Меморандум кылгас ис хоһооно: Бүлүү, Үөһээ Бүлүү, Ньурба уонна Сунтаар улуустарын дьокутааттарын сэбиэттэрэ 2019 сыл от ыйын 1 күнүгэр диэри Бүлүү эрэгийиэнин экологическай куттала суох буолуутун тосхолун ырытан оҥороллоругар уонна ылыналларыгар. Улуустар хас биирдии олохтоохторун доруобуйаларын туруктарын кэтээн көрүүнү уонна экологическай куттал суох буолуутун бырагыраамаларын ырытан оҥорон ылыналларын көҕүлүүргэ. Производственнай тэрилтэлэр ыытар үлэлэригэр-хамнастарыгар, экология сокуоннарын ирдэбиллэрин тутуһуулара дьэҥкир буолуутун хааччыйыыга, олохтоох салайыныы таһымыгар правовой мэхэньиисимнэри ырытан оҥорон олохтуурга.

АЛРОСА ПАУо, «Сахатранснефтегаз» АУо, ЯТЭК ПАУо: бэйэлэрин салаа үлэлэригэр-хамнастарыгар экологическай куттал суох буолуутун хааччыйалларыгар. Судаарыстыбаннай экологическай сокуоннар бары ирдэбиллэрин халбаҥа суох толороллоругар. Бэйэлэрин салаа бырагыраамаларыгар олохтоох салайыныы уорганнарын кытта хардарыта сөбүлэсиһиилээх сыһыаны олохтуулларыгар. Экологическай куттал суох буолуутугар бэйэлэрин тустаах бырагыраамаларын улуустар ылыммыт бырагыраамаларын кытта сыл ахсын сөбүлэһиннэрэллэригэр. Улуустардааҕы сэбиэттэри уонна уопсастыбаннай экологическай устуруктууралары кытта сыллата уопсастыбаннай истиилэри ыытааһыны быраактыкалыылларыгар.

«Бүлүү» уопсастыбаннай экологическай кэмитиэккэ: Бүлүү эрэгийиэнигэр бырамыысыланнай баһылааһыны, нэһилиэнньэ олоҕун таһымын үрдэтиигэ үлэни ыытар предприятиеларга уонна тэрилтэлэргэ бары хайысхалаах уопсастыбаннай экологическай хонтуруолу олохтууругар. Ураты болҕомтону нэһилиэнньэ доруобуйатын туругун кэтээн көрүүгэ уонна чинчийиигэ уурарга. Ону таһынан, «Кристалл» (1974), «Кратон-3» (1978) саахалламмыт сир аннынааҕы ядернай дэлби тэптэриилэргэ, Иирэлээхтээҕи ууну харайар даамбаҕа тахсыбыт саахалга, «Байконур», «Плесецк», «Свободнай» уонна «Восточнай» космодромнартан көппүт аракыаталар иккис сүһүөхтэрэ түспүт сирдэрин ураты болҕомтоҕо тутарга.

Биһиги Ньургуһун кэрэлэрбит!

Куорум үлэтэ иккис күнүгэр сиэксийэлэринэн ыытылынна. ГЭС муоратын анныгар турбутунан тимирдиллибит ойуур маһа таһаарар фенолуттан, хостуур бырамыысыланнас киртитэр, түөрэ сүргэйэр, тулалыыр эйгэни сүһүрдэр дьайыытыттан, сир аннынааҕы ядернай дэлби тэптэриилэр саахалларыттан, куосумаска ыытыллыбыт аракыаталар таммалаабыт сүһүөхтэриттэн, хас эмэ уонунан сыллар усталарыгар таһаарыллыбыт биллэр уонна биллибэт техногеннай саахаллартан сору-муҥу көрбүт Бүлүү сүнньүн улуустарын курдук, атын ханнык да эрэгийиэн суох.

Хаһааҥҥыта эрэ арыынан-сыанан алла турар быйаҥнаах, уутугар киирэн, тыатыгар тахсан, сөбүнэн көрөн, сииргинэн холоон ыла түһэр бултаах-алтаах Бүтэй Бүлүү-Сыа Бүлүү дьоллоох түбэтигэр,  кыра саха норуотун көҥүлү таптыыр, ордук дохсун, дьорҕоот санаалаах өттө олохсуйан үс саханы үксэтиспитэ, түөрт саханы төрүттэспитэ баара.

Куорумҥа кэлбит дьону көрдөххө-иһиттэххэ, саас ортолоохтору таһынан, эдэрдэр бааллара киһини үөрдэр. Экология тиэмэтэ – барыбытыгар сыһыаннаах, кыһалҕата – барыбытын таарыйар сытыы боппуруос. Ол үрдүнэн, бу боппуруоһунан сүрүннээн олоҕу олорбут, ыччаттаммыт, кинилэр кэскиллэрин саныыр, сиппит-хоппут өйүнэн-санаанан төрөөбүт дойдуларын бэриниилээхтик таптыыр дьон туруулаһар буолааччы. Эдэр саас, эдэр киһи түбүгэ-садьыга үгүһүнэн, олоххо интэриэһэ элбэҕинэн, маннык хамсааһыҥҥа урукку өттүгэр улаханнык кыттыбат буолара. Эдэрдэр кэлииһилэр, кэлэн иһиэхтэрэ.

Дьахталлар, ийэлэр көхтөөх дьон! Саала улахан аҥаара – кинилэр. Көннөрү сонурҕаан, дьоҥҥо көстөөрү, дьону көрөөрү буолбакка, Бүлүү бүппэт иэдээниттэн уйулҕалара хамсаабыт, оҕолорун, чугас дьоннорун, дьиэ кэргэттэрин туһугар туруулаһар эрдээх санааны ылыммыт биһиги Ньургуһун кэрэлэрбит, биһиги Айыы куоларбыт!

Быстах-остох кэпсэтиилэртэн

— Үөһээ Бүлүүбүн. Петр Федоров диэммин. Москуба юридическай үнүстүүтүн бүтэрбитим. Бэҕэһээ АЛРОСА бэрэстэбиитэлэ компания экологияҕа сылга 5 млрд  солк. ороскуоттуур диэтэ. Бу гынан баран, инньэ чаас устата салҕанан барбыт кэпсээнигэр чопчу туох үлэлэр ыытыллыбыттарыгар тохтууру наадалааҕынан аахпата. Барыта үрдүттэн саба быраҕан, ааһан иһэн саба тарыйан кэпсээһин буолла. Тус бэйэбин итэҕэппэтэ. Бар дьону долгуппут ити айылаах саахал кэнниттэн, АЛРОСА салалтата бүтүн норуот иннигэр тахсан, туох үлэлэр ыытыллыбыттарын, инникитин итинник алдьархайы таһаарбат туһугар туох дьаһаллар бэлиэтэнэллэрин сиһилии быһааран, кэпсээн биэриэхтээх этэ. Ол суох, «барыта этэҥҥэ ааста, аныгыскы алдьархайга диэри» диэбит курдук буолла.

Экология министиэристибэтэ, өрөспүүбүлүкэтээҕи уонна бэдэрээлинэй сокуоннарынан салайтаран, бэйэтин быһаччы быраабын уонна боломуочуйатын хайа баҕарар толорор кыахтаах. Мин, уопсастыбанньык, оннук киэҥ быраабым суох. Оттон экология министиэристибэтэ, производственнай технологияны кэһии, ол түмүгэр техногеннай саахал таҕыстаҕына, производство процеһа тохтотулларын модьуйар бырааптаах. Ол кыаллыбатаҕына, анаалыс бөрүкүтэ суох түмүгүнэн аакта оҥорон, суукка түһэрэр кыахтаах. Кылаабынайа, бэйэтин сулууспалаах боломуочуйатын уонна эбээһинэһин чуолкайдык уонна хорсуннук толоруохтаах. Министиэристибэ судаарыстыба үрдүкү боломуочуйалаах уоргана буолар уонна судаарыстыба аатыттан быһаарыыны ылынар. Ханнык баҕарар сокуон, сокуон суолталаах аакталаах. Ол быһыытынан, Арассыыйа субьега бэйэтин сокуонугар олоҕуран, эмиэ быһаарар бырааптаах. Барыта сокуон уонна суут ыйыыларыгар эрэ олоҕуран, дьыала быһаарыллыахтаах. Оттон биһиги, уопсастыбанньыктар, министиэристибэҕэ бэйэбит көрөр проблемаларбытын туруоруохтаахпыт.

Биир курдук ыллахха, экология тиэмэтин уонна проблемаларын бары билэр уонна өйдүүр ахан курдукпут. Дьиҥэр, манна эмиэ, ханнык баҕарар салааҕа курдук, туйгун бэлэмнээх исписэлиистэр, чуолаан экология боппуруостарыгар идэтийбит юристар наадалар. Арассыыйаҕа билигин кыаллыбакка турар, ол эрээри биһиги эмиэ онно булгуччу тиийиэхпит. Хаһаайыстыбанньык субьектар, ханнык ыстаатыстаахтарыттан тутулуга суох, таһаарбыт хоромньуларын иһин, аан дойдутааҕы сууттарга тиийэ эппиэттиир, буруйданар, хоромньуну төлүүр буолар кэмнэрэ кэлиэҕэ. Арассыыйа, баҕарбатаҕын да иһин, ити систиэмэҕэ киириэҕэ. Дьэ, ол онно биһиги, наар ночооттоох өттүгэр хаалан иһэр субьект, бэйэбит аан дойдутааҕы таһымнаах юристардаах буолуохтаах этибит.

Ирина Софронова, судаарыстыбаннай экологическай хонтуруол (анаалыс) Ньурбатааҕы идэтитиллибит иниспиэксийэтин инсэниэр-химигэ: «Биһиги анаалыс оҥорор лабаратыарыйабыт ааспыт 90-с сыллар адьас саҥаларыгар тэриллибитэ. Бүлүү сүнньүнээҕи улуустарга соҕотох лабаратыарыйа буолар. Өрүстэр, үрэхтэр, күөллэр ууларын сэргэ ардах, муус ууларын, сир кырсын анаалыстарын ыытабыт. Бас тэрилтэбит — СӨ «РИАЦЭМ» СБУ. Лабаратыарыйабыт Арассыыйатааҕы судаарыстыбаннай аккредитациялааһыны олохтоммут болдьоҕор ааһан иһэр. Дьиэбит-уоппут, тэрилбит бары ирдэбиллэргэ эппиэттииллэр. Сарсыарда ылыллыбыт боруоба  киэһэтигэр анаалыстанан бэлэм буолар.

90-с сылларга Бүлүү уонна Марха өрүстэр уулара күүстээх кирдээх категорияҕа киирэллэрэ. Алмаасчыттар кэлин арыый да тардыммыттара. Биһиги Сунтаар Бүлүүчээниттэн саҕалаан Бүлүү куоракка диэри анаалыһы ылар этибит. Кэлин бүлүүлэр бэйэлэрэ быһа Дьокуускайга ыытар буолбуттара. Өр сылларга Бүлүү сүнньүгэр уу сөбүгэр кирдээх категорияҕа киирсэн кэллэ. Биһиги ыытар анаалыстарбыт түмүктэрин бэйэбит бас тэрилтэбитигэр эрэ биэрэбит. Сааскы, сайыҥҥы кэмнэргэ анаалыстары ый аайы ылабыт, кыһыҥҥы өттүгэр кыбаарталга биирдэ. 2018 сылга барыта 270 боруоба ылыллыбытыттан,  Ньурбаттан 61, Сунтаартан — 19, Түбэй Дьаархантан — 4, Үөһээ Бүлүүттэн — 28, Бүлүүттэн —3. Маны таһынан Марха сүнньүн көрөбүт. Накыын бэйэтэ лабаратыарыйалаах, ол үрдүнэн биһиги эмиэ кэтээн көрө олоробут.

Бүлүү уута бастайааннай саһархай өҥнөөх буолар, ону почватыттан диэн быһаараллар. Марха уута дьэҥкир. Ньурба куорат сир аннынааҕы уу икки скважинатын туһанар. Дьон-сэргэ син уоскуйа быһыытыйда эрээри, сааһын уонна сайынын хайдах быһыы-майгы буолуон, быһа этэн кэбиһэргэ күчүмэҕэй».

Вера Афанасьева, «Сүлдьүкээр эбэҥки национальнай нэһилиэгин» олох­тооҕо.

— Сүлдьүкээр «Новай» сопхуос отделениета. Ынах сүөһү уонна сылгы иитиллэр. Нэһилиэккэ 300-кэ киһи олорор. биһиэхэ иһэр уу боппуруоһа сытыытык турар. Сүлдьүкээр үрэх уута 70-с сыллартан иһиллибэт буолбута. Куукуйдаах үрэх уутунан олоробут эрээри, хаачыстыбата олох куһаҕан.

Сүлдьүкээр сиригэр-уотугар сир аннынааҕы уу 9 дьүүктэтэ баар диэн буолар. Ол туһаҕа таһаарыллыбат. Ол оннугар ньиэби уонна гааһы хостуур  6 тэрилтэ үлэлии сылдьар. Кимтэн көҥүллээхтэрин олохтоохтор да, баһылыкпыт да билбэппит. Нэһилиэкпит төрүт уус община сирэ буолар, сокуонунан оннук анал туруктаах сир общинаттан көҥүлэ суох тыытыллыа суохтаах. Арыылаах нэһилиэгэ ыраастаммыт ууну иһэр буоллаҕына, Таас Үрэх олохтоохторо киһи иһэригэр олох сөбө суох Ботуобуйа уутунан олороллор.

Мин уруккута култуура үлэһитэбин, биэнсийэлээхпин. Мииринэй улууһун эбэҥкилэрин ассоциациятын бэрэссэдээтэлэбин, экология боппуруоһугар уопсастыбанньык буолабын. Ааспыт сайыннааҕы саахал кэнниттэн, ыксаан Мииринэйинэн, Дьокуускайынан тылбын былас түһэрэн сүүрбүтүм. АЛРОСА салалтата иһиккэ кутуллубут ыраас уунан харыыта суох хааччыйыах буолан эрэннэрбитэ. Тылын толорботоҕо. Быста-быста, ону даҕаны бэрт кэмчи уунан хааччыйбыта буолбута. Дакылааттарыгар буоллаҕына, барыта олус бэрт курдук суруллубут этэ.

Кыһалҕабытын барытын кэпсээтэххэ биир күн тулук буолуо суоҕа. 180 кВт/ч кыамталаах электро-лиинньийэнэн олоробут, бу икки ГЭС-тээх улууска. Хайдаҕый?! Ардыгар саныыбын ээ, биһиги, сүлдьүкээрдэр, Туой Хайа сордоох-муҥнаах дьылҕатын кэтэр дьон буоллубут диэн.

«Бүлүү» кэмитиэт үлэлиир

Куоруму кытта сөп түбэһиннэрэн, «Бүлүү» уопсастыбаннай экологическай кэмитиэт отчуоттуур-быыбардыыр мунньаҕа ыытылынна. «Бүлүү» кэмитиэт 1990 сыллаахха тэриллибитэ, ол тосту уларыйыылаах саҥа кэм сокуоннайдык «төрөппүт оҕотунан» билиниллэр толору бырааптаах. Дьикти дьылҕалаах, ойуччу уратылаах кэмитиэт буоларын ким да мэлдьэһиэ суоҕа.

Бүлүү алдьархайын туһунан кырдьыктаах Тыл, уонунан сыл хойутаан да буоллар, бүтүн Сэбиэскэй Сойууһу уҥуордаан, аан дойдуга тиийэ тарҕаммыта. Ол онуоха хантан эрэ тастан, ханнык эрэ күүстэр буолбакка, бэйэбит норуоппут уонна кини бастыҥ дьоно сорунуулаах уонна быһаарыылаах хамсааһыны саҕалаабыттара. «Бүлүү» кэмитиэт, норуот ол хамсааһынын долгунугар өрө үттэрэн, күөрэс гыммыта.  Отучча сыл мыыныыта суох кэм. Бу сыллар усталарыгар төһөлөөх хамсааһыннар, идьиэйэлэр, ыра санаалар тохтубуттара, үгүс ахсааннаах уопсастыбаннай тэрилтэлэр сүтэн-иҥэн хаалбыттара буолуой.  Арай «Бүлүү» кэмитиэт, ардыгар дорҕоонноохтук саҥаран, далааһыннаахтык үлэлээн-хамсаан, сороҕор уутааҕар чуумпу, балыктааҕар кэлэҕэй буолан ыллар даҕаны, аналын, сыалын-соругун биир да түгэҥҥэ умнубакка, чиэстээхтик сүгэн кэллэ. Онтон атын буолар туһа суох. Хайа, бу кэмитиэт кэннигэр Кырдьаҕас Бүлүү бүттүүн дьоно-сэргэтэ турдаҕа дии.

Кэлин сылларга «Бүлүү» кэмитиэти РФ доруобуйаҕа харыстабылын туйгуна, СӨ үтүөлээх бырааһа, Бүлүү улууһун бочуоттаах кырасданьыына, улуус сэбиэтин дьокутаата Владимир Иннокентьевич Тимофеев салайан кэллэ.

Куоластааһын түмүгүнэн «Бүлүү» уопсастыбаннай экологическай кэмитиэт презиудумун  бэрэссэдээтэлинэн  педагог идэлээх  Е.К.Чиряев талылынна. Улахан хараабылга устуу киэҥ суолун!

Тимирдиллибит Туой Хайа…

Туох да дарбатыыта суох, бу тэрээһин бэлиэ өйдөбүлүнэн «Туой Хайа» экологическай дыраама сыанаҕа туруута буолла. Туой Хайа имири эстибит кырыктаах дьылҕатын сааһыра барбыт саха дьоно истэн, ааҕан билэр. Аны ыччат дьон билиэн, кыаллар буоллаҕына, уһуну-киэҥи толкуйдуон наада этэ.

Ааспыт үйэ 60-с сылларын ортолоругар ГЭС ускуустубаннай муоратын анныгар тимирдиллибит Туой Хайа алдьархайын эттэринэн-хааннарынан билбит, сааһырбыт көлүөнэ дьон бүгүн баар. Кинилэр оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ ол алдьархайы илэ билбэтэхтэрин иһин, удьуор хаанынан бэриллэн иһэр кэриэс буолан, өйгө-санааҕа син биир иҥэн иһэр.

Дыраама ааптара — Саха сирин биллиилээх эколога, төлөннөөх ботуруйуота Уйбаан Буурсап. Билигин баар дьонтон Туой Хайа алдьархайын  Уйбаантан ордук билэр киһи баара саарбах. Уйбаан Сэмэнэбис Туой Хайа оччотооҕу сорох кырдьаҕастарын тыыннаахтарын баттаһан көрсүбүт, төрүт олохтоохторун кытта күн бүгүнүгэр диэри билсиһэ турар. Кини  дөкүмүөннэргэ, оччотооҕу быһыыны-майгыны үчүгэйдик билэр дьон туоһулааһыннарыгар уонна олохтоохтор кэпсээннэригэр олоҕуран, бастаан кинигэни, онтон бу кэлин дырааманы суруйбут киһи буолар.

Тыйаатыр ускуустубата, киһи сүрэҕэр уонна өйүгэр тэҥинэн тиийиэхтээх уонна биир оннук күүстээх дьайыыны оҥоруохтаах уратылаах сыалы-соругу туруорар. СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, И.Гоголев-Кындыл аатынан Бүлүүтээҕи норуодунай тыйаатыр режиссера Маргарита Соколова туруоруутугар боростуой сыанаҕа, сэмэй быһыыга-майгыга оонньоммут бу дыраама ол соҕотох эрээри, улахан сыалын ситистэ. Режиссер эрдээх санаатын, хорсун быһаарыныытын туспа тутан бэлиэтиэҕи баҕарыллар.

Бу дырааманы улахан сыаналарга, чуолаан ыччат көрөөччүгэ анаан туруоруохха баара. Экология проблемата, сир үрдүгэр олох баарын тухары, бииргэ сылдьыһыаҕа. Айылҕаны харыстааһын – төрөөбүт дойдуга таптал, ботуруйуоттуу санаа күүстээх көстүүтэ.ф