Ирбэт тоҥҥо тутуу ирдэбилгэ эппиэттиир дуо?

Бу сессия үлэтин кэмигэр Арктикаҕа дьиэлэри тутуу уонна көрүү-истии уратыларыгар, ону сэргэ тырааныспар инфраструктуратыгар, саҥа тутуу матырыйаалларын туһаныыга, ирбэт тоҥноох сирдэргэ дьиэлэри көрүүгэ-истиигэ саҥа быраабылалары киллэриигэ, аан дойду үрдүнэн сылыйыыга уонна ирбэт тоҥ ириитигэр сыһыаннаах боппуруостары таарыйдылар.

Сессияны Заполярье уонна Уһук Хоту сир куораттарын Сойууһун президенэ, РФ Уопсастыбаннай палаататын дьиэ-уот коммунальнай хаһаайыстыбаҕа, тутууга уонна суолларга ха­мыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Игорь Шпектор салайан ыытта.
Саха сирин народнай депутата Владимир Прокопьев ирбэт тоҥ тэнийбит миэстэлэригэр тутуу уратыларын туһунан кэпсээтэ, ирбэт тоҥу харыстааһын туһунан сокуону ылынар наадатын ыйда.
Владимир Прокопьев бэлиэтээбитинэн, Хоту сир Россия бүтүннүүтүн сирин-уотун 55-65 % ылар (10,7 мөл. кв. км), Сибиир уонна Уһук Илин улахан өттүн хабар уонна стратегическай суолталаах.
Кини ирбэт тоҥ туруга мөл­төөбүтүгэр киһи хаһаа­йыс­тыбаннай үлэҕэ быраабылалары кэһиитэ сабыдыаллыырын, ирбэт тоҥҥо дьиэ тутар, үлэ ыытар кутталлаах буолбутун иһитиннэрдэ.
Владимир Прокопьев сессия кыттыылаахтарын болҕомтотун Арктика зонатын геокриологическай уратыларыгар, олор дьиэлэр фундаменнарын талыыга сабыдыаллыылларыгар тарта.
«Арктика зонатыгар объектары бырайыактааһыҥҥа тутуу площадкатын ирбэт тоҥноох араҥатын учуоттуур сыалтан инновационнай матырыйааллары, конструкциялары уонна технологиялары киллэрии, дьиэлэр энергия өттүнэн көдьүүстээх, куттала суох уонна уһун үйэлээх буолууларын, ону сэргэ дьон табыгастаах усулуобуйаҕа олорууларын итиэннэ экология ирдэбиллэрин хааччыйыы ирдэнэр”, — диэн бэлиэтээтэ парламентарий.
Владимир Прокопьев геокриологическай мониторинг ситимин сөргүтэр наадалааҕын ыйда. «ХХ үйэ 80-с сылларыгар 80 пуун ааҕыллара, оттон билигин баара-суоҕа 15-тэр», – диэтэ өрөпүүбүлүкэ народнай де­путата.
Кини Хоту сир туһалаах баайын баһылааһын түмүгэр айылҕа эйгэтигэр биллэр уларыйыылар тахсыбыттарын, ол ордук ирбэт тоҥноох сир араҥата кэһиллиититтэн ырылхайдык көстөрүн эттэ.
Ирбэт тоҥ кыраныыссалара уларыйыытын түмүгэр ыксаллаах быһыы-майгы үөскүүр куттала улаатар. «Ирбэт тоҥ баар регионнарыгар маннык усулуобуйаларга нэһилиэнньэни уонна хаһаайыстыбаннай инфраструктураны барытын сөп түбэһиннэрии дьаһалларын ырытан оҥоруу тыын суолталаах уонна судаарыстыба инники күөҥҥэ тутар соругунан буолуохтаах, – диэтэ Владимир Прокопьев. – Бу хайысхаҕа учуонайдар үлэлииллэр, ол эрээри ити ситэтэ суох, ирбэт тоҥу харыстааһыны сүрүннүүр тустаах федеральнай сокуон ылыллара наадалаах».
Депутат бэлиэтээбитинэн, элбэх сыллаах ирбэт тоҥ боруодалары чинчийии уонна мониторинг эйгэтигэр, куораты тутууга, агломерационнай сыалга, суолу тутууга, бырамыысыланнаска туһаныыга, харыстааһыҥҥа уонна чөлүгэр түһэриигэ правовой база суоҕунан сибээстээн, ирбэт тоҥ ириитэ бэлиэтэнэр сирдэри “уһук илиҥҥи гектар” туһунан сокуон дьайыытыттан таһаарар кыаллыбата.
Парламентарий “Судаарыс­тыбаннай уонна муниципальнай наадыйыылары хааччыйыыга анаан табаардары, үлэлэри, өҥөлөрү атыылаһыы эйгэтигэр контракт систематын туһунан” 44№-дээх федеральнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн, тутар тэрилтэлэри талыыга соҕотох ирдэбилинэн аукцион сыаната буоларын эттэ. Ол эрээри орто балаһа уонна ирбэт тоҥ услуобуйаларыгар дьиэ акылаатын тутуу технологията төрдүттэн араастаһар.
«Ол түмүгэр тутууга кыра сыананы уонна Россия орто балаһатын технологиятын этии киллэрэр тутуу хампаанньата тендергэ кыайар. Оттон тендери сүүйбүт тутар тэрилтэлэр бырайыактарын тутуу өттүнэн экспертизатын ирбэт тоҥноох сиргэ-уокка үлэлээбит уопута суох тэрилтэлэр ыыталлара сэдэх буолбатах», – диэн ыйда депутат.
Владимир Прокопьев ирбэт тоҥ зонатыгар дьиэлэри тутууга кытаанах быраабылалар уонна юридическай база суохтарынан Хоту сиргэ тутуу проблемата төрүү турар диэтэ.
Кини Саха Өрөспүүбүлүкэтин парламена “Ирбэт тоҥу ха­рыс­тааһын туһунан” федеральнай сокуон барылын оҥор­бутугар сессия кыттыылаахтарын болҕом­тотун туһаайда. Онно ир­бэт тоҥу табыгастаахтык туһаныы уонна харыстааһын эйгэтигэр судаарыстыба политикатын правовой төрүттэрин быһаарар туһунан этиллэр.
«Судаарыстыба салайыытын сүрүн бириинсиптэринэн ирбэт тоҥ туруга мөлтөөһүнүн кытта сибээстээх бары төрүөттэри судаарыстыба сүрүннээһинэ уонна мониторинг, ирбэт тоҥу харыстааһыҥҥа научнай быһаарыы уонна кэлим сыһыан буолаллар, кини ириититтэн содуллар суох буолуох тустаахтар», – диэтэ парламентарий.
Саха сирин народнай депутата ирбэт тоҥ туругун туһунан иһитиннэрии федеральнай фондатын тэрийэргэ, ирбэт тоҥ туругар судаарыстыба экспертизатын, мониторины ыытыыны олохтуурга этии киллэрдэ.
Кини бэлиэтээбитинэн, “Ирбэт тоҥу харыстааһын туһунан” сокуон барылыгар ирбэт тоҥ туругар дьайар төрүөттэри судаарыстыба өттүттэн регистрациялыыры, кинилэр дьайыыларын таһымын кэмиттэн кэмигэр учуоттууру киллэрэргэ этиллэр.
«Итини таһынан,сокуон барылыгар ирбэт тоҥ туругар дьайыыны нуормалыыр, ону сэргэ ирбэт тоҥноох сир араҥатын туругар дьайар хаһаайыстыбаннай уонна атын үлэҕэ ирдэбиллэри быһаарар туһунан этии баар. Сокуон барылыгар экономическай механизмнар тыктарыллаллар. Холобур, ирбэт тоҥ туругар дьайыы иһин төлөбүр. Ону сэргэ ирбэт тоҥу харыстааһын эйгэтигэр сокуону кэһии иһин эппиэтинэс олохтонор. Оттон ирбэт тоҥ туруга уларыйан, дьон олоҕор уонна доруобуйатыгар суоһуур түгэнигэр нэһилиэнньэни көмүскүүр дьаһаллар бааллар», – диэн түмүктээтэ Владимир Прокопьев.

Хаартыска www.forumarctic.com
сайтыттан туһанылынна.