Сокуону Россия таһымыгар таһаарыахха

Ол курдук, Саха сирэ аан бас­таан ылыммыт Экологическай доктрината кыра уһуйаантан саҕалаан улахан бырамыысыланнай хампаанньаларга тиийэ сыһыаннаах. Ол туһунан биһиги Уус Алдан улууһун киинигэр Бороҕоҥҥо буолбут Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет уонна Уус Алдан улууһун дьаһалтатын, улуустааҕы депутаттар Сэбиэттэрин тэрийиилэринэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Экологическай доктринатын ырытар научнай-практическай конференцияҕа сылдьан биллибит.

Бары түмсүүлээхтик

Санатар буоллахха, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Экологическай доктрината 2016 сыллаахха ахсынньы 20 күнүгэр Ил Түмэн уурааҕынан ылыллыбыта. Өрөспүүбүлүкэбитигэр сир баайын туһаныы сайдан, туундараҕа, муора кытылларыгар тиийэ кэҥээн, айылҕабытыгар охсуута элбиир кутталламмыт кэмигэр сирбитин-уоппутун, айылҕабытын хайдах көрөн, харыстаан олорорбут боппуруоһа наука эйгэтин, өрөспүүбүлүкэ салалтатын эрэ буолбакка, хас биирдии киһини долгутар, толкуйдатар. Алдьаныы-кээһэнии тахсыбатын сокуонунан ирдээн олоробут. Ити үлэни чопчулуурга, хонтуруоллуурга Экологическай доктрина ылыллыбыт.
Тэрээһини саҕалыыр иһитин­нэриитигэр Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков инники өттүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр ылыллар бары сокуоннар, бырагыраамалар, тустаах докумуоннар Экологическай доктринаҕа олоҕуруохтара, онно сөп түбэһиэхтэрэ уонна өрөспүүбүлүкэҕэ айылҕаны харыстааһын ирдэбиллэрин халбаҥнаабакка тутуһуу ирдэниэҕэ диэн эттэ.
“Билигин бу үлэ саҥа саҕаланна. Былаас, салалта даҕаны, тустаах тэрилтэлэр, дьон-сэргэ бу ирдэбиллэри ситэ билсэ, тутуһарга үөрэнэ иликтэр. Онон иннибитигэр үгүс үлэ күүтэр – оҕо саастан саҕалаан экологическай үөрэхтээһин барыахтаах, өрөспүүбүлүкэҕэ экологическай култуура олохсуйуохтаах”, — диэтэ Александр Жирков.

Бэлиэтээһин

“СӨ Экологическай доктрината – тулалыыр эйгэни харыстыыр­га туһаайыллар” научнай-практическай конференцияҕа Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Анатолий Добрянцев, Ил Түмэн кэмитиэттэрин бэрэссэдээтэллэрэ Владимир Прокопьев уонна Юрий Баишев, Уус Алдан улууһун баһылыга Алексей Федотов, улуус Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Иван Колодезников, Саха Өрөспүүбүлүкэтин айылҕа харыстабылын миниистирин солбуйааччы Яков Заровняев, Саха Өрөспүүбүлүкэтин айылҕаны туһаныы эйгэтигэр надзор Федеральнай сулууспатын управлениетын салайааччытын солбуйааччы Сергей Сивцев, биологическай наука кандидата, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет естественнай наука институтун профессора Парасковья Гоголева, биологическай наука кандидата, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет прикладной экологияны үөрэтэр-чинчийэр институтун үлэһитэ Петр Данилов, өрөспүүбүлүкэ уонна улуус тустаах тэрилтэлэрин үлэһиттэрэ кытыннылар.

 

Сокуоннар бааллар, үчүгэйдик үлэлииллэрэ ирдэнэр

Доктринаны оҥорсубут профессор Парасковья Гоголева Александр Жирков көҕүлээһининэн оҥоһуллубут докумуон кэскилэ киэҥигэр тохтоото. “Сирбит көмүскэллээх буоллун, ыччаттарбытыгар күөх дуол хааллын диэн кыһаллан туран оҥорбут докумуоммут. Экологиябытыгар Сойуус саҕана оҥоһуллубут хоромньу кистэлэҥ этэ, норуот билбэт этэ. Экологическай доктрина сирбитин-уоппутун харыстыыры мэктиэлиир докумуон”, — диэн эттэ.
Ил Түмэн депутата Владимир Прокопьев парламент сокуону оҥорууга үлэтин түмүгэр экологияны харыстыыр үгүс сокуон тахсыбытын бэлиэтээтэ. “Этнологическай экспертиза туһунан”, “Экология уопсастыбаннай хонтуруолун туһунан, “уһук илиҥҥи гектар” сокуонугар уларытыы киллэрэн, Саха сирин территориятын 70%-на сокуоҥҥа хапсыбат статустаммыт, ирбэт тоҥу харыстыыр сокуон бастакы ааҕыыга ылыллыбыт.
Алаас сирэ уларыйан, үүнээйи састааба мөлтөөбүтүн туһунан биологическай наука кандидата Петр Данилов кэпсээтэ. “Почва тууһуран, кыһын тоҥмот буолла. Иҥэмтэлээх веществота аллара түһэр, от силиһинэн туһалаах иҥэмтэни ылбат. Ол түмүгэр сүөһү “кураанах”, туһата суох оту сиир. Экологическай доктрина иһинэн алаас сирин харыстыыр нормативнай докумуон ылыахха наада диэн этиилээхпин”, — диэтэ.
Доктрина биир сүрүн соругунан дьоҥҥо экологическай хоромньу дьайыытын туһунан сырдатыы буолар. Ол үлэ Уус Алдан улууһугар олус бэркэ барарын эдэр натуралистар станцияларын дириэктэрэ Людмила Винокурова, Мүрү 1№-дээх оскуолатын дириэктэрэ Ульяна Румянцева, Найахы орто оскуолатын учуутала Мария Спиридонова, улустааҕы оҕо библиотекатын сэбиэдиссэйэ Вера Портнягина кэпсээтилэр.
Спикер Александр Жирков ыччакка сырдатыы үлэтэ олус үчүгэйдик барарын хайҕаата уонна “Экологическай үөрэхтээһин уонна сырдатыы туһунан” сокуону олоххо киллэрии хаамыытын туһунан парламеҥҥа мунньах тэрийэргэ сорудахтаата.
Александр Николаевич Саха Өрөспүүбүлүкэтин Айылҕа харыстабылын министиэристибэтигэр, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка, сыһыаннаах тэрилтэлэргэ Экологическай доктрина ылыллыаҕыттан ыытыллыбыт үлэҕэ тирэҕирэн, тустаах уларытыылары киллэрэр туһунан этиитэ бэлэмнээҥ диэтэ. Ил Түмэн спикерэ “Ирбэт тоҥу харыстааһын туһунан” сокуону Россия таһымыгар таһаарар үлэ күүһүрүөхтээҕин, Саха сиригэр алаастары харыстааһын туһунан сокуон оҥоһуллара тоҕоостооҕун бэлиэтээтэ. Тустаах министиэристибэлэргэ экологическай хайысхалаах бырайыактары уонна граннары үбүлээһини тэрийэргэ этии киллэрдэ.
Чугастааҕы кэмҥэ — Экологическай кодекс

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ улуус ытык кырдьаҕастара Анна Пухова уонна Иван Данилов Мүрү алаас экосистематын чөлүгэр түһэрэр үлэни күүһүрдэр туһунан этиилэрин рекомендацияҕа туспа этии оҥорон киллэрэргэ, бу боппуруоска өрөспүүбүлүкэ туһааннаах тэрилтэлэрэ кыттыылаах анал сүбэлэһиини тэрийэргэ сорудахтаата.
“Саха сиригэр Экологическай доктрина ылыныллыыта Россия үгүс субъектарыгар улахан сэҥээриини үөскэттэ. Сорох субъектар бэйэлэрин айылҕаларын харыстыыр сокуоннары күүһүрдэн эрэллэр. Манна эмиэ Саха сирэ бастакы көҕүлээһин быһыытынан бэйэтин Экологическай кодексын ылынарга бэлэмнэнии үлэни саҕалаата. Айылҕаны харыстааһын – бүтүн олорор эйгэни, сири-уоту, ууну-салгыны, кыылы-сүөлү харыстааһын. Манна соҕотох өрөспүүбүлүкэ эрэ туспа тупсан барбат. Онон биһиги айылҕабыт харыстааһынын Россия, аан дойду таһымыгар тэҥҥэ тутан туруорсарга дьулуһабыт. Бу кэскиллээх үлэ саҕаланна эрэ”, — диэтэ мунньаҕы түмүктүүрүгэр Ил Түмэн спикерэ.