Уу тааһы чочуйар: “АЛРОСА” буруйдааҕа дакаастанарыгар эрэниэххэ

Дьон этинэр кыһалҕата салгыҥҥа симэлийэн хаалбатын туһугар үлэлэһэр экологтар сырыыларыттан

Иирэлээх, Аччыгый Ботуобуйа үрэхтэргэ уонна Бүлүү өрүскэ оҥоһуллубут экологическай хорумньу тахсыбытыттан сылтан ордук кэм ааста.

Бу улахан кыһалҕа сүнньүнэн үгүс тэрээһин, кэпсэтии, бэрэбиэркэ ыытылынна. Хорумньу далааһына олус улахан, Бүлүү өрүһү чөлүгэр түһэрэргэ төһө сыллар ирдэнэллэрэ таайыллар эрэ. Оттон билигин биир сорук турар — буруйдааҕы быһааран, эппиэккэ тардыы, оҥорбут хоромньуларын боруостуулларын ситиһии…

Ол курдук, “Эйгэ” экологическай үөрэхтээһин киинин көҕүлээһинэн, экологтар тутулуга суох уопсастыбалара Бүлүү бөлөх улуустарыгар уонна Мирнэй оройуонугар балаҕан ыйын 2-9 күннэригэр массыынанан айаннаан кэллэ. Уопсастыба “Алмазкредитсервиз” гранын кыайан, бу туһалаах дьыаланы тэрийдэ. Сыалынан-соругунан Бүлүү өрүс сүнньүнэн олорор нэһилиэктэргэ сылдьан балаһыанньаны кытта билсии уонна уу боруобатын ылыы буолла. Санатар буоллахха, бу айан экологтар иккис сырыыларынан буолар. Бастаан тохсунньу ыйыгар сылдьан экология саахалын түмүгүн кытары билсибиттэрэ.

Ыйаах олоххо киирэрэ бытаан

Айаннарын туһунан массыынанан сырыы бөлөҕүн чилиэнэ суруналыыс Владислав Коротов билиһиннэрдэ.

— Биһиги Бүлүү бөлөх улууһугар барытыгар сырыттыбыт, дьону, улуус дьаһалтатын кытта көрүстүбүт. Хас улуус аайы айылҕаны харыстааһын управлениетын инспектордара уу боруобатын ыларбытыгар көмө­лөстүлэр. Ньурба уонна Мирнэй куораттар лабораторияларыгар туттардыбыт, кэлин ылбыт боруобабытын Дьокуускайга илдьэ кэлэн тустаах лабораторияҕа туттардыбыт. Эппиэтин туттахпытына,  түмүгүн сотору кэминэн киэҥ иһитиннэриигэ таһаарыахпыт.

Биһиги туох соруктаах сырыттыбыт? “АЛРОСА” биһиги өрөс­пүүбүлүкэбит социальнай уонна экономическай олоҕор суолтатын билэбит, хаһан даҕаны хампаанньаны сабар наада диэн туруорсубатахпыт. Көннөрү “АЛРОСА” хампаанньа үлэтэ регион экологиятыгар сыһыаннаан аһаҕас буоларын ирдиибит. Оттон билиҥҥи туругунан өрөспүүбүлүкэ экологиятыгар куттала суох буолуутугар үлэлэрэ улахана суох, көннөрү оҥорон таһаарыыга ирдэнэр быраабылаллары эрэ тутуһаллар.

Маны таһынан Ил Дархан Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ экологията этэҥҥэ буолуутун туһунан ыйааҕа олоххо киирэрэ бытаан, сыл устата олус кыра үлэ ыытыллыбыт. Холобур, Бүлүү бөлөх улуустарын сирин экологическай туруктарын чинчийии үлэтэ ыытылла илик, экспедиция хомуллан барыахтааҕа. Ол курдук эмиэ нэһилиэнньэ доруобуйатын бэрэбиэркэлээһин үлэтэ ыытылла илик. 150 мөл. солк. Үүнэр көлүөнэ фондатыгар бэриллибит, эмсэҕэлээбит нэһилиэнньэлээх пууннарга ууну ыраастыыр оборудование туруорарга анаммыт. Ол гынан баран, билиҥҥи туруган икки эрэ станцияны туруорбуттар, Сунтаарга уонна Үөһээ Бүлүүгэ. Эрдэ туруоруллубут станциялар сорохторо үлэлээбэттэр эбит. Аны, сорох ууну ыраастыыр оборудование механическай киртэн эрэ ыраастыыр аналлаах. Оттон ыарахан металлартан ыраастаабат. Ол иһин эмиэ туһата кыра.

Биһиги тохтообут нэһилиэк­тэрбитигэр дьону кыттар көрсөн, кинилэр этиилэрин, ирдэбиллэрин хомуйдубут уонна Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччытыгар Алексей Дьячковскайга тиксэрдибит.

Бу нэһилиэктэртэн ордук Мирнэй оройуонун Сүлдүкээр нэһилиэгэ уустук балаһыанньалаах диэн көрдүбүт. 300 нэһилиэнньэлээх дэриэбинэ иһэр уута суох, киртитиллибит өрүстэн ууланан олорор. “АЛРОСА” биэрбит ууну ыраастыыр станцията ситэри копмлектацията суох буолан үлэлээбэтэх. “Новый” диэн хампаанньаны аһатан олорбут сопхуоһу туһата тахсыбытынан сабан эрэллэр. Дьон үлэтэ суох хаалар буоллулар.

Биһиги Мирнэйгэ тиийэн Хайаны байытар комбинат салалтатын кытары көрүстүбүт. Салалта саахал айылҕа дьайыытыттан таҕыста диэн эппитин кэлиилии кэбэ турар. Икки күн ардах түһэн, күөл туолан даамба тоҕо барарыгар төрүөт буолбут диэн быыкаайык даача күөлүн көрдөрөллөр. Киһи итэҕэйэригэр уустук. Эдьигээҥҥэ тиийэ өрүс устун 100 км. усталаах кирдээх бээтинэни ити быыкаа күөл туолан таһаарбатах буолуохтаах.

Онон сырыыбыт түмүгүн таһаа­рар буоллахха – экологияны чөлүгэр түһэрии, дьон доруобуйатыгар охсууну туоратыыга үлэ олус бытааннык барар.

Сууту  кыайдыбыт диибит  да…

Санатар буоллахха, атырдьах ыйыгар Саха өрөспүүбүлүкэтин экологияҕа министиэристибэтэ “АЛРОСА” хампаанньаны кытта суут­таһар процеһын кыайбыта. Мирнэй оройуоннааҕы суутугар буолбут процесска экология министиэристибэтэ хампаанньа өрүһү киртитиигэ буруйдааҕын туһунан уурааҕын көтүрэр туһунан   “АЛРОСА” иската туолбата. Маны таһынан РФ административнай кэһиилэрин кодексын “уу эбийиэктэригэр буортуну оҥоруу” ыстатыйанан “АЛРОСА” АК кэһии оҥорбутун быһааран 30-40 тыһ. диэри ыстарааптаммыт. Бу туһунан “Эйгэ” экология үөрэҕин хамсааһынын тэрийээччилэриттэн биирдэстэрэ Валентина Дмитриева этэр: “Туох да диэбит иһин уу тааһы чочуйар, суукка кыайыыбыт улахан ситиһии, буруйдарын боруостуохтарыгар эрэли үөскэтэр”.

Массыынанан сырыы кыттааччыта инженер-эколог Дмит­рий Дмитриев экологическай хамсааһын биир сыалы эрэ эккирэтиэ суохтаах, далааһыннаах буолуохтаах диир. “Бу нэһилиэнньэлээх пууннарга сырыыбытыгар үгүс экологическай кыһалҕалар баалларын быһаардыбыт. Ол курдук, ракета тобохторун быраҕалларын, сыбаалканы харайар сир суоҕун, дьон доруобуйата айгырыырын. “АЛРОСА” буруйдааҕын быһааран, ыстарааптаабыттара олус үчүгэй. Мирнэй суута таһаарбыт ыйааҕын ханнык да юристар утарар кыахтара суох, барыта сокуон төрүөтүгэр олоҕурбут ыйааһыннаах доводтар оҥоһуллубуттар”, — диэтэ.

Экологическай хамсааһын акти­виһа Марияна Максимова Бүлүү бөлөх улуустарынан сырыыга эмиэ көхтөөх кыттыыны ылан, дьону кытары кэпсэппит, уу боруобатын ылыыга сылдьыбыт. Кини балаһыанньа олус уустугун билэн кэлбит. “Биһиги сылдьыбыт сирбититтэн уопсайа уу 18 боруобатын ыллыбыт. Сороҕор нэһилиэнньэ бэйэтэ көрдөһөн ыллаттарара, тоҕо диэтэххэ, кинилэр уу хаачыстыбатыгар саарбаҕалыыллар. Сорох нэһилиэктэргэ дьон санаата түспүт. Балыктара сүтэн иһэриттэн, искэн ыарыылаахтар элбииллэриттэн сонньуйаллар. Өскөтүн минздрав Бүлүү бөлөх улуустарыгар искэн ыарыытын көрдөрүүтэ атын улуустары кытары тэҥ диир эбит буоллаҕына, бу этиигэ кинилэр итэҕэйбэттэр эбит. Статистикаҕа киирбэтинэн үгүс киһи бу ыарыыттан суорума суолланар. Мирнэй оройуонугар эбэҥкилэр олорор соҕотох нэһилиэктэригэр — Сүлдүкээргэ сырыттыбыт. Уу ыраастыыр станцияны биэрбиттэр да, хайдах үлэлииригэр болҕомто уурбатахтар. Уоттара мөлтөҕө бэрт буолан, сотору-сотору замыканиялаан, алдьаммыт. Эбии комплектацията тиийбэт эбит. Олохтоохтор хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар быһыытынан бырааптара күөмчүлэммитин этэллэр. Алмааһы хостооһун үлэтэ саҥа саҕаланарыгар кинилэри үгэс олохторуттан, үлэлэриттэн аккаастанарга күһэйэн туран сирдэрин бэрдэрбиттэр уонна “Новый” сопхуоска үлэлэппиттэр. Билигин сабан кэбиһэн баран, дьону үлэтэ суох хааллараары гыналлар диэн абараллар. Кинилэр өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатыгар, норуот депутаттарыгар тахса сылдьыбыттар даҕаны, эппиэт суох эбит. Онон быраабы көмүскүүр аан дойду түмсүүтүгэр тахсыахтарын баҕараллар”, — диэн эдэр эколог кэпсээтэ.

“Гражданский комитет России” регионнар икки ардыларынааҕы уопсастыбаннай хамсааһын киинин экология боппуруостарыгар сэкирэтээрэ Александр Жураковскай “АЛРОСА” хампаанньаны булгуччу эппиэккэ тардыахха наада диэн ыҥырар. Дьон кэскилин туора сотон туран, бэйэлэрин байыыларын эрэ туһунан толкуйдуур хампаанньаны кытары биирдиилээн уопсастыбанньыктар буолбакка, бары дьон туран санаатын биллэриэхтээх диэн санаалаах. Кини “АЛРОСА” Үүнэр көлүөнэ фондатыгар биэрбит 150 мөл. солк. үбү ууну ыраастыыр станцияларга буолбакка, бу нэһилиэнньэлээх пууннарга скважина оҥорорго ыытар наадалааҕын ыйда.

Ол эрэн СӨ бырамыы­сылан­наһын министиэристибэтин бэрэстэбиитэлэ скважина уутун булуу үлэтэ быйыл икки эрэ сиргэ – Сунтаарга уонна Үөһээ Бүлүүгэ саҕаламмытын туһунан иһитиннэрдэ. Сүлдүкээргэ 2020 сылтан саҕаланыаҕын бэлиэтээтэ. Ол эрэн, скважинаны оҥоруу үлэтэ — ууну булуу, хаачыстыбатын бэрэбиэркэлээһин, оҥоруу үлэтэ олус уһун кэми ылыаҕын кыттааччылар бэлиэтээтилэр.

Бу курдук тутулуга суох экологтар уопсастыбаларын чилиэннэрэ Бүлүү сүнньүнэн олорор олохтоохтору кытары көрсөн кэллилэр. Олохтоох­тор этинэр кыһалҕалара салгыҥҥа симэлийэн хаалбатыгар кинилэр көмөлөрө улахан. Инникитин да үлэ ыытыллыа диэн эрэннэрэллэр.

Сардаана КУЗЬМИНА