2016 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджета бастакы ааҕыыга ылылынна

Социальнай хайысхалаах бюджет

Парламент уочараттаах ХIХ пленарнай мунньаҕын биир сүрүн боппуруоһунан кэлэр сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бюджетын дьүүллэһии буолла. Бу боппуруоска дакылааты үп министрэ Валерий Жондоров оҥордо. Дакылаатчыт 2016 сыллааҕы бюджет социальнай хайысхалаах буоларын бэлиэтээтэ. Ол курдук, тустаах докумуон ороскуоттаах чааһын 48% ити хайысхаҕа туһуланар.

Бу иннинэ парламеҥҥа үүнэр сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бюджетын туһунан сокуон барылын тула дьүүллэһии төһө даҕаны үгүстүк ыытыллыбытын үрдүнэн, пленарнай мунньахха бу боппуруоска депутаттар болҕомтолорун күүскэ уурбуттарын бэлиэтиибин.
Федеральнай сокуоннар ирдииллэринэн, 2007 сылтан саҕалаан государственнай бюджеппыт үс сылы хабан оҥоһуллар буолбута. Ол эрээри, бары билэрбит курдук, дойду экономиката уустугуран, биир сыллаах бюджекка төнүннүбүт.
Үүнэр сыллааҕы бюджет дохуоттаах чааһа 162 млрд 300 мөл. солк. тэҥнэһиэҕэ. Нолуоктан дохуот — 102 млрд 425 мөл. солк., нолуогу таһынан дохуот — 10 млрд 478 мөл. солк. Маны таһынан 49 млрд 399 мөл. солк. үп-харчы киирэрэ былааннанар.
Депутат Василий Тимофеев киинтэн киирэр үп, субвенция, субсидия, трансферт тоҕо аччаабытын туоһуласта. Маныаха депутат Владимир Федоров: «Ньиэп сыаната түһэ турар кэмигэр федеральнай бюджеттан көрүллэр үп аччыыра өйдөнөр», – диэн эттэ.
Оттон дакылаатчыт бу ыйытыыга регион бюджетын дохуоттаах чааһыгар тэҥнэниллэн, федеральнай бюджеттан киирэр үп аччыырын-улаатарын туһунан быһааран биэрдэ.
Өрөспүүбүлүкэ государственнай бюджетын дохуоттаах чааһын сүрүн өлүүтэ тэрилтэлэр барыстарыттан, физическэй сирэйдэр дохуоттарыттан, сиртэн хостонор баайы хостооһунтан киирэр нолуоктартан уонна тэрилтэлэр баайга-дуолга нолуоктарыттан аттарыллар.
Ол курдук, кэлэр сылга өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар сиртэн хостонор баайы хостооһун нолуогуттан 22 млрд 782 мөл. солк. киирэрэ былааннанар. Физическэй сирэйдэр дохуоттарыттан тутуллар нолуоктан — 20 млрд 601 мөл. солк. Тэрилтэлэр баайга-дуолга нолуоктарыттан — 12 млрд 442 мөл. солк.
Оттон үүнэр сыл бюджетын ороскуоттаах чааһа 171 млрд 175 мөл. солк. тэҥнэһиэҕэ. Барыта 35 судаарыстыбаннай программаҕа 164 млрд 963 мөл. солк. үп-харчы көрүллэрэ күүтүллэр. Үөрэҕириигэ 33 млрд 185 мөл. 756 тыһ. солк., доруобуйа харыстабылыгар 17 млрд 528 мөл. 209 тыһ. солк., социальнай эйгэҕэ 12 млрд 538 мөл. 816 тыһ. солк., дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба эйгэтин сайдыытыгар 15 млрд 409 мөл. 111 тыһ. солк., тыа хаһаайыстыбатыгар 6 млрд 646 мөл. 210 тыһ. солк. үп көрүллүбүт.
Биллэрин курдук, өрөс­пүүбүлүкэбит 2012 сылга дойдуга биир бастакынан государственнай программалартан турар бюджеты таҥан оҥорбута. 2011 сылга тус сыаллаах программалар өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан 16% үбүлэммит эбит буоллахтарына, 2012 сылга ити сыыппара 95% тиийбитэ. Маннык хайысхалаах үбүлэнии экономика салааларыгар, социальнай эйгэҕэ государствоттан өйөбүлү оҥорууга хайы-үйэ көдьүүстээҕин көрдөрдө. Итини таһынан үп-харчы ороскуоттааһынын хонтуруоллуурга ордук табыгастааҕа билиннэ.
Манна ситимнээн депутат Владимир Федоров өрөспүүбүлүкэ Ааҕар-суоттуур палаататыгар туһаайан: «Судаарыстыбаннай бырагыраамалар туолууларыгар палаата элбэх бэрэбиэркэни ыытар. Маннык форманан үлэлиир төһө көдьүүстээх эбитий?» – диэн ыйытта. Өрөспүүбүлүкэ Ааҕар-суоттуур палаататын бэрэссэдээтэлэ Егор Марков судаарыстыбаннай бырагыраамаларынан үлэлээһин көдьүүстээҕин бэлиэтээтэ.
Кини: «Бюджет дохуоттарын параметрдара 2015 с. дохуот киириитин кытта тэҥнээтэххэ, 5,3% намтаабыттар, ол эрээри 2016 с. сокуоҥҥа бигэргэммит таһымнарыттан 17% үрдүөхтэрэ», — диэн эттэ.
Муниципальнай тэриллиилэри үбүлээһиҥҥэ 25 млрд 173 мөл. солк. тыырыллыаҕа.
Үүнэр сыл бюджетын дефицитэ 8 млрд 874 мөл. солк. тэҥнэһиэҕэ.
Депутаттар дакылаатчыкка үгүс ыйытыылары биэрдилэр. Ол курдук, депутат Гульсум Бейсембаева үөрэх тэрилтэлэрин техническэй үлэһиттэрин хамнастарын интэриэһиргээтэ. Бу кыһалҕаны депутат Александр Сусоев эмиэ таарыйда. Леонид Владимиров судаарыстыбаннай иэс параметрын туһунан ыйыталаста. Жанна Егорова хоту улуустары үбүлээһин, бюджет тэрилтэлэрин үлэһиттэрин хамнастара төһөнөн үрдүөхтээҕин интэриэһиргээтэ. Василий Тимофеев Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Хаптаҕай бөһүөлэгэр тутуллар сибиинньэ комплексыгар тоҕо бюджеттан 600 мөл. солк. көрүллэрин туоһуласта. Бу боппуруоска атын депутаттар эмиэ болҕомтолорун уурдулар. Алена Атласова социальнай эйгэни үбүлээһини интэриэһиргээтэ.
Депутат Владимир Прокопьев: «Киһи үйэтэ хайдах хаачыстыбалаах аһы аһыырыттан улахан тутулуктааҕын бары бэркэ диэн билэҕит. Манна ордук иһэр уу хаачыстыбата улахан оруоллаах. Өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин улахан аҥаара мөлтөх хаачыстыбалаах ууну иһэн олорор. Бу боппуруоска үлэлиир федеральнай бырагыраама көрүнньүк эрэ. Нэһилиэнньэни ыраас иһэр уунан хааччыйыыга концепция оҥоһуллуон наада», – диэн эттэ. Вице-спикер Виктор Губарев арктическай улуустары үбүлээһиҥҥэ болҕомто ууруллуон наадатын, кинилэргэ аһылык сыаната олус ыараханын ыйда.
Гаврил Парахин Дьокуускай куорат оскуолаларыгар биир кылааска 38-40-нуу оҕо үөрэнэрин, онтон үөрэтии хаачыстыбата мөлтүүрүн бэлиэтээтэ. Кини киин куоракка чугас кэминэн уон саҥа оскуола тутуллара наадатын туһунан эттэ. Владимир Федоров эмиэ Дьокуускайга оскуола тутуутун боппуруоһун таарыйда. Оскуола тутуутун туһунан боппуруоска депутат Антонина Григорьева бэйэтин этиитигэр эмиэ тохтоото.
Депутат Андрей Акимов Дьокуускай куорат таһыгар элбэх оҕолоохторго бэриллэр сир учаастактарыгар инфраструктурата суоҕун бэлиэтээтэ.
Депутат Алексей Еремеев 2016 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бюджетын туһунан сокуон барылын оҥоруутугар бырабыыталыстыба уонна парламент улахан үлэни ыыппытын, «Биир ньыгыл Россия» фракцията тустаах докумуон бастакы ааҕыыга ылылларын өйүүрүн туһунан эттэ.
Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков эппитинэн, бюджет үбүн 96% судаарыстыбаннай бырагыраамаларга тыырыллар. Кини: «Ааҕар-суоттуур палаата бырагыраамаларга көрүллэр үп-харчы бюджеты кытта сөп түбэспэттэрин туһунан бэлиэтиир уонна сэмэлиир», – диэн эттэ.
Александр Николаевич промышленноска олохтоох ыччаты тардар инниттэн Мирнэй куоракка судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлээһин нөҥүө эдэр специалистар олороллоругар аналлаах уопсай дьиэ тутуутун уонна федеральнай судаарыстыбаннай бюджет тэрилтэтин, национальнай оскуолаларга аналлаах научнай-чинчийэр институту, федеральнай бас билииттэн өрөспүүбүлүкэ бас билиитигэр биэрии төһө көдьүүстээҕин туһунан боппуруостар көрүллэллэрэ наадатын туһунан эттэ. Спикер этиитин норуот депутаттара өйөөтүлэр.
Парламент бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев тустаах сокуон барылыгар сис кэмитиэттэртэн түмүктээһиннэр киирбиттэрин, барылы дьүүллэһиигэ публичнай истии уонна киэҥ ыҥырыылаах мунньах ыытыллыбытын туһунан эттэ.
Спикер Александр Жирков үүнэр сыллааҕы бюджеты көрүүгэ салгыы үлэ сарсыҥҥыттан саҕалаан барыаҕын туһунан эттэ.
2016 сыллааҕы өрөс­пүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бюджетын барылын депутаттар бастакы ааҕыыга ылыннылар.

Булгуччулаах медицинскэй страховкалааһыҥҥа

Пленарнай мунньахха иккис боппуруоһунан «2016 сылга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын сирдээҕи-уоттааҕы фондатын бюджетын туһунан» сокуон барылын дьүүллэстилэр.
Бу боппуруоска иһитин­нэриини доруобуйа харыстабылын министрэ Александр Горохов оҥордо.
2016 сылга булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын сирдээҕи-уоттааҕы фондатын бюджетын дохуота 22 млрд 851 мөл. 081 тыһ. солк., ороскуота 23 млрд 001 мөл. 293 тыһ. солк. тэҥнэһиэхтэрэ.
Тустаах сокуон барылын депутаттар бастакы ааҕыыга ылыннылар.

Людмила НОГОВИЦЫНА.