Александр Уаров: «Дьиҥнээх кризис өссө саҕалана илик….»

Үп эйгэтигэр киэҥ билиилээх уонна парламеҥҥа балайда ыйааһыннаах Александр Уаров өссө ааспыт сайынтан саҕалаан бу кэрчик кэм устатыгар туох буолуохтааҕын билгэлээбитэ, ол түгэннэр, аптекарь чопчу кээмэйдиирин курдук, туһааннаах кэмигэр олоххо киирэн испиттэрэ.

Ырыҥалаан ырытыы – чуолкай буолуу төрдө

«Манна туох да кистэлэҥ суох. Мин үп-кредит ырыынагын, сыаналаах кумааҕылар ырыынактарын уо.д.а. кичэйэн ырытыы түмүгэр билгэлээһини оҥоробун. 2014 сыл атырдьах ыйыгар, күһүҥҥүттэн саҕалаан доллар курса эмискэ улаатыаҕа уонна 2015 с. тохсунньутугар 58-65 солк. диэри үрдүөҕэ, оттон ньиэп баррелын сыаната бу кэмҥэ 50-55 долларга диэри түһүөҕэ диэн «билгэлээбитим» диэххэ сөп. Оннук да буолла», — диэн бэлиэтээтэ Александр Сергеевич.

«Сэтинньигэ өрөспүүбүлүкэ бюджета бастакы ааҕыыга ылыллыбыта. Өссө ол саҕана финансовай сыл устатыгар күүтүллэр, кэнэҕэс буолуохтаах көннөрүүлэргэ билгэлэнэр суоттааһыннарбын бары депутаттарга көрдөрбүтүм. Барыта дьэҥкэ эбээт. Алмааһы хостооһунтан НДПИ (сир туһалаах баайын хостооһунтан нолуок) толору кээмэйинэн өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар хаалар, оттон ньиэби, гааһы, таас чоҕу, кыһыл көмүһү валютаҕа биэрэбит. Туһааннааҕынан, ааҕыы-суоттааһын көмөтүнэн, доллар курсун араастаһыытын суотугар бюджеты көннөрүү көрдөрүүлэрин ааҕан таһаа­рыахха сөп. Онон мин өссө ааспыт күһүн аахпыппынан, муус устар-ыам ыйдарыгар судаарыстыбаннай бюджет дохуотун чааһыгар эбии 16 млрд солк. киириэн сөп диэбитим. Ити сыыппаратыгар дылы чуолкай буолла.

Манна диэн эттэххэ, Татарстан, Башкортостан, Чувашия, Москва уобалаһын, Ленинград уобалаһын, Москва бэйэтин курдук сайдыылаах бөдөҥ регионнарга бюджет көрдөрүүлэрэ киһини үөрдүбэттэр – барыларыгар кэриэтэ эбии дохуоттара суох, кэнники көннөрүүлэргэ ороскуоттарын чааһа сарбыллар эрэ».

Инвестициялар нуулга чугаһыыллар

«Бэс ыйыгар мин «2016 сылга уонна 2017-2018 сс. былааннаммыт кэмҥэ Российскай Федерация нолуокка политикатын сүрүн туһаайыылара» диэн темаҕа Госдума бюджекка уонна нолуоктарга Кэмитиэтэ ыыппыт парламент истиилэригэр кыттыбытым. Ити кэмҥэ РФ үпкэ миниистирэ Антон Силуанов уонна экономика миниистирэ Алексей Улюкаев дойду финансовай-экономическай балаһыанньатын олус уустугунан сыаналаабыттара. Экспердэр сыаналааһыннарынан, соҕотох 2014 сылга дойду тас өттүгэр хапытаал «күрээһинэ» 151,5 млрд долларга тэҥнэспит. 2013 сылга – 132,6 млрд доллар. Бу туох да баһаам харчы. Ол түмүгэ – 2015 сылга экономика дьиҥнээх секторын сайдыытыгар ордук суолталаах салааларга, ол иһигэр саҥардыыга, инновацияларга, о.д.а. туһаайыыларга инвестиция быһаччы киириитэ тохтуурун көрүөхпүт. Ону ааһан, Силуанов иһитиннэрбитинэн, федеральнай бюджет үгүс ыстатыйалара, «оборонкаттан» ураты, 10% сарбыллыахтара.
Ньиэп баррелын сыаната эмиэ түһүөҕэ, онон долларга угар ордук

«Мин толкуйдуурбунан, ньиэпкэ аан дойдутааҕы сыана атырдьах-балаҕан ыйдарыгар биир баррела 50-55 долларга диэри чэпчиэҕэ. Ол тоҕотун этэбин. Ньиэби атыылааһыҥҥа квотаны Иран быстах кэмҥэ ыллаҕына, ол ырыынакка мөлүйүөнүнэн туонна баррель тахсарыгар тиэрдиэҕэ. Россия дохуот тардар туһугар эмиэ бэйэтин ньиэбин эбии «быраҕыаҕа». Ити барыта холбоһон сыана аччааһыныгар тиэрдиэҕэ.

Миигин ордук Кытайга кэнники буолбут түгэннэр долгуталлар. Дойду фондовай ырыынагар балаһыанньа бөрүкүтэ суох, номнуо 3 триллион доллары сүтэрии туһунан этиллэр, бу Кытай модун кыахтаах экономикатыгар улахан охсуу буолар.

Өссө биири ылан көрүөххэ. 2014 сылга Россия сиригэр-уотугар бырайыактарга Кытай 1 миллиард доллары укпута, оттон кини атын дойдуларга инвестициятын уопсай кээмэйэ 116 миллиардка тиийбитэ. Ол оннугар Российскай Федерация бэйэтин өттүттэн Кытай экономикатыгар 220 мөлүйүөн доллары инвестициялаабыта, атын дойдулар угууларын уопсай кээмэйэ 119 миллиардка тэҥнэспитэ. Манан сибээстээн, биһиэхэ, Саха сирин дьонугар, улахан эрэли саҕар «Сибиир күүһэ» мегабырайыак тутуллуутун улахан ыарахаттар күүтэллэр диэн ааҕабын. Кытайдар – олус сүрэхтээх норуот, онон бу балаһыанньаттан экономикалара түргэнник өрө тахсыа диэн эрэниэххэйиҥ. Кинилэртэн инвестицияҕа суоттанар эмиэ уустугуран иһэр.

Дойдубутугар сыһыан­наах экономическай санкция­лар,Украинаҕа буола турар түгэннэринэн сибээстээн политика балаһыанньата, үөһэ этиллибит чахчылар бары холбоһон маннык түмүккэ аҕалаллар – доллар курса балаҕан ыйыгар, алтынньыга 60-65 солк. диэри халбаҥныаҕа. Манна диэн эттэххэ, сыл анараа өттүгэр валюта курса эмискэ үрдүө диэн билгэлээбиппин, дьон тохсунньутааҕы каникулларга сынньанан кэлэн баран төлөпүөнүнэн эрийбиттэриттэн сылыктаатахха, үгүстэр сөптөөх түмүгү оҥостубуттар. Эмиэ сыл саҕаланыытыгар муус устарга, ыам ыйыгар доллар курса 45-50 солк. диэри намтыаҕа диэн билгэлээбитим. Саас итинник буолбута, ол эрээри кэлин доллар эмиэ үрдээтэ».

Туруктаныыны күүтэр туһата суох

«Дьэ, дьиҥнээх кризис саҥа саҕаланан эрэр, онон балаһыанньа хаһан туруктанарын туһунан бүгүн ким да этэр кыаҕа суох. Баары баарынан көрүөххэ. Физикаҕа «инерция сокуона» диэн өйдөбүл баар, үп систематыгар ити сокуон күүстээх дьайыылаах, ордук кризис кэмигэр. 2016 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар үлэ номнуо саҕаланна, кинини хас да барыйаанынан көрдөрүөхтээхпит – үтүөҕэ эрэллээх (оптимистичнай), консервативнай уонна үтүөнү күүппэт (пессимистичнай). Федеральнай бюджет быйыл күһүн улаханнык көннөрүллэрэ күүтүллэр, ол эбэтэр эрдэттэн доллар курса 37,7 солк. ылыллыбыта.
Экономика оҥорон таһаарар секторыгар ыарахан кэмнэр сатыылаатылар, оҥорон таһаарыыны сайыннарыахтааҕар, урукку да таһымынан хаалларар олус уустугурар буолла. Кредиттээһин 20-27% таһымыгар барар, ити тэрилтэлэр хабалаҕа киириилэрин төрдө буолар уонна, дьиҥинэн, төннөрүллүбэт кыахтаах. Онуоха ыраах барбакка, чугастааҕыны ылан көрдөххө, базальт матырыйаалларын собуота 2 миллиард солкуобайтан тахса иэскэ киирдэ. Оттон ити өрөспүүбүлүкэ инновационнай, инники күөҥҥэ тутуллар туһаайыыта буоларын үрдүнэн».

Александра Бурнашева суруйуута
тылбаастанна.