Бөдөҥ хостуур тэрилтэлэр вахта ньыматын ордороллор

Ол курдук, 2015 с. сэтинньи 23-24 күннэригэр Мииринэйгэ парламент истиилэрэ, ол кэнниттэн 2016 с. тохсунньу 19 к. Аллараа Бэстээххэ Ил Түмэн көһө сылдьар мунньаҕа ити темаҕа анаммыттара. Көһө сылдьар тэрээһиннэр кыттыылаахтара бэлиэтээбиттэринэн, өрөспүүбүлүкэҕэ олохтоох үлэһиттэри промышленноска тардыыга нуормалыыр правовой база үөскэтиллибитин, сокуоннар уонна Бырабыыталыстыба нормативнай-правовой аакталара ылыллыбыттарын, хаһаайынныыр субъектары кытта туһааннаах сөбүлэһиилэргэ илии баттаммытын үрдүнэн, дьиҥ олоххо үгүс промышленнай тэрилтэлэр олохтоох нэһилиэнньэни тардыыга интэриэстэрэ суох, вахта ньыматынан үлэлиири ордороллор.
Мииринэйгэ буолбут парламент истиилэрин түмүгэ – промышленнай тэрилтэлэргэ олохтоох нэһилиэнньэни тардыы уонна олохсутуу проблемаларын быһаарыыга сыһыан уларыйыахтаах. Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков бу эйгэҕэ утумнаах үлэ ыытыллыаҕын, оттон истиилэр сүбэлэрэ Саха сирин парламенын ураты хонтуруолугар тутуллуохтарын бэлиэтээбитэ. «Оҥоһуллубут сүбэлэр хас биирдии пууннара өрөспүүбүлүкэ парламена, Саха сирин бырабыыталыстыбата уонна Саха сиригэр баар промышленнай хампаанньалар кыттыгас үлэлэрин предметинэн буолуоҕа», – диэбитэ спикер. Аллараа Бэстээххэ көһө сылдьар мунньахха тыа сиригэр үлэтэ суох буолуу таһыма промышленнай оройуоннардааҕар быдан үрдүгүн, итинэн сибээстээн нэһилиэнньэ тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктаммат өттүн промышленнай оройуоннарга көһөрөн үлэлэтэр сөптөөҕүн бэлиэтээбиттэрэ.
Мииринэйгэ буолбут «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар үлэлиир промышленнай тэрилтэлэргэ үлэһиттэри тардыы уонна олохсутуу» диэн темаҕа парламент истиилэрин сүбэлэрин олоххо киллэриигэ, ол курдук Бүлүү бөлөх улуустарга үлэни тэрийиигэ олунньу 10 күнүгэр Сунтаардааҕы политехническай лицей-интернат аактабай саалатыгар оробуочай бөлөх көһө сылдьар мунньаҕа буолан ааста.

Мунньахха өрөспүү­бүлүкэ народнай депутаттара Юрий Николаев, Виктор Фёдоров, Александр Уаров, Василий Местников, Марфа Филиппова, Иннокентий Васильев, Василий Потапов, Петр Аммосов, «АЛРОСА» АК (ПАО) вице-президенэ Иван Демьянов, СӨ дьарыктаах буолууга департаменын салайааччыта Степан Москвитин, министиэристибэлэр уонна биэдэмистибэлэр бэрэстэбиитэллэрэ, муниципальнай оройуоннар баһылыктара, үөрэх тэрилтэлэрин директордара, о.д.а. кытыннылар.

Сүрүн дакылааты СӨ профессиональнай үөрэхтээһиҥҥэ, кадрдары бэлэмнээһиҥҥэ уонна аттаран туруорууга миниистири солбуйааччы Февронья Шишигина оҥордо. Кини бэлиэтээбитинэн, Саха сирэ квалификациялаах кадрдары бэлэмнээһиҥҥэ ураты болҕомто ууруллар регионнарыгар киирсэр. Ол курдук, идэ биэрэр үөрэх кыһаларыгар 50 тыһ. тахса студент үөрэнэр, киин вузтарга тус сыаллаах үөрэххэ – 3500. Сыллата 9000 кэриҥэ киһи үөрэҕи бүтэрэр. Кинилэр аҥаардарыттан ордуга техническэй туһаайыыларынан идэ ылаллар. Онон, дакылаатчыт санаатынан, үөрэх тэрилтэлэрэ кадрдары бэлэмнээһиҥҥэ бэйэлэрин аналларын толороллор.
Миниистири солбуйааччы этэринэн, Схема-2020 олоххо киириитэ саҕаланыаҕыттан кадрдары бэлэмнээһиҥҥэ идэлэр кэрискэлэрэ хаттаан көрүллүбүтэ. Саҥа 80 идэҕэ үөрэтии саҕаламмыта, ол иһигэр аҥаардарыттан ордуга – техническэй идэлэргэ. Дакылаатчыт дааннайдарынан, промышленноска оробуочай кадрдары өрөспүүбүлүкэ 17 тэрилтэтэ бэлэмниир, ол иһигэр хостуур промышленноска – 8, электро- уонна теплоэнергетикаҕа – 10, алмааһы кырыылааччылары уонна ювелирдары – 3. 2011 сылтан саҕалаан өрөспүүбүлүкэҕэ профессиональнай үөрэх тиһигэр 24 тыһ. эдэр специалист уонна оробуочай бэлэмнэммиттэрэ, кинилэртэн 58,5% – техническэй уонна технологическай хайысхаларга. Февронья Шишигина иһитиннэрбитинэн, проблемалар баалларын үрдүнэн, ылбыт идэлэринэн үлэҕэ киирбит дьон өлүүтэ 83% тэҥ. Сыллата 500 үөрэҕи бүтэрбит киһи промышленноска үлэ булар.
«Бүгүҥҥү күҥҥэ тус сыаллаах бэлэмнээһин чэрчитинэн, хампаанньалар сакаастарынан дойду сүрүн вузтарыгар 423 студент бары курстарга үөрэнэр. 2015 сылга орто профессиональнай үөрэхтээһин бары идэлэринэн үөрэххэ ылыы хонтуруолунай сыыппаралара 6 818 киһиэхэ тэҥнэстэ, ол иһигэр промышленность салааларыгар – 1 116 миэстэ. Быйыл кадрдары бэлэмнээһиҥҥэ сакаасчыттарынан 240-тан тахса тэрилтэ буолла.
Ол эрээри промышленноска специалистары бэлэмнээһиҥҥэ сакаас ахсаана сыл ахсын намтыы турар: 2014 сылга сайаапка – 202 миэстэ, 2015 сылга – 100 миэстэ. «Үгүс хампаанньалар наадыйыы суоҕунан куоһурданан, специалистары тус сыаллаах бэлэмнээһиҥҥэ сайаапка биэрэртэн аккаастаммыттара. Бүгүҥҥү күҥҥэ, промышленнай хампаанньалар иһитиннэрбиттэринэн, «вакансия суоҕунан сибээстээн», 32 үөрэҕи бүтэрээччи үлэ булбакка сылдьар. Онон профессиональнай үөрэхтээһин тиһигэ өрөспүүбүлүкэ промышленноһын салаатыгар кадрдары сөптөөх ахсаанынан бэлэмниир». – диэтэ Февронья Шишигина.
Өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар үлэлиир бөдөҥ хампаанньалар, салааларынан министиэристибэлэр уонна биэдэмистибэлэр иннилэригэр эдэр специалистары үлэҕэ олохтооһун уонна бигэтик сыһыарыы боппуруоһа туруоруллуохтаах. Билигин итинэн сүнньүнэн үөрэх тэрилтэлэрин салайааччылара дьарыктаналлар, кинилэр выпускниктары үлэҕэ киллэрэри ситиһэр инниттэн көрдөһөөччү быһыытынан көстөллөр.
Дакылаатчыт иһитин­нэр­битинэн, 2015 сылга дьарыктаах буолуу эйгэтигэр бөдөҥ промышленнай тэрилтэлэргэ балаһыанньаны ырытан көрбүттэр. «Алмааһы хостооһуҥҥа «АЛРОСА» бөлөҕүн үлэһиттэрин ахсаана 30 тыһ. киһи кэриҥэ, ол иһигэр «АЛРОСА» АК-ҕа – 28 тыһ. киһи. «Анаабыр алмаастара» ААУо – 2 тыһ. чугаһыыр, маныаха бу тэрилтэ үлэһитин 100% кэриҥэ – өрөспүүбүлүкэ олохтооҕо. Кыһыл көмүһү хостооһуҥҥа 2015 сылга 52 сир аннын туһанааччы үлэлиир. Үлэһит ахсаана 8,6 тыһ. киһинэн ааҕыллар, ол иһигэр 58 % эбэтэр 5 тыһ. киһи – олохтоох нэһилиэнньэттэн. Ньиэп, гаас промышленноһын үлэһиттэрин уопсай ахсаана 12 тыһ. аһарар, ол иһигэр «Сургутнефтегазка» – 8,6 тыһ., «Сахатранснефтегазка» – 2 тыһ. кэриҥэ, «Таас-Юрях Нефтегазодобыча» тэрилтэҕэ – 900-тэн тахса киһи. Ол эрэн өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар бастайааннай олорор үлэһит ахсаана, холобур, «Сургутнефтегаз» ААУо-ҕа – 22%. Таас чоҕу хостооһуҥҥа 9 тэрилтэ үлэлиир. Манна дьарыктаах дьон ахсаана 6700 чугаһыыр. Итинтэн көстөрүнэн, биирдиилээн сир аннын туһанар бөдөҥ тэрилтэлэргэ олохтоох дьон ахсааныттан үлэһиттэр улаханнык тардыллыбаттар эбит. 2008 сылтан вахта ньыматынан тардыллар үлэһиттэр ахсааннара сыллата балайда үрдүү турара бэлиэтэнэр. 2010 сылга итинник үлэһит ахсаана 3 тыһ. чугаһыыр эбит буоллаҕына, 2014 сылга 16 тыһ. тиийбит, ол иһигэр «сир туһалаах баайын хостооһун» салаатыгар – 12,5 тыһ. киһи, кинилэртэн баһыйар өттө Уһук Илинтэн буолбатах, барыллааһын сыанабылынан – 64% өрөспүүбүлүкэ таһыттан», – диэн түмүктээтэ Февронья Шишигина.
Кини экономика салааларын кадрдарынан хааччыйыы боппуруоһугар СӨ Ил Дарханын Сүрүннүүр сэбиэтин итиэннэ Эргиэн-промышленнай палаатаны, муниципальнай тэриллиилэри, хаһаайынныыр субъектары уонна профессиональнай уопсастыбаны тардан, былаас судаарыстыбаннай уорганнарыгар салааларынан сэбиэттэри тэрийии көрүллүөхтээҕин эттэ.
Иван ДЕМЬЯНОВ: Саха сиригэр үлэлиир бары тэрилтэлэр кадры үүннэрии туһунан толкуйдуохтаахтар

«Саха Өрөспүүбүлү­кэтин сиригэр-уотугар үлэлиир промышленнай тэрилтэлэргэ үлэһиттэри тардыы уонна сыһыарыы» диэн темаҕа Мииринэйгэ буолбут парламент истиилэрин сүбэлэрин олоххо киллэриигэ үлэни тэрийэр оробуочай бөлөх Бүлүү бөлөх улуустарыгар көһө сылдьар мунньаҕар «АЛРОСА» АК вице-президенэ Иван Демьянов алмаас хампаанньата ыытар кадрга политикатын туһунан кэпсээтэ.
Иван Демьянов эппитинэн, «АЛРОСА» («Якуталмаз» трест) тэриллиэҕиттэн кадр уонна социальнай эйгэ боппуруостарынан хампаанньаҕа мэлдьи бастакы солбуйааччылар дьарыктаналлара. Ураты болҕомто специалистары бэйэ күүһүнэн бэлэмнээһиҥҥэ ууруллара.
«Хампаанньа бэйэтин кэмигэр үөрэтэр-курсовой комбинаты, онтон үөрэтэр-курсовой киини тэрийбитэ. 25 сыллааҕыта бу идеяны өйөөччү да, утарааччы да элбэҕэ. Үгүстэр ол саҕана этэллэринэн, хампаанньа ханнык баҕарар кадрдары ырыынакка булуон сөп. Оттон ити специалистары ырыынакка ким таһаарыахтааҕый?» – диэн кэпсээтэ Иван Демьянов.
Олохтоох кадрдары промышленноска тардыы уонна сыһыарыы проблематын быһаарыыга, «АЛРОСА» вице-президенэ ааҕарынан, бастатан туран, үлэ миэстэтин таһаарар наадалаах.
«Өрөспүүбүлүкэ уонна дойду салалтата үлэ миэстэлэрин тэрийиини толкуйдуурун туһунан боппуруос бүгүҥҥү мунньах быһаарыытыгар көтөҕүллэригэр баҕарыам этэ. Үлэ миэстэтэ суох буоллаҕына, биһиги тоҕо специалистары бэлэмниэхтээхпитий?» – диир Иван Демьянов.
Кини хампаанньаҕа үлэлиир дьиэ кэргэттэр династияларынан «АЛРОСА» киэн туттарын кэпсээтэ. Ити үрдүк квалификациялаах кадрдары тутан хаалыыга уонна специалистар мэлдьи кэлэ турууларын хааччыйарга көмөлөһөр.
«Специалистар барбаттарын туһугар, биһиги кинилэри көҕүлүүбүт. Холобур, Орел куоракка «АЛРОСА» олорор дьиэтэ баар, ону хампаанньаҕа өр үлэлээбит дьоҥҥо биэрэр. Билигин онно Саха сириттэн 14 дьиэ кэргэн олорор. Куоракка хампаанньа бас билэр кырыылыыр собуота үлэлиир. Онно ити дьиэ кэргэттэртэн специалистары үлэҕэ тардыы идеята дьүүллэһиллэр», — диэн былааннарын үллэһиннэ Иван Демьянов.
Кини бэлиэтээбитинэн, хампаанньа ити боппуруостарынан дьарыктаммата буоллар, үөрэтэр-курсовой комбинаттар да, Светлайдааҕы индустриальнай техникум да, бүгүҥҥү күҥҥэ Россияҕа биир бастыҥынан буолар Регионнааҕы техническэй колледж да суох буолуохтара этэ. Иван Демьянов салгыы бэлиэтээбитинэн, Саха сиригэр үлэлиир бары тэрилтэлэр кадры үүннэрии туһунан толкуйдуохтаахтар.

Юрий Николаев:Дьону промышленность үлэтигэр олохтооһун быстыбакка барыахтаах

Мииринэй улууһугар буолбут парламент истиилэрин сүбэлэрин олоххо киллэриигэ үлэни тэрийэр оробуочай бөлөх Бүлүү эргин улуустарыгар көһө сылдьар мунньаҕа муниципальнай тэриллиилэр уонна үөрэх тэрилтэлэрин бэрэстэбиитэллэрин, промышленниктар интэриэстэрин тардыбытын Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев кэпсээтэ.
«Аллараа Бэстээххэ оробуочай бөлөх бастакы көһө сылдьар мунньаҕа олус туһалаахтык ааспытын бэлиэтиибин. Сунтаарга да туһааннаах сыалбытын ситиһиэхпит диэн эрэллээхпин. Ол курдук, боппуруоһу дьүүллэһиигэ элбэх интэриэстээх дьон кытынна», — диэн бэлиэтээтэ парламентарий.
Кини эппитинэн, кадрдары бэлэмнээһин, аттаран туруоруу процеһын кыттыылаахтара, ону сэргэ үлэ биэрээччилэр билиҥҥи баар проблеманы быһаарыыга ханнык хайысханан үлэлиир туһунан өйдүүр кыахтаннылар. Кинилэр онуоха араас, ардыгар мөккүөрдээх, ол эрэн табыгастаах суолу-ииһи этэллэр.
«Холобур, СӨ дьарыктаах буолууга Департамена интэриэһинэй хос программа туһунан этии оҥордо – олохтоох дьону үлэҕэ ылар үлэ биэрээччилэргэ 200-түү тыһыынча солкуобайы төлөөһүн. Ити быһаарыыны сорох муниципальнай тэриллиилэр салайааччылара утараллар. Кинилэр ааҕалларынан, итинник быһаарыы дэриэбинэлэртэн үлэлиир кыахтаах нэһилиэнньэ барыытыгар тиэрдиэҕэ. Онон үлэ миэстэтин, оҥорон таһаарыыны тыа сиригэр тэрийэргэ этэллэр. Бу санаа кадрдары тардыы уонна олохсутуу боппуруоһун быһаарыыга кэлим сыһыан ирдэнэрин этэр», — диэтэ Юрий Николаев.
Проблема биир өрүтэ – үөрэх тэрилтэлэрин, былаас уорганнарын уонна предприятиелар икки ардыларыгар иһитиннэрии, сибээс суоҕа. Парламентарий үөрэх тэрилтэлэрин салайааччылара ханнык ирдэнэр идэлээхтэри бэлэмниир туһунан билбэттэрин бэлиэтээтэ.
«Онон биһиги ылыммыт сүбэлэрбит биир пуунугар этиллэринэн, тыа хаһаайыстыбатыгар хайысхалаах оскуолалар холобурдарынан политехническэй оскуолалар ситимнэрин тэрийиэхтээхпит, олору, холобур, СӨ промышленноска министиэристибэтэ курируйдуон сөп этэ. Ити түмүгэр специалистары бэлэмнээһин быстыбакка ыытыллар кыахтанар — оскуолаттан тэрилтэҕэ диэри», — диэн кэпсээтэ оробуочай бөлөх салайааччыта.
Юрий Николаев бэлиэтээбитинэн, парламент истиилэрин түмүгэр оҥоһуллубут сүбэлэр кумааҕыга эрэ хаалбакка, олоххо киирэр кыахтаахтар.
«Кинилэри олоххо киллэриигэ биир эрэ сылынан муҥурданыахпыт суоҕа, ол эрээри, мин ааҕарбынан, Александр Жирков бэрэссэдээтэллээх Судаарыстыбаннай Мунньах (Ил Түмэн) олус сөптөөх дьыаланы саҕалаата уонна ити боппуруоһунан салгыы дьарыктаныаҕа», — диэтэ кини.