“Дьукаах” кафеларга арыгыны атыылыыр бобуллуон сөп

Хостеллар кэннилэриттэн элбэх квартиралаах дьиэлэргэ арыгыны атыылыыры боборго этэллэр

Парламентарийдар гражданнар көр­дөһүүлэрин ылынан, олорор дьиэлэргэ дьоҕус гостиницалар үлэлэрин тохтотор сокуону ылыннылар. Итини сэргэ элбэх квартиралаах дьиэлэргэ “дьукаахтаспыт” бардарга уонна рестораннарга итирик дьон айдааннарыттан босхолуурга олохтоохтор көрдөһөллөр. Ити уһуга көстүбэт “сибэтиэй Патрик бырааһынньыгын” тохтотор уонна айдааннаах-куйдааннаах, ардыгар кутталлаах да көр-нар кыраадыһын намтатар сыаллаах-соруктаах үс сокуон барыла Госдумаҕа киллэрилиннэ, диэн “Парламент хаһыата” иһитиннэрдэ.

Дьон утуйуон баҕарар

«Биһиги бастакы этээскэ олоробут, анныбытыгар аллараа – пиибэ иһэр сир, оттон үрдүбүтүгэр – хостел, – диэн кэпсиир Краснодартан Наталия Кириллова. – Түүнү быһа кафеҕа айдаараллар, оттон сарсыарда эрдэ хостелга барабааны охсон, ханнык эрэ итэҕэлгэ сулууспалааччылар уруй-айхал этэллэр. Мин үс оҕолоох буоламмын, кинилэр итирик дьону уонна сектаннары баһыйан улаханнык хаһыытыыр кыахтаахтар, онон эрэ быыһанабыт. Хостеллары бобор туһунан сокуон ылыллыбытын билэбин, оттон бардары хайыылларый?»
Краснодарскай кыраайга, ордук куруортарыгар кафе уонна ресторан ахсаана аһара элбэх эбит. Сынньанааччылар күүлэйдииллэр, оттон дьон утуйуон баҕарар.
«Биһиги элбэх квартиралаах дьиэлэргэ, ону сэргэ сыһыары тутуллубут дьиэлэргэ олохсуйбут аһыыр сирдэргэ олохтоох бириэмэнэн 23 чаастан 11 чааска диэри арыгыны атыылааһыны федеральнай таһымҥа бобор туһунан этиилээхпит, – диэн «Парламент хаһыатыгар» Краснодарскай кыраай Сокуону таһаарар мунньаҕын вице-спикерэ Сергей Алтухов кэпсээтэ. — Дьон иһэллэр, ол кэннэ итириктэр уонна уопсастыбаҕа бэрээдэги кэһээччилэри сэмэлиир олохтоохтор икки ардыларыгар чаастатык иирсээн тахсар».
Чуолаан гражданнар туруорсууларынан Кубань парламентарийдара сокуону көҕүлээһини федеральнай таһымҥа таһаардылар. Докумуон ааспыт сыл сэтинньитигэр Госдумаҕа киллэриллибитэ. Ону туһааннаах кэмитиэттэргэ көрүөхтэрэ.
Госдума экономическай политикаҕа, бырамыысыланнаска, инновация сайдыытыгар уонна предпринимательствоҕа кэмитиэтин чилиэнэ Олег Николаев санаатынан, аһыыр сирдэргэ түүҥҥү кэмҥэ арыгыны атыылааһыны бобуу сөптөөх дьаһал буолар. Депутат ааҕарынан, суукканы эргиччи үлэлиир аһыыр тэрилтэлэр олохтоохторго улаханнык мэһэйдииллэр.
Атын сокуону оҥорооччулар кинини кытта сөпсөһөллөр. Өссө 2018 с. кулун тутарыгар Госдума депутаттарын бөлөҕө киллэрбит сокуонун барылыгар элбэх квартиралаах дьиэлэргэ баар рестораннарга, бардарга итирдэр утахтары атыылааһын бириэмэтин регионнар бэйэлэр быһааралларыгар быраабы биэрэргэ, онно арыгыны атыылааһыны толору боборго тиийэ этиллибитэ. Маннык быһаарыыны дьиэҕэ олорооччулар уопсай мунньахтарыгар ылыныахтарын сөп диэн көҕүлээһин ааптардара санааларын иһитиннэрбиттэрэ.
«Элбэх квартиралаах дьиэлэргэ бардар уонна рестораннар үлэлэрин толору бобор сатаммат, – диэн ааҕар депутат Владимир Евланов, — тоҕо диэтэр, бу предпринимателлэргэ биллэр охсуулаах буолуоҕа. Оттон арыгыны атыылааһын бириэмэтин хааччахтыыр туһунан Краснодар депутаттарын көҕүлээһинин мин өйүүбүн. Эргиэн ситимнэригэр арыгыны атыылааһын боппуруоһа сүрүннэммитэ, оттон уопсай аһылык тэрилтэлэрин таарыйар уларытыы сокуоҥҥа суох».

Маҕаһыыннарга — регионнааҕы сокуон, бардарга — федеральнай

Самара губерниятааҕы думатын депутаттара элбэх квартиралаах дьиэлэргэ баар аһыыр сирдэргэ арыгыны 23:00 чаастан сарсыарда 8:00 чааска диэри атыылааһыны тохтоторго этэллэр. Кинилэр сокуоннарын барыла Краснодар депутаттарын көҕүлээһинин кытта сөп түбэсиһэр.
Бу боппуруос бизнес бэрэстэбиитэллэригэр улахан мөккүөрү тарта. Кафелары уонна рестораннары бас билээччилэр үгүстэрэ 23:00 чаас кэнниттэн сүрүн барыһы ылбаттарын этэллэр. Онон арыгыны атыылааһыны кинилэргэ эрэ буолбакка, уопсай аһылык тэрилтэлэригэр барыларыгар боборго көрдөһөллөр.
Билигин үлэлиир федеральнай сокуон регионнар былаастарыгар арыгыны бытархай атыылааһын бириэмэтин, усулуобуйаларын уонна миэстэлэрин эбии хааччахтааһыны олохтуур быраабы биэрэр.
Россияҕа арыгыны 23:00 чаастан 8:00 чааска диэри атыылыыр бобуллар, ол эрээри Федерация хас биирдии субъега ити бириэмэни аччатыан сөп, оттон улаатыннарар кыаҕа суох. Ити сокуоҥҥа киирбит быраабынан туһанан, регионнар сокуону таһаарар мунньахтара бэйэлэрин субъектарыгар табыгастаах кэми олохтообуттара. Сорохтор “арыгыта суох күннэри”, ол аата арыгы атыыламмат күннэрин киллэрбиттэрэ. Холобур, балаҕан ыйын 1 күнэ, ыам ыйын 25 күнэ, оннооҕор балаҕан ыйын 11 күнэ — арыгыта суох күн.
Холобур, Ульяновскай уобаласка өрөбүл күннэргэ үрдүк кыраадыстаах арыгыны атыылыыры боппуттара. Ити быраабыла 2011 сылтан үлэлээбитэ, ол эрээри 2019 с. тохсунньу 1 күнүттэн үгүс дьүүллэһии кэннэ бобуу уһуллубута. Арыгыта суох өрөбүллэри кириитикэлээччилэр дьон бэлиэ түгэннэргэ арыгыны атыыласпакка хааларын куоһур туттубуттара. Ол курдук, төрөөбүт күҥҥэ эрдэттэн бэлэмнэниэххэ сөп, оттон киһини тиһэх суолугар атаарыыга… суох.
Саамай кытаанах бириэмэни хааччах­тааһын Чечняҕа үлэлиир, онно арыгыны күҥҥэ 2 чаас иһигэр эрэ атыылаһыахха сөп. Оттон, холобур, Самараҕа, арыгы 10:00 чаастан 22:00 чааска диэри атыыланар эбит, Краснодарскай кыраайга — 11:00 чаастан 22:00 диэри… Ол эбэтэр регионнар арыгыны атыылааһыны сүрүннүүр сокуон нуорматынан көхтөөхтүк туһаналлар.
Бардарга уонна рестораннарга арыгыны атыылааһын бэрээдэктэниэн иһин, олохтоох сокуону таһаарааччылары федеральнай сокуон хааччахтыыр.

“Күөх моҕой” күүлэйэ

Ити кыһалҕа Краснодарскай кыраайга эрэ буолбакка, бары улахан историческай куораттарга сыһыаннаах. Холобур, Москваҕа кафелар уонна рестораннар 70 бырыһыаннара элбэх квартиралаах дьиэлэргэ олохсуйбуттар.
«Мин нэдиэлэҕэ биирдэ полицияны ыҥырабын, тоҕо диэтэр, тыастан-уустан сылтаан кыайан утуйбаппан, — диэн кэпсиир Арбат олохтооҕо Николай Аронов. — Бу квартира миэхэ эбэбиттэн нэһилиэстибэ быһыытынан тиксибитэ, биһиги дьиэ кэргэн куорат кииниттэн көһүөхпүтүн баҕарбаппыт. Ханнык бырааһынньыгы саамай сөбүлээбэппиний? Сибэтиэй Патрик күнүн!»
Бу кулун тутар 17 к. буолар быраа­һын­ньыкка Россияҕа Ирландия вискитин, пиибэни уонна эль пиибэни сөбүлээччилэр от күөх сэлээппэни кэтэн баран, бартан барга көһө сылдьаллар. Хойуорбут туруктаах дьон хаһыытыыр-ыһыытыыр, үөрэр-көтөр, бөҕү ыһар, охсуһан да турар. Полиция тустаах бар хаһаайыттарыгар “чуумпу сокуонун” тутуһарга эрэ ыҥырар. Оттон клиеннэр номнуо атын сиргэ тиийэн бакааллары охсуһуннараллар.
Хотугу киин куорат олохтоохторо эмиэ бастакы этээскэ баар иһэр-аһыыр сирдэртэн улаханнык мэһэйдэтэллэр. Ол курдук, туристическай ыйынньыкка иһитиннэриллэринэн, Санкт-Петербурга соҕотох Рубинштейн уулуссатыгар 53 кафе уонна ресторан баар эбит. Маныаха хас 3 ый ахсын Нева үрдүгэр турар куоракка 50-ҥа тиийэ саҥа итинник тэрилтэ аһыллар. Олор бары кэриэтэ элбэх квартиралаах дьиэлэр бастакы этээстэригэр олохсуйаллар. Дьэ, онно дьиҥнээх ресторан сэриитэ буолар. Олохтоохтор тыаһы-ууһу уонна итирбит дьон айдаанын үҥсэллэр.

Россияҕа арыгыны иһии аҕыйаабыт

Ары­гыны атыылааһыҥҥа уонна туһа­ныыга этил­лэр бобуулар нэһилиэнньэ ары­гылааһынын намта­тыыга эмиэ туһуланаллар. Оттон арыгылааһын дойдуга төһө улаатта?
Аан дойдутааҕы доруобуйа харыстабылын тэрилтэтин дааннайдарынан, Россия Федерациятыгар арыгыны иһии саамай муҥутаан үрдээбит кэмэ 2006 сылга түбэспит — сылга биир киһиэхэ 17,1 лиитирэ, саамай аҕыйахтык 2016 сылга испиттэр — сылга биир киһиэхэ 11,1 лиитирэ. Билигин норуоттар икки ардыларынааҕы уонна Россия иһинээҕи чинчийиилэр араастаһар дааннайдарынан, статистиканы ортотунан ыллахха, Россия олохтооҕо сылга 10-13 лиитирэ арыгыны иһэр. ВЦИОМ ыйытыктара туоһулуулларынан, Россия сокуоннай сааһын туолбут дьонун 39 бырыһыана арыгыны олох испэт.
Россияҕа сылтан сыл аайы арыгыны иһии аҕыйыыр, онон ыстакааны илиилэриттэн араарбат дьонноох дойдуларга номнуо биһиги холобур буоларга бэлэммит диэн сорохтор этэллэр. Ол эрээри ВОЗ экспердэрин санаатынан, сылга биир киһи 8 лиитирэ ыраас арыгыны иһиитэ син биир нация доруобуйатыгар мөлтөх сабыдыалланарын туоһулуур.
ВОЗ сыстыгана суох ыарыылары сэрэтиигэ уонна олору утары охсуһууга Европатааҕы офиһын «Алкоголь и запрещённые наркотики» бырагырааматын салайааччыта Карина Феррейра-Борхес санаатынан, Россияҕа испиирдээх утахтары атыылааһын бириэмэтин уонна миэстэлэрин хааччахтааһыҥҥа, ону сэргэ сонуну тарҕатар ситимнэргэ рекламалааһыҥҥа былаас уорганнарын толкуйдаммыт политиката арыгылааһын намтааһынын сүрүн төрүөтүнэн буолар.
Ол аата бобуу дьайыылаах дьаһал буолара көстөр. Бытыылканы ылаары ханна эрэ сүүрүөххүн наада, ону сэргэ сыаната да чэпчэкитэ суох. Онон бастаан толкуйдуу түһэриҥ наадалаах.