Төрүт сокуоҥҥа көннөрүүлэр барылларын — биир санаанан

РФ Президенэ Владимир Путин быйыл тохсунньутааҕы Анал этиитигэр Россия Конституциятыгар көннөрүүлэри киллэриини көҕүлээбитэ. Онуоха тута бу көннөрүүлэргэ анаан этиилэри бэлэмнээһиҥҥэ үлэлиир бөлөх тэриллибитэ.

Докумуон бастакы ааҕыыны ааста. Иккис ааҕыыга дьокутааттар Бүтүн Россиятааҕы куоластааһыны ыытыы бэрээдэгин быһаарыахтаахтар.

Конституцияҕа президент киллэрбит көннөрүүлэрин Госдума спикерэ Вячеслав Володин историяҕа киириэхтэринэн уонна үгүс моһолу көрсүбүттэринэн ааттаата. Палаата бастакы ааҕыыга ити көн­нөрүүлэр иһин тохсунньу 23 күнүгэр куоластаабыта. Бу барылга парламент оруола, ону сэргэ судаарыстыбаннай дуоһунастаах дьон эппиэтинэстэрэ күүһүрэр итиэннэ социальнай мэктиэлэр бигэргэтиллэллэр. Оттон судаарыстыба баһылыга бэйэтин боломуочуйаларын дьокутааттары уонна сенатордары кытта, кэлин тиһэҕэр Россия гражданнарын кытта үллэстиэхтээҕэ урукку өттүгэр хаһан да тахсыбатах түгэн диэн сыаналанар. Россия гражданнара бэйэлэрин бэрэстэбиитэллэрин нөҥүө бары суолталаах түгэннэргэ сабыдыаллыыр кыахтаныахтаахтар.

Дойду олохтоохторугар боломуочуйалар

«Судаарыстыба тутулун, судаарыстыба былааһын институттарын үлэтин кытта сибээстээх үгүс боппуруостар президент этиилэрин чэрчитинэн олох атын ис хоһооннонуохтара, ол төрүтүнэн дойду олохтоохторугар улахан боломуочуйалар тиэрдиллиэхтэрэ, оччоҕо кинилэр судаарыстыбаны салайыыга, дойдубут иннингэр турар боппуруостары быһаарыыга  көдьүүстээхтик кытталлара сабаҕаланар», — диэтэ Госдума бэрэссэдээтэлэ. Президент көҕүлээбит көннөрүүлэрэ, Вячеслав Володин этэринэн, декларацияттан быһаччы дьайыылаах Конституцияҕа көһүүнэн буолаллар, “ордук социальнай политика салаатыгар”.

Спикер санаппытынан, 1993 сылга ылыллыбыт Сүрүн сокуон сорох өттө декларативнай этэ, тоҕо диэтэр, оччолорго судаарыстыба бүгүҥҥү курдук социальнай мэктиэлэри биэрэр кыаҕа суоҕа. «Конституцияҕа аан бастаан киллэриллэр нуорма үгүскэ эбээһинэстиир – үлэ төлөбүрүн муҥутуур кыра кээмэйэ киһи айах ииттэн олорор дохуотун кээмэйиттэн намыһах буолуо суохтаах. Биһиги итиннэ 25 сылы быһа айаннаабыппыт», — диэн бэлиэтээтэ кини.

Сүрүн сокуон хайдах уларыйыаҕай?

Палаата бэрэссэдээтэлэ санаппытынан, федеральнай сокуоҥҥа нуорма баарын үрдүнэн, урут пенсия индексациялара “сороҕор ылыллаллара, оттон сороҕор ылыллыбат этилэр». Оттон билигин ити нуорманы президент Сүрүн сокуоҥҥа киллэрэргэ уонна Бүтүн Россиятааҕы куоластааһын кэмигэр бигэргэтэргэ эттэ. «Онон биһиги итиннэ эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһыахтаахпыт. Ити көннөрүүлэр император саҕанааҕы Россияттан саҕалаан элбэҕи көрсөн кэлбиттэрэ», — диэн чопчулаата спикер.

Маныаха Вячеслав Володин туһа­лаахтара саарбахтаныллар сорох көҕү­лээһиннэртэн туттунарга ыҥырда. Чуолаан, сүрүн сокуоҥҥа судьуйалары быыбардааһыны бигэргэтэр туһунан этии. «1917 сылга полкалар кэмитиэттэрэ талыллар этилэр, ол тугунан түмүктэммитэй? Ити боппуруоска эмиэ, олохтоох таһымҥа төһө миинэ уонна проблема баар буолуоҕа биллибэт. Ордук айылҕа ресурсалара баар, ким эрэ интэриэһэ баар миэстэлэригэр талыахтара», — диэн ити мөлтөх содуллаах буолуоҕун палаата бэрэссэдээтэлэ билгэлээтэ.

Иккис  ааҕыыга туох  этиилээхтэрий?

Парламент сокуон барылын көрөр кэмигэр президент официальнай бэрэстэбиитэлэ, Госдума судаарыстыбаннай тутууга уонна сокуону оҥорууга кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, Конституцияҕа көннөрүүлэри киллэрэр туһунан этиилэри бэлэмнээһиҥҥэ үлэлиир бөлөх хос бэрэссэдээтэлэ Павел Крашенинников докумуону иккис ааҕыыга билигин дьүүллэһиллэ сылдьар уларытыылар тустарынан этиилэр оҥоһуллуохтарын иһитиннэрдэ.

«Чуолаан, Конституцияҕа көн­нө­рүүлэри ылыныыга Бүтүн Россия­тааҕы куоластааһыны ыытыы бэрээдэгин туһунан балаһыанньалар оҥоһул­луохтара», — диэтэ дьокутаат. Кини парламент сокуону ылыммытын кэннэ, ол эрээри президент илии баттыы илигинэ ити куоластааһын барыахтааҕын эттэ. Оттон куоластааһыҥҥа бэлэмнэниигэ Киин быыбардыыр хамыыһыйа исписэлиистэрэ тардыллыахтара.

Итини сэргэ Крашенинников номнуо бүгүн үлэлиир бөлөх чилиэннэрэ сокуон барылын иккис ааҕыыга киллэрии боппуруостарыгар булуллубут процедура моһоллорун дьүүллэһэллэрин эттэ. Олору туоратар туһугар, кини санаатынан, Конституцияҕа көннөрүүлэри ылынар туһунан федеральнай сокуону тупсарарга күһэллиэхтэрин сөп.

Итини таһынан, Госдума миниистирдэр кандидатураларын бигэргэппэт процедурата, ону сэргэ урут палаата бигэргэппит Бырабыыталыстыба чилиэннэрин боломуочуйаларын тохтотууга палаата кыттыытын боппуруоһа иккис ааҕыыга чуолкайданыахтаахтарыгар Крашенинников болҕомтону туһаайда.

Дьүүллэһии кэмигэр дьокутаат Антон Гетта («Биир ньыгыл Россия») этиллэр көннөрүүлэринэн сибээстээн Судаарыстыбаннай сэбиэт статуһа төһө уларыйыаҕын уонна кини толоруулаах былаас уорганынан буолан тахсыа суоҕа дуо диэн ыйыталаста. Павел Крашенинников сокуон барылыгар ити көрүллүбэтин бэлиэтээтэ. «Судаарыстыбаннай Сэбиэти РФ Президенэ тэрийиэҕэ. Судаарыстыбаннай сэбиэт ис уонна тас политиканан, стратегическай боппуруостарынан дьарыктаныаҕа. Ол эрээри Судаарыстыбаннай сэбиэт үлэтин тэрийии арыый сиһилии федеральнай сокуоҥҥа суруллуоҕа», — диэтэ парламентарий.

Госдума дьокутааттара сытыы дьүүллэһии кэнниттэн Конституцияҕа көннөрүүлэри биир санаанан өйөөтүлэр: 432 парламентарий сөбүлэһэрин биллэрэн куоластаата. Түмүк таһааран, Вячеслав Володин олунньу 11 күнүгэр сокуон барылын иккис ааҕыыга көрүүгэ анаан саҕаламмыт үлэни кэмитиэттэр, фракциялар чэрчилэринэн салгыыр олус суолталааҕын бэлиэтээтэ.

Фракциялар лидердэрин санаалара

Сергей Неверов, «Биир ньыгыл Россия» фракция салайааччыта:
— Конституция — бу судаарыстыба төрүт олоҕо, сокуонунан бигэргэтиллибит уопсастыба сөбүлэһиитэ. Манна ханнык баҕарар уларыйыы – бу ураты түгэн. Куоластааһыҥҥа быһаарыы ылынан, биһигини манна делегатынан ыыппыт дойдубут гражданнарыгар көннөрүүлэри быһаарыах тустаахпыт.

Сергей Миронов, «Сиэрдээх Россия» лидерэ:
— Президент анал этиитэ уонна көннөрүүлэрэ кэлэр уон сылга уопсастыба социальнай туругун быһаарыахтара. Бу Россия Федерациятын аныгы историятыгар олус суолталаах историческай түгэн диэн ааҕабыт.

Владимир ЖириновскАй, РЛДП лидерэ:
— Биһиги судаарыстыба баһылыгын дуоһунаһын аатын уларытыахпытын баҕарабыт. Президент диэн тугуй? Нуучча тылынан ааттыахха – Үрдүкү баһылык, күн судаар, хайдах баҕарар!

Геннадий Зюганов, РФКП лидерэ:
— Фракция президент киллэрбит көннө­рүүлэрин өйүөҕэ уонна бастакы ааҕыыга куолас­тыаҕа. Ол эрээри кэккэ чопчу боппуруостар үөскүүллэр…

 Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ