Атыыламматах аһы босхо түҥэтии, эбэтэр фудшеринг

Атыыламматах аһы-үөлү бырахпакка, дьоҥҥо түҥэтээччилэргэ нолуокка чэпчэтии күүтүллэр

Россияҕа сыллата 1 триллион солкуобай уопсай суумалаах 17 мөлүйүөн тонна бородуукта бөх-сыыс тоҕор сирдэргэ быраҕыллар диэн аахпыттар. Оттон атын да дойдуларга итинник быраҕыллар ас-үөл баар буоллаҕа. Онон “аһы-үөлү быыһааһын” биир көдьүүстээх ньыматынан аан дойдуга бүтүннүүтүгэр фудшеринг (англ. food «аһылык», sharе «үллэстии») билиниллэр эбит, ол аата харайыллар болдьохторо бүтэрэ чугаһаабыт бородуукталары наадыйар дьоҥҥо биэрэллэр, оттон кафелар уонна рестораннар кинилэргэ анаан босхо эбиэттэри тэрийэллэр.

Бу хамсааһын бастаан Германияҕа төрүт­тэммит. Оттон биһиги дойдубутугар  амарах санаалаах дьон “босхо биэриэм” диэн биллэрии таһааран, бэйэлэригэр баартан үллэстэллэр. Ол курдук, “ВКонтакте” социальнай ситимҥэ фудшеринг бөлөҕө үөскээбит.

Россияҕа бу үлэни сүрүннүүр сокуон таһаарылла илик.  Госдума дьокутаата Олег Николаев («Сиэрдээх Россия») балаһыанньаны көннөрөргө быһаарынан, туһааннаах көҕүлээһини бэлэмнээбит. “Парламент хаһыатын” үлэһиттэрэ иһитиннэрэллэринэн, сотору ити көҕүлээһиҥҥэ официальнай хоруйу ылар туһугар Бырабыыталыстыбаҕа туһаайыллыахтаах, ол кэнниттэн Госдума көрүүтүгэр киириэҕэ.

Экономика кэмчилээһини сөбүлүүр

Туһаныллара сөптөөх бородуукталары быыһыырга анаан тэриллибит хамсааһыны Россияҕа актыбыыстар 2015 сыл сайыныгар Москваҕа уонна Санкт-Петербурга саҕалаабыттар. Бүгүн кинилэри батыһааччылар дойду бөдөҥ куораттарыгар бааллар.

«Аһара элбэҕи туһаныыга харда быһыытынан фудшеринг идеята тас дойдуларга үөскээбитэ. Европаҕа сүнньүнэн маҕаһыыннар уонна рестораннар ордор астарын дьону кытта үллэстэллэр. Холобур, Берлиҥҥэ тыһыынчанан актыбыыстар гостиницалары (отель), рестораннары, маҕаһыыннары уонна бэкээринэлэри кытта дуогабардаһан баран, туһаныллар болдьохторо ааһа илик бурдук аһы, оҕуруот аһын, фруктаны, үүтү уонна да атын бородуукталары кэлэн илдьэ бараллар», — диэн сокуон барылын ааптара Олег Николаев “Парламент хаһыатыгар” кэпсээтэ.

Кини этэринэн, бу докумуон  бүгүҥҥү күҥҥэ судаарыстыба иннигэр тирээн турар хас да соругу кыра ороскуотунан быһаарар кыаҕы биэрэр: экологическай балаһыанньа тупсар, уопсастыбаҕа социальнай тыҥааһын намтыыр, оҥорон таһаарааччылар уонна атыылыыр ситимнэр амарах санааланыы үлэтигэр кытталларын көҕүлүүр.

«Кэккэ министиэристибэлэр номнуо хардардылар. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ, Минпромторг уонна Экономическай сайдыы министиэристибэтэ өйүүллэр, Үп министиэристибэтэ эрэ утарда. Миниистирдэр кабинеттара бэйэтин официальнай хардатыгар тугу суруйарын көрүөхпүт», — диэн бэлиэтээтэ Николаев.

Дьокутаат ааҕарынан, бу фудшеринг туһунан сокуон атыылыыр ситимнэр уонна маҕаһыыннар үлэлэригэр муҥутуур көдьүүстээх түмүгү биэриэҕэ, ол курдук бүгүн бородуукта 10 бырыһыанын кинилэр сыбаалкаҕа ыыталлар. Кини билигин тэрилтэлэр табаардары наадыйар дьоҥҥо биэрэллэринээҕэр, бөххө быраҕаллара ордук чэпчэкитин санатта, тоҕо диэтэр бу түгэҥҥэ НДС төлөөбөттөр. Онон, маҕаһыыннар уонна кафелар наадыйааччылары кытта үллэстэр бородуукталарыгар НДС төлөнүө суохтаах, диэн этэр Николаев.

Планетаны гаастартан быыһыаҕа

Бу көҕүлээһин сокуон буолар түгэнигэр, оҥорон таһаарыы уонна батарыы кэмнэригэр ороскуоттар намтыахтара, полигоннарга тобохтору харайыыттан уонна уматыыттан тахсар мөлтөх сабыдыала аччыаҕа. Аан дойдутааҕы баан чинчийиилэригэр олоҕурдахха, кытаанах коммунальнай тобохтор аан дойдутааҕы уопсай кээмэйдэрэ бүгүҥҥү 2 миллиард сыыппараттан 2050 сылга тиийэн икки төгүл кэриҥэ улаатара күүтүллэр. Коммунальнай тобохтор уопсай кээмэйдэригэр бородуукта 44 бырыһыаны ылар эбит. Ол сытыйыытыттан парниковай гаастар, ону сэргэ аммиак уонна сероводород үөскүү-үүнэ тураллара бэлиэтэнэр. Чуолаан, 2016 сылга аан дойдуга 2 миллиард тонна тобохтор атмосфераҕа 1,6 миллиард тонна углекислай гаас быраҕыллыытыгар тиэрдибиттэр.

2019 сыл балаҕан ыйын 23 күнүгэр климакка сыһыаннаах Парижтааҕы сөбүлэһиигэ Россия эмиэ илии баттаабыта. Манна кыттар дойдулар кэккэ стратегическай тэрээһиннэри ыытан, атмосфераҕа углекислай гаас быраҕыллыытын былаан быһыытынан намтатыахтаахтара көрүллэр.

«Бизнескэ кутталлаах суоллары, ону ааһан ороскуоттары эмиэ аччатар олус суолталаах.  Бу түгэҥҥэ сыбаалкаҕа үгүс тоннанан быраҕыллар ас аҕыйыахтаах. Ити табыллыбат. Бу уопсастыбаны аймыыр», — диэн ааҕар Госдума экологияҕа уонна тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Николай Валуев, кини фудшеринг идеятын өйүүр.

Кинилэргэ  хайдаҕый?

Франция. Супермаркеттар атыыламматах астарын помуойаҕа быраҕаллара бобуллар. Бизнес ону түҥэтиэхтээх эбэтэр сүөһү аһылыгар биэриэхтээх, оччоҕуна НДС-тан босхолонор. Ону таһынан, аһы-үөлү түҥэтиинэн дьарыктанар хампаанньалар барыстан тутуллар нолуоктарын сууматын ороскуот сууматыттан 60 бырыһыанынан аччатар бырааптаахтар.

Чехия. Бу дойдуга аһы быраҕар маҕаһыыннар ситимнэрин ыстарааптыыллар, бас билээччилэр табаарынайа суох көрүҥнээх уонна имиллибит хаалаах-суулаах бородуукталарын амарах санаа акцияларыгар ыыталларыгар күһэйэллэр.

Польша. 2013 сыл алтынньыттан табаардары көмөҕө түҥэтии НДС-тан босхоломмута.

Германия. Манна дьон ордор астарын үксүн бэйэ-бэйэлэригэр бэрсэллэр. Дойдуга уопсастыбаннай холодильниктар ситимнэрэ баар, онно баҕалаах киһи аһылыгы аҕалыан сөп – оттон атыттар ону илдьэ бараллар. Волонтердар итинник 400-тэн тахса холодильнигы туруорбуттар, икки күн буолан баран сууйаллар эбит, ону сэргэ эргэ эбэтэр буортуйбут ас сытан хааларын таһаарбаттар.

Япония, Вьетнам. Манна аһылык бааннара сайдан, бородууктаны оҥорон таһаарааччылартан хомуйан, мунньан дьадаҥыларга түҥэтэллэр. Итини сэргэ Европаҕа фриганнар хамсааһыннара тэнийэн иһэр. Ол курдук, туспа өйдөөх-санаалаах дьон помуойаттан аһыыллар эбит, онон баахха түспүт буортуйбатах аһылык таах хаалбат.

 Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ