Россия кинигэни саамай ааҕар дойду буолуо дуо?

Экспердэр ааҕал­ларынан, бибилэ­тиэкэлэргэ кумааҕы таһаарыылары таһынан атын көрүҥнээх кинигэлэр баар буолуохтаахтар. Оччоҕо дьон кинигэҕэ тардыһыаҕа дииллэр.

Онуоха кинилэр билигин саҥа билиини-көрүүнү ылар туһугар бибилэтиэкэҕэ сылдьар наадата суох, сайдыылаах технологиялар көмөлөрүнэн компьютер нөҥүө барытын билэ олороҕун диэн куоһур тутталлар. Россияҕа, социологтар этэллэринэн, номнуо кинигэни аахпат иккис көлүөнэ оҕолор улааталлар. Бүгүн кинигэни аахпакка да эрэ балайда ситиһиилээх киһи буолуохха сөбүн туһунан санааны музыкант Сергей Шнуров Госдума култуураҕа кэмитиэтигэр буолбут Уопсастыбаннай сүбэҕэ иһитиннэрдэ. Киниттэн атын экспердэр бары кинигэни таптааччылар диэки буоллулар. Үс чаас курдук кинилэр “Ленинград” бөлөх биллэр-көстөр музыканыгар, кининэн сирэйдээн Чеховы уонна Достоевскайы кылгатыллыбыт көрүҥүнэн ааҕар, социальнай ситимнэргэ тыл оннугар үксүн “эмодзи” диэни (хартыыҥкалары, смайликтары) туттар улаатан эрэр оҕолорго кинигэ уруккутун курдук, киһини личность быһыытынан иитиигэ сүрүн оруоллааҕын туһунан итэҕэтэ сатаатылар.

Дьахталларга романнары ПИП-тар суруйаллар

Сүбэлэһии саҕаланыан иннинэ музыкант мөҥүрүүр мөккүөрү тардан, кинигэлэргэ урукку оруолларын биэрэ сатааһын – бу аныгы дьону туос кырааматалары (суруктары) туһаналларыгар күһэйэ сатааһын буолар диэтэ. Онуоха Сергей Шнуров маннык быһаарыылаах буолла: “Арай аан дойду үһүс сэриитэ буола турар, ядернай күөнтэһии, уот барар… – дьон чүмэчи уотунан бадыбаалларга олороллор. Дьэ, оччоҕуна  кинилэр кинигэ ааҕыахтара”.

Оттон, дьиҥэр, ССРС баарын саҕана кинигэ дьон аралдьыйа түһэр аҕыйах дьарыктарыттан биирдэстэрэ уонна иһитиннэриини ылар соҕотох суолларынан буолара. “Биһиги олох олорорбутунааҕар, ааҕарбыт ордук кэрэхсэбиллээх дойду этибит. Онуоха орто дойдуттан олох атын эйгэҕэ тахсар буоларбыт”, — диэн норуоттар икки ардыларынааҕы култуураҕа бииргэ үлэлээһиҥҥэ Россия Федерациятын Президенин анал бэрэстэбиитэлэ Михаил Швыдкой ахтан-санаан ааста.

Кини эбэн эппитинэн, оччолорго литературнай альманахтарга тахсар саҥа кинигэлэри быраастар да, олбуор хомуйааччылар да, наука үлэһиттэрэ да бары ааҕаллара.

Бүгүн, кинигэни таһаа­рааччылар бэлиэтииллэринэн, Россия уруккутун курдук, саамай улахан кээмэйдээх бэчээт бородууксуйатын таһаарар биэс дойду иһигэр киирсэр. Сылга биһиэхэ 110-нуу, 120-лии тыһыынча саҥа кинигэ тахсар. Ол эрэн, бүгүҥҥү күҥҥэ ити ырыынак тутула олох атын эбит. Хаһааҥҥыта эрэ “Жизнь замечательных людей” диэн бэртээхэй сериянан тахсар кинигэлэр тиражтара 100 тыһыынчаҕа тиийэр эбит буоллаҕына, бүгүҥҥү күҥҥэ 3 тыһыынчаҕа диэри намтаабыт. Маҕаһыыннарга көрдөххө, кинигэ кырыы-кырыытынан, араас ис хоһоонноох. Маныаха ити кинигэлэртэн аҥаара сымнаҕас хахтаах бородууксуйа – бульвар романнара эбэтэр бүгүҥҥү күҥҥэ ордук сэҥээриллэр, дьахталларга анаммыт детективтар. Хас ый аайы кинигэ индустриятыгар 10-15 саҥа ааптар көстөрүн бэчээт эйгэтин бэрэстэбиитэллэрэ бэлиэтииллэр. Ол эрэн кинилэри суруйааччыларынан, оттон суруйууларын айымньыларынан ааҕар сатаммат.

“Литературная газета” эрэдээксийэтин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Поляков суруйааччы сылга 2-3 романы таһаарар кыаҕа суох диэн быһаарда. Маннык таһаарыылар дьиҥнээх ааптардарынан ПИП-тар дэнээччилэр, нууччалыыта “персонифицированные издательские проекты” буолаллар диэн суруйааччы “куукунатын” кистэлэҥнэрин аста.

Биллэн турар, маҕаһыын­нарга мөлтөх хаачыстыбалаах романнары таһынан, классическай да, оҕоҕо аналлаах да литератураны булуохха сөп. Ол эрээри режиссёр Сергей Урсуляк үчүгэй кинигэни дьон бары атыылаһар кыахтара суоҕар болҕомтону туһаайда. «Кинигэ маҕаһыыныгар сылдьыы – баай дьон аралдьыйар дьарыктара. Нэһилиэнньэ улахан аҥаара оҕоҕо анаан 3 кинигэни атыылаһара кыаллыбат дьыала», —диэн бэлиэтээтэ кини.

Кыһыл көмүс фондаҕа киирбит айымньылар репринтнай таһаарыылар быһыытынан, ол аата ис өттө да, тас көстүүтэ да уларыйбакка, хос бэчээттэнэр буолбуттара ырааппытын туһунан Госдума култуураҕа кэмитиэтин баһылыга, мунньаҕы иилээн-саҕалаан ыыппыт Елена Ямпольская ыйда.  Депутат ааҕарынан, дойдуга архыып аһаҕас докумуоннара туһаныллыбыт, иллюстрациялардаах кинигэлэр тахсаллара буоллар, ити Аҕа дойдуга кинигэ салаата сайдарыгар саҥа тэтими биэриэ этэ.

Үүнэр көлүөнэни ааҕыыга күһэйэр наадалаах дуо?

Шнуров Z көлүөнэ (2003 сылтан саҕалаан төрөөбүт оҕолор) көрүүтүн туруорсан, билигин сүрүн суолталааҕынан Интернети ааҕар. Кини этэринэн, эдэр дьон кинилэри тулалыыры барытын харахтарынан көрөн иҥэринэллэр, оттон ааҕыы урукку суолтатын сүтэрдэ.

«Илиитигэр тиэкистээх киһи үс түгэҥҥэ көстөр – бэбиэскэ, инструкция уонна быһаарыы сурук тутан… Социальнай ситим аны тиэкис буолара уурайан эрэр, онно эмоджи үксүн баар буолла. Туох да тиэкиһэ суох киһи туох санаалааҕын, иэйиилээҕин биллэриэн сөп, онуоха анаан туохтуурдар (глаголы) уонна даҕааһын аат (прилагательное) наадалара суох, кыра сирэй эрэ наадалаах», — диэтэ  музыкант.

«Ааҕыы бэйэтэ тугу да биэрбэт. Туох эрэ суолталаах, туох эрэ санаалар баар буолуохтаахтар, ол эрээри мин ити суолталааҕы тоҕо эрэ көрбөппүн. Биһиги суолта сүппүт кэмигэр олоробут», — диэн түмүктээһини оҥорор Шнуров.

Оҕону ааҕа үөрэтэр уонна үчүгэй кинигэни ааҕарын ситиһии наадалаах дуо, оҕолор ити “сүппүт суолталааҕы” булалларыгар туох көмөлөһүөн сөбүй диэн ыйытыыларга экспердэр эмиэ тыл-тылга киирсибэтилэр. Михаил Швыдкой санаппытынан, Россияҕа 70 тылынан кинигэ суруллар, ол эрээри аныгы оскуола оҕолоро Мустай Каримы да, урукку ССРС өрөспүүбүлүкэлэриттэн суруйааччылар айымньыларын да аахпаттар. Ону ааҕаллара да биллибэт,  оскуола бырагырааматыгар национальнай литератураҕа анал курсу киллэрдэххэ эрэ кыаллыан сөп. “Оскуола таһымыгар туох эрэ күһэйии оҥоһуллуохтаах”, – диэтэ кини.

Президент анал бэрэстэбиитэлин идеятын Сергей Урсуляк өйөөтө. Оскуола оҕолорун музыка уруоктарыгар бастаан классическай музыканы истэргэ күһэйэллэр буолбат дуо, кэнэҕэс кылаастан 5 оҕо ону истэр үөрүйэхтэниэ, диэн режиссер холобуру аҕалла.

Сергей Шнуров маннык ньымаларынан учууталлар уонна төрөппүттэр төттөрү сыалы ситиһиэхтэрэ диэн өйдөбүллээх. Аныгы оскуола оҕолоро туох да иһин национальнай литератураны ааҕыахтара суоҕа. Холобур, таллардахтарына – Дудь саҥа киинэтэ дуу эбэтэр бурят литературатын ааҕаҕын дуу диэтэхтэринэ, оскуола оҕолоро Дудь өттүн талыахтара, диэн музыкант улаханнык эрэнэ саныыр сатамматын этэр. Ол эрээри, бибилэтиэкэлэр бэрэстэбиитэллэрэ аҕалбыт дааннайдарын көрдөххө, Россия бары бибилэтиэкэлэригэр сылдьааччылар 40 бырыһыаннара – чуолаан, оскуола оҕолоро.

Оттон бары бибилэтиэкэлэр – муниципальнайдар да, оскуола да бибилэтиэкэлэрэ кэмигэр фондаларын хаҥатар кыахтанан, бэйэлэрин эдэр ааҕааччыларыгар кумааҕы таһаарыы да быһыы­тынан, электроннай да көрү­ҥүнэн классическай айымньылары уонна бетселлердары аахтараллара буоллар, ааҕар дьон ахсаана өссө элбиэх этэ. Оччоҕуна, Уопсастыбаннай сүбэ кыттыылаахтара ааҕалларынан, Россия аан дойдуга саамай ааҕар нация быһыытынан титулун төнүннэриэҕэ. Ол курдук, ааҕар эрэ киһи гений уонна айар дьоҕурдаах буолуон сөп, оттон аахпат киһи — көннөрү толорооччу эрэ буолар дьылҕалаах.

Бу Уопсастыбаннай сүбэҕэ иһиллибит санааны кытта оннооҕор Шнуров мөккүспэтэ. Оттон уопсастыбаҕа кинигэ оруолун саҥалыы сөргүтүүгэ судаарыстыба өттүттэн өйөбүл наада, диэн мунньах кыттыылаахтара бигэ өйдөбүллээхтэр. Ааҕар нэһилиэнньэ – бу нация киэн туттуута уонна дастайаанньата итиэннэ экономикаҕа тоҕо көтүү наадалаах усулуобуйата.

“Парламент хаһыатын” матырыйаалынан Елена Баишева бэлэмнээтэ

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.