Норуот барылаа манын аналынан

Барылааман илдьитэ — «Ил Түмэн» хаһыат төрүттэммитэ уонна үлэлээн кэлбитэ 20 сылын туолла

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕа (Ил Түмэн) дойдуга бүттүүнүгэр тосту улахан уларыйыылардаах быһыыга-майгыга тэриллэн, быыбарданан, үлэлээн кэлбитэ үйэ чиэппэрэ кэм буолла.

Бу бэлиэ даатаҕа ананан «Эрэгийиэннээҕи парламентаризм: төрүттэр уонна аныгы кэм» наука-быраакты­калаах кэмпириэнсийэ чэрчитинэн ыытыллар кэпсэтиигэ кытыаран, Ил Түмэн кэккэ дьокутааттарын санааларын тиэрдэбит. Манна сыһыаран, барылааман илдьитэ — «Ил Түмэн» хаһыат төрүттэммитэ уонна үлэлээн кэлбитэ 20 сылын туолла. Ол быһыытынан, кэпсэппит дьоммут хаһыат үлэтигэр-хамнаһыгар сыһыаннаан санааларын этэллэригэр эбии көрдөстүбүт.

Саҥа Төрүт сокуон ылыллар кэмэ кэлиэҕэ

Егор Михайлович Ларионов, Саха АССР 12-с ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы,  СӨ 1-кы ыҥырыылаах Ил Түмэнин Бэрэстэбиитэллэрин палаататын бэрэссэдээтэлэ, 2-с ыҥырыылаах Ил Түмэнин норуодунай дьокутаата. РФ Федерациятын Сэбиэтин чилиэнэ. СӨ М.К.Аммосов аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата:

— Быыбар кэнниттэн, 1994 сыл тохсунньу бүтүүтүгэр ыытыллыбыт бастакы тэрээһин мунньахтар икки палаатаҕа тус-туһунан барбыттара. Бэрэсидьиэн ыйааҕынан, барылааман Өрөспүүбүлүкэ палаататын бэрэссэдээтэлинэн өрөспүүбүлүкэ вице-бэрэсидьиэнэ буолуохтаах диэн этиллибитэ. Ыйаах, Арассыыйа уонна СӨ Төрүт сокуоннарыгар этиллэр: былаас сокуону оҥорор, ситэриилээх уонна сууттуур былаастарга арахсар балаһыанньатын быһаччы кэһэрэ адьас дьэҥкэ этэ. Мөккүөр уонна дьүүллэһии ый кэриҥэ барбыта. Дьокутааттар Өрөспүүбүлүкэ палаататын бэрэссэдээтэлинэн миигин, Бэрэстэбиитэллэр палааталарыгар А.П.Илларионовы талбыттара. Үлэлээн истэх аайы, саҥа тэриллибит барылааман боломуочуйалара улаханнык сарбыллыбыт, күөмчүлэммит көрүҥнэрэ тутатына биллэн-көстөн испиттэрэ. «Барылааман  сокуону эрэ оҥорор былаас уоргана буолуохтаах, «судаарыстыбаннай» анал туруктанара наадата суох» диир утарсыылар күүстээх этилэр. Ол иһин саҥа талыллыбыт дьокутааттар холбоһуктаах мунньахтарыгар, өрөспүүбүлүкэ Төрүт сокуонугар уларытыылары киллэрэр туһунан боппуруоһу туруорбуттара. Төрүт сокуону уларытыыга ити бастакы саҕалааһын этэ. Холобур, Үрдүкү Сэбиэт саҕана Төрүт сокуон хайа да өттүттэн көрүллэн эбиилэр уонна уларытыылар киллэриллибэккэ хаалбыттара. Икки палааталар холбоһуктаах мунньахтарынан Төрүт сокуоҥҥа уларытыы киллэриллэн, урукку Үрдүкү Сэбиэт оннугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕа (Ил Түмэн) диэн буолбута.

Кэлин, «Судаарыстыбаннай Мунньах (Ил Түмэн) бэйэтигэр аһара түһүүлээх  улахан боломуочуйалары ылыммыта» диир санаалар уонна этиилэр иһиллитэлээн сылдьыбыттара. Ону кытта мин сөпсөспөппүн. Итинник санааны күөртээччилэр урукку Үрдүкү Сэбиэт уонна икки палааталаах Ил Түмэн боломуочуйаларын тэҥҥэ тутан олорон, тэҥнээн көрөн баран ордугун-хоһун дьэ быһаарыахтаах уонна ыйыахтаах этилэр. Оннук ырытан көрүү суоҕа, таах үрдүттэн саба быраҕан кураанах куолулааһын баара. Кэм-кэрдии уонна быһыы-майгы уларыйара бэрт дөбөҥ. Бүгүн атын тыл-өс иһиллэр: норуотунан талыллыбыт барылааман «тииһэ-тыҥыраҕа сыппаҕын», «норуотун интэ­риэһин туруулаһыыга эрдээх санаата аҕырамнаан биэрэрин», о.д.а санаалар.

1-кы ыҥырыылаах Ил Түмэн норуот былааһа күүһүрэригэр сыалланан, чиэһинэйдик уонна бэриниилээхтк үлэлээбитэ. Ил Түмэн кэнниттэн олохтоох былаастар быыбардаммыттара. Улуустар баһылыктара, урукку курдук, анааһын бэрээдэгинэн дуоһунаска олорбокко, дьон-сэргэ кинилэри талар буолбута. Улуустар мунньахтарын, сэбиэттэрин дьокутааттара быыбарданар балаһыанньалара олоххо киирбитэ.

Тус бэйэм бэлиитик, судаарыстыбанньык быһыытынан, өрөспүүбүлүкэбит сүбэринитиэтэ түүтээҕэр чэпчэкитик киэр хаһыллан хаалбытыттан ордук хомойбуппун уонна курутуйбуппун өйдөөбөппүн. 1992 сыл муус устар 27 күнүгэр күүһүгэр киирбит өрөспүүбүлүкэ Төрүт сокуонун бастакы ыстатыйатыгар «Саха Өрөспүүбүлүкэтэ сувереннай, демократическай, правовой судаарыстыба буолар» дэммит төрүтэ мээнэ кураанах сиртэн үөскээн тахсыбатаҕа.

Аньыы-хара туһунан этэр буоллахха, биһиги 2001 сыллаахха онуоха киирэн биэрэн турабыт. Өрөспүүбүлүкэ борокуруора сүбэринитиэти суох гынар туһунан этиитигэр, өрөспүүбүлүкэ Үрдүкү суута тук курдук сөбүлэһэ охсубута. Конституционнай мөккүөрү урут Үрдүкү суут көрөрө, билигин РФ Конституционнай суута көрөр. Өрөспүүбүлүкэ оччотооҕу үрдүкү салалтата «сүбэринитиэт догма буолбатах» диир этиитигэр олорсон, иккис ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутааттара Төрүт сокуоммут бастакы ыстатыйатыттан «сувереннай» диэн тылын быраҕан кэбиспиттэрэ уонна үһүс чааһыгар маннык этиллибитэ: «СӨ суверенитета кини экэниэмикэтин, олоҕун-дьаһаҕын уонна култууратын сайдыытыгар көҥүлүн, киэбин-киэлитин уонна онон РФ дьаһайыытын уонна боломуочуйатын тас өттүгэр судаарыстыбата былааһынан бүтүннүүтүнэн толору туһаныыны көрдөрөр». Итинник  өрөспүүбүлүкэ  күүстээх ыстаатыһыттан мэлийэн, аҥаардас дэмэкирээтийэни уонна быраабы эрэ тутуһар судаарыстыба буола түспүтэ.

Кимиэхэ, туохха мэһэй­дээбитэй өрөспүүбүлүкэ сүбэ­ри­нитиэтэ?! Биһиги сүбэри­нитиэппит Арассыыйаҕа туох буортуну аҕалбытай?! Дьи­ҥ­нээҕинэн, «оннук буортулаах», «оннук куһаҕаннаах этэ» диэн чуолкайдык ууран биэрэр эппиэти ким да биэриэ суоҕа дии саныыбын.

Билигин Төрүт сокуоммутун самсыы, абырахтыы сатаабыппыт да иһин, дьиҥ аналын толорор кыаҕа муҥутуурдук кыччаан турар. Онон, саҥа Конституция наадата дьэҥкэтик көстөр буолла. Өрөспүүбүлүкэбит инникитэ көмүскэллээх буолуутун саҥа  Төрүт сокуонунан  эрэ мэктиэлээх оҥоруо этибит.

Барылааман хаһыатын туһунан

Ил Түмэн хара төрүттэнэн үлэлиэҕиттэн, өрөспүүбүлүкэ сүрүн иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэтин өттүттэн ньимиликээн буолууну көрсүбүтэ. Ол төрүөтэ бэрт судургу этэ: барылааман уонна толоруулаах былаас икки ардыларыгар бэлитиичэскэй олоххо өйдөспөт түгэннэр сэдэҕэ суохтук тахсыталыыллара. Оттон аахтарар, иһитиннэрэр, көрдөрөр сириэстибэлэр бары толоруулаах былаас дьаһалтатыгар бааллара. Аныгы информация технологиялара биһиэхэ өссө киирэ иликтэрэ. Өскөтө бааллара эбитэ да буоллар, өрөспүүбүлүкэ сокуону таһаарар үрдүкү бэрэстэбиитэллээх былааһа бассаап, социальнай ситимнэр, арааһынай саайтар «өйөбүллэринэн» норуокка тахса олорорун хайдах өйдүөххэ уонна ылыныахха сөп эбитэ буолла?

Норуот талбыт барылаамана, норуот үрдүкү былааска бэрэстэбиитэллээх уоргана булгуччу бэйэтэ анал хаһыаттаах, көрдөрөр ТВ сулууспалаах буолуохтааҕын туһунан кэпсэтии уонна туруорсуу уһуннук барбыта. Ол тоҕо уһаабытай? Аһаҕастык эттэххэ, аахтарар, көрдөрөр эйгэ күүһүн ситэрэн сыаналаабат, суолта биэрбэт парламентарийдар баар буолаллара. Кылаабынайа, толоруулаах былаас диэкиттэн үрэр үргүөртэн толлуу, сэрэхэдийии баара.

Барылааман, бэйэтин төрүт айылҕатынан, дэмэкирэ­тиичэскэй уонна кэлэктиибинэй уорган буолар. Бары боппуруостар коллегиальнай ньыманан, куоластааһынынан быһаарыллаллар. Ол курдук, Ил Түмэн СМИ-тин боппуруоһа эмиэ да балачча ыарыылаахтык, ол да буоллар бэрт сорунуулаахтык быһаарыллыбыта. Ил Түмэн анал хаһыаттанар боппуруоһун дьокутааттар Филипп Охлопков, Георгий Артемьев, Александр Гаврильев, Юрий Готовцев, Иван Черов уо.д.а. уһуннук дьирээлэһэн туруорсубуттара.

«Ил Түмэн» хаһыат барылааман олоҕун сырдатааччы, үлэтин-хамнаһын ис хоһоонун, суолтатын, сыалын-соругун дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдээччи буолар. Хаһыат хаһан да кэлтэйдии биир эрэ өрүттээх буолбатынан, быыбардааччылар санааларын, этиилэрин, туруорсууларын, сыыһаны-алҕаһы ыйыыларын булгуччу дьокутааттарга тиэрдэр соругунан үлэлиэхтээх. Тус бэйэм санаабар, «Ил Түмэн» хаһыат ити бастакы соругун сөптөөхтүк толорор эбит буоллаҕына, иккис өрүтэ – дьон-сэргэ хаһыат нөҥүө быһаччы дьокутааттарга тахсар ханаала – кыайан тэлэччи аһыллан биэрбэт.

Бэйэм кэммэр, хаһыат тэриллиитин боппуруоһун күүскэ өйөөбүт киһи быһыытынан, «Ил Түмэн» хаһыат кэлэктиибин 20 сылгытынан итиитик эҕэрдэлиибин! Үлэҕитигэр үрдүк ситиһиилэри, олоххутугар дьолу-соргуну!

Национальнай бырайыактар: уочараттаах сааталынан буолбаталлар ханнык

Георгий Михайлович Артемьев, Саха АССР 12-с ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин, СӨ 1-кы, 3-с уонна 4-с ыҥырыылаах Ил Түмэнин дьокутаата, СӨ Норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. Таатта, Мэҥэ Хаҥалас улуустарын бочуоттаах кырасданьыына:

— Арассыыйа уонна СӨ Төрүт сокуоннарыгар — Конституция­ларыгар — барылааман кимтэн да тутулуга суох үлэлиир, сокуону таһаарар бэрэстэбиитэллээх былаас үрдүкү уоргана буоларын туһунан үрүҥҥэ харанан ырылыччы суруллан сылдьар. Норуот бэйэтин үтүө көҥүлүнэн дьокутааттары талан, үрдүкү бэрэстэбиитэллээх уоргаҥҥа дэлэгээттэтэлээн, уопсастыба сайдар сокуоннарын оҥорон олоххо киллэрэллэригэр бэйэтин итэҕэлин сүктэрэр.

Өр сылларга маннык үрдүк итэҕэли сүкпүт киһи буоларбынан, хомойуох иһин дииргэ тиийэбин, толоруулаах былаас өттүттэн ити этиллибит тутаах төрүттэргэ сыһыаннаан куруубай кэһиилэр күн бүгүнүгэр диэри таһаарылла тураллар.

Ама, кистэл эбэтэр мэлдьэх буоллаҕай, бары таһымнаах быыбардарга толоруулаах былаас быһаччы орооһор үгэһин бигэтик уонна эрэллээхтик тутан сылдьара. Быыбардар ыытыллар бары хампаанньаларыгар былаас бэйэтигэр табыгастаах дьонун мандааттыыр туһуттан, сокуонунан бобуллар араас кирдээх технологиялары туттан быыбардааччылары муннаран, быыбардар түмүктэрин бассыыбайдаан, тиһэҕэр тиийэн дьон-сэргэ санаатын уонна итэҕэлин кэҕиннэрэн, быыбар уһулуччулаах суолтатын бэйэтинэн түһэрбит аньыытын-харатын билиниэ эбитэ буолуо дуо. Тус бэйэм былаас аньыытын билинэр сырдык дууһалааҕар ончу итэҕэйбэппин.

Арассыыйа парламентаризмын билиҥҥи туругунан, олохсуйбут омсолоох быһыы-майгы туоратылла илигинэ, уопсастыба биир санааланыыга, сомоҕолоһууга хайдах да гынан тиийэр кыаҕа суох. Сэбиэскэй былаас сууллуоҕуттан, отучча сыл устата ахсаана суох элбэх эрэпиэрмэлэр ыытыллан кэллилэр. Өссө инникитин төһөлөөх уларытыы-тэлэритии көһүтүллэрин былаас бэйэтэ да умдаардаан билэр кыаҕыттан таҕыста. Бу тухары арай хара норуот олоҕо-дьаһаҕа сатарыйдар сатарыйан, эмиэ 90-с сылларга курдук, букатын түгэххэ түһэн иһэр. Маннык иэдээннээх балаһыанньаттан норуот муунтуйуутун аралдьытаары, бэрэсидьиэн аптарытыатын хаттаан көтөҕөр сыалынан, дойду үрдүнэн национальнай бырайыактары өрө тутуу дьулусхана саҕаланна.

Оттон ити национальнай бырайыактар Кириэмил иһиттэн оҥоһуллан тахсар буоланнар, олоххо киллэриллиэхтээх субьектара,  ол бырайыактар тустарынан бэйэлэрэ дьиҥ тус өйдөбүлэ суох, көннөрү таах ураатааччыга, уруйдааччыга кубулуйдулар курдук. Национальнай бырайыактар дойдуга сибиэһэй салгын курдук наадалар. Бу гынан баран, былаас туруорар бырайыактарын түмүктэрин уонна көдьүүстэрин норуот бэйэтин туһатыгар билэн көрө илик. Ол да иһин, норуот былаас маннык көҕүлээһиннэрин кини уочараттаах сааталын, көрүн быһыытынан ылынар.

Оттон, дьиҥнээҕинэн, тоҕо сатаныа суохтааҕый, судаарыстыба анал туруктаах өрөспүүбүлүкэ Төрүт олохтоох норуоттарын үгэс буолбут дьарыктарын сайыннаран, олохторун таһымын үрдэтии национальнай бырагырааматын олоххо киллэрэрэ. Ол инниттэн тулалыыр эйгэтин, экологиятын өрүһүлтэтэ суох алдьаттара уонна өлөртөрө турар сир анна баайдаах субьект, баараҕай компаниялартан толору толуур үбү-харчыны ылан, бэйэтин бюджетын тас өттүнэн национальнай бырайыактарын үбүлүөхтээх. Дьиҥэр, төрөөбүт сирин-уотун, дойдутун атыылаан чэлгийэ сайдыбыт норуот суох гынан баран, аҥаардастыы алдьаттаран, кэмэ суох хоро тастаран, муҥур уһукка тиийэн, итинник боппуруоһу туруоруллар.

Боппуруоһу маннык туруору эбэтэр сырыынньа дипломатиялаан өрөспүүбүлүкэ үрдүкү салалтата эрэ бэдээрэлинэй кииҥҥэ туруорар боломуочуйалаах уонна кыахтаах.

5-с ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутааттара уочараттаах сыл бюджетын ылалларыгар, дойду бырагырааматын доҕуһуоллаан, өрөспүүбүлүкэ бэйэтин бырагыраамаларын бигэргэтэн эрэ баран, инники өттүгэр бырагыраамалар туолууларын хонтуруоллааһынтан көҥүл өттүлэринэн туора туран биэрэр уурааҕы ылыммыттара. Төһө да  толоруулаах былаас иннигэр көҕүс тоноҕоһун муҥутуур тоҥхоппут иннигэр, бэрэстэбиитэллээх былаас хонтуруоллуур боломуочуйатын таҥара да былдьыы илик эбээт. Билигин үлэлии сылдьар дьокутааттар, урук­ку кэллиэгэлэргит таһаарбыт алҕастарын көннө­рөргө туох быһаары­ныылааххытый?

«Ил Түмэн» хаһыат барылааман аатыгар киирэр араас ис хоһоонноох этиилэри уонна туруорсуулары тэрийсэн, көҕүлээн бэйэтин уочараттаах нүөмэрдэригэр кэмиттэн кэмигэр бэчээттээн иһэрэ буоллар, дьон-сэргэ сэҥээриитин уонна өйөбүлүн  ылыах этэ.

2015 сыл олунньутугар өрөспүү­бүлүкэ судаарыстыбаннай, уопсастыбаннай үлэҕэ бэтэрээннэрэ, наука үлэһиттэрэ, инники араас ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутааттара илии баттааһыннардаах, оччолорго үлэлии олорор 5-с ыҥырыылаах барылааман дьокутааттарыгар уонна өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар аадырыстаан, тыа сирин уонна тыа хаһаайыстыбатын үбүлээһини улаатыннарыы, сир аннын баайын туһаныы боппуруостарыгар этиилэрдээх Ыҥырыы сурук суруллан баран, кыайан бэчээккэ тахсыбатаҕа. Бэчээт атын уорганнарын туһунан туох да диир кыаҕым суох. Оттон «Ил Түмэн» хаһыат бэчээттииргэ көрдөһүү оҥоһуллубутун үрдүнэн, «саптынан» кэбиспитин киһи кыайан өйдөөбөт. Былааһы утарар дуу, хоруотуур дуу, туох эрэ иирээни күөртүүр дуу сурук суруллубатаҕа чуолкай, оригиналын куопуйата баар. Хомолтолооҕо, өрөспүүбүлүкэ чуолаан тыатын сирин нэһилиэнньэтэ сурук ис хоһоонун кытта билсибэккэ хаалбыта.

Кыратык ааспыкка төнүн­нэххэ, Ил Түмэн үлэтэ кэҥээн, салайааччылара барылааман анал хаһыатын туһунан боппуруоһу бэрэсидьиэн Михаил Николаевка туруорбуттарыгар, оччотооҕу «Өрөспүүбүлүкэ бүттүүнэ» хаһыакка сыһыарыы быһыытынан бэчээттэниҥ» диэн быһаччы аккаастыырын оннугар кубулдьутан кэбиспит этэ. Маннык быһаарыыга сөпсөспөккө, норуот дьокутааттара Ф.Г. Охлоп­ков, А.В.Кривошапкин, А.Н.Жир­ков, Ю.А.Готовцев уо.д.а. дьокутааттар ортолоругар өйдөтөр үлэни ыытаннар, бырабыыталыстыбаҕа күүстээх туруорсуулары оҥороннор, салгыы олохтоохтук тэринэн уочараттаах сиэссийэҕэ киллэрэннэр, анал уураах таһаартаран, 1999 сыл балаҕан ыйыгар хаһыат тахсан турар.

Хаһыат тахсыбыт күнүттэн өрөспүүбүлүкэ дьылҕатын таарыйар уустук боппуруостары сырдатан, бырабыыталыстыба уонна улахан хаһаайыстыбаннай тэрилтэлэр үлэлэригэр тахсыталыыр итэҕэстэри кырдьыктаахтык кириитикэлээн, дьокутааттар көҥүл санааларын бэчээттээн, быыбардааччылар ааттарыттан этиллэр туруорсуулары тиһигин быспакка суруйан, бэйэтэ туспа ааттааҕын-суоллааҕын таһынан, ол курдук эмиэ туспа буочардаах, туспа тирэх санаалаах хаһыат буоларын көрдөрбүтэ. Хаһыат ол позициятын сөбүлээбэккэ, толоруулаах былаас хаһыат үбүлэниитин сарбыйан, онтон букатын даҕаны сабыллар боппуруоһун улахан дьирээлэһиилээхтик туруора сылдьыбыта. Норуот дьокутааттара хаһыаттарын аһаҕастык уонна туруулаһан көмүскээн, күн бүгүнүгэр диэри чэгиэн туруктаахтык илдьэ кэллилэр.

Хаһыат ааҕааччытынан хаһыат аатырар, Инникитин хаһыат ааҕааччытын кытта сибээһин салгыы бөҕөргөтөрүгэр баҕарыам этэ. Хаһыат суруналыыстара дьоҕурдарын уонна кыахтарын ахсаабакка сайыннаран, «Кырдьык үрдүгэр сымыйа ыттыбат» диэн норуот дириҥ түгэхтээх өс хоһоонунан үлэлэригэр салайтаран итэҕэстэри, албыны-көлдьүнү кытта эйэлэспэккэ, ол курдук үчүгэйи эмиэ тумнубакка, кырдьыгы өрө тутан үлэлииллэригэр этэбин.

«Ил Түмэн» хаһыакка дириҥ экэнэмиичэскэй, үп-харчы эргиирэ ырытыылаах ыстатыйалар наа­далар. Онуоха киэҥ билиилээх экэнэмиистэри, үп-харчы эйгэтин исписэлиистэрин тардар кыах баар. Хаһыат ааҕааччыларын кытары хардарыта сибээһин олохтоон,  кинилэр көрсөр уус­туктарын киэҥ иһи­тиннэриигэ таһаарыахтаах, туоратар суоллары көрдөөһүҥҥэ күүс-көмө буолуохтаах. Барылааман хаһыата норуот дьокутааттара быыбардааччыларын интэриэстэрин хайдах туруулаһалларын бастайааннай сырдатыахтаах. Норуот дьокутаатын өттүттэн таҥнаран биэрии баар буоллаҕына, ол хайдах баарынан суруллуохтаах.

«Ил Түмэн» хаһыат 20 сылынан, айар кэлэктиибин тус бэйэм ааппыттан эҕэрдэлиибин! Өрүү кырдьыксыт, сиэрдээх уонна эр санаалаах буолуҥ!

Хаһыат ааҕааччытынан хаһыат буолар

Климент Егорович Иванов, Саха АССР 10-с, 11-с уонна 12-с ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин, СӨ 1-кы, 2-с уонна 3-с ыҥырыылаах Ил Түмэнин дьокутаата. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах кырасданьыына:

—  Ил Түмэн бу ыытыллыахтаах наука-быраактыкалаах кэмпириэнсийэтигэр туһаайан, саныыр санаабын суруйан хаһыаккыт ааспыт нүөмэригэр таһаартаран турабын. Онон билигин бэрт кылгастык «Ил Түмэн» хаһыат 20 сылыгар  тохтоон ылыым.

«Ил Түмэн» хаһыат үлэтин хайысхата уонна уратыта ол-бу сонуну-нуомаһы  кэпсээһин буолбатах. Норуот дьокутааттара быыбардааччыларын кытта бары боппуруостарга хардарыта сибээстэрин дьэҥкир сиэркилэтинэн буолуохтаах. Дьокутааттар түбүктэрин, үлэлэрин-хамнастарын сиэр-майгы иһинэн сырдатыллыахтаах. Суруйуу, хайа да түбэлтэҕэ, дьокутааты эрэкэлээмэлээһиҥҥэ, пиардааһыҥҥа кубулуйуо суохтаах. Салалта бары таһымыгар сиэрдээх кириитикэ баар буолуохтаах. Хомойуох иһин дииргэ тиийиллэр, биһиэхэ олох наар күлүк өттүн хасыһыы, куһаҕаны көрдөөн сылдьан булан, ол кыаллыбатаҕына кумахтан өтүүнү хатан да туран, туох эрэ «соһутуулааҕынан» булгуччу ааҕааччытын «күндүлүүр» хаһыаттар бааллар. Ол, дьиҥэр, хаһыат эрэдээктэрин суобаһын уонна сиэрин-майгытын боппуруоһа эрээри, Маассабай информациялар сириэстибэлэрин туһунан анал сокуон баарын санатыһыахха эмиэ сөп этэ.

Тус бэйэм санаабар, «Ил Түмэн» хаһыат 2000 сыллар саҥаларыгар үлэтэ-хамнаһа итэҕэстэрдээх этэ. 1-кы уонна 2-с ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутааттарын истэригэр «младопарламентаризм» көстүүтэ баара. Харса суох тылынан оонньооһун, барыны барытын кыайыах-хотуох курдук тыллаһыы, ол онон бэйэни киэҥ публикаҕа биллэрии, ааты-суолу ыларга дьулуһуу. Оннук көстүү ханна баҕарар, хаһан баҕарар баар буолар. Оннук тыллаах-өстөөх киһи, дьиҥэр, эмиэ бэйэтин суобаһын дьыалата буоллаҕа. Куһаҕана, оннук «халбаххай салааскаҕа» дьон-сэргэ, ханнык эрэ уопсастыбаннай күүстэр, бэл бэчээт тиһиктэрэ олорсон хаалыахтарын сөп.

Ол сылларга «Ил Түмэн» ха­һыат итинник сабыдыалга сыстыах курдук буолан испиттээҕэ. Сотору кэминэн, бэйэтин көнө суолун хайынан, тиргиччи үлэлээн киирэн барбыта.

 Саха барылааманын соҕотох хаһыатын кэлэктиибигэр, өрөс­пүүбүлүкэ кырдьаҕас парламентарийын аатыттан алгыс тылларбын этэбин: бары баарыстаргын тииринэн киэҥ хоннохтоохтук устан ис. Саха сирин норуотун барылааманын чуор кулҕааҕа, хомоҕой тыла буолар аналгын үрдүктүк тут!

Прокопий ИВАНОВ

Подробнее читайте в свежем номере газеты по указанной ссылке.

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.