Оҕоҕо доҕордуу сыһыаны олохтоон

Дойду үрдүнэн статис­тика дааннайдара көрдөрөл­лөрүнэн, билиҥҥи кэмҥэ эл­бэх оҕолоох ыал – сэдэх көс­түү. Оттон Саха сиригэр элбэх оҕолоох ыаллар эмиэ тарбахха баттаналлар. Билигин элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ өрөспүүбүлүкэ Ил Түмэнэ көрбүт сокуоннарынан, бигэргэппит программаларынан араас социальнай көмө оҥо­һуллар. Холобур, тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн кыра дохуоттаах ыалга ыйдааҕы оҕо босуобуйата, оҕо саадыгар киирэргэ чэпчэтиилээх уочарат, сир учаастага, коммунальнай өҥөнү туһаныыга субсидия, оҕо лааҕырдарыгар чэпчэтиилээх путевка, киинэҕэ, тыйаатырдарга 50%-наах чэпчэтии уо.д.а. Балаһабыт бүгүҥҥү ыалдьыттара билиҥҥи уустук кэмҥэ хайдах олороллорун туһунан кэпсээтилэр.
* * *
Юлия уонна Семен, ыал буолар дьылҕалара таайан, 2003 сыллаахха СӨ судаарыстыбаннай циркэтигэр үлэлии сылдьан билсибиттэр. 2005 сыллаахха кулун тутар 19 күнүгэр Бүлүүттэн төрүттээх, айылҕаттан ис киирбэх дьүһүннээх балет артыыската Юлия уонна Кэбээйи уола, звукооператор идэлээх Семен сүрэхтэринэн сөбүлэһэн, кыыс эбээтэ, биллиилээх алгысчыт, импровизатор-хомусчут Марфа Сергеевна Бадаева үтүө алгыһынан, алаһа дьиэ тэриммиттэр. Ыал буолбут күннэриттэн саҕалаан эдэр дьиэ кэргэн ийэ-аҕа буолар аналларын толорон биир-биир оҕолонон барбыттар. Билигин эдэр саастарыгар сылдьар Юлия уонна Семен номнуо түөрт оҕо тапталлаах төрөппүттэрэ буолаллар.

“Мин дьоллоох  ийэбин, тапталлаах кэргэммин”

— «Кыыс оҕо төрүт анала, мин санаабар, ийэ буолуу, дьиэ холумтаныгар сылааһы, сырдыгы иҥэрии, бүтүн ыал олоҕун түстээһин буоллаҕа…Мин дьоллоох ийэбин, тапталлаах кэргэммин», — диэн истиҥ тылларынан Юлия кэпсээнин саҕалаата. Ийэ дэнэр үрдүк ааты оҕону төрөтөөт да иҥэриммэппит. Ийэ буолар үрдүк ааты олох устатын тухары ситиһэбит дии саныыбын. Хас биирдии төрөппүт оҕолорун үтүө майгылаах, үөрэхтээх, киэҥ билиилээх-көрүүлээх дьон оҥорор туһугар үлэлиир-хамсыыр. Мин «Ромашка» оҕо саадыгар хореограбынан үлэлиибин. Итиэннэ урууларга, үбүлүөйдэргэ үҥкүүлээн эбии харчылаһабын. Кэргэним Семен урбаан эйгэтигэр үлэлиир. Улахан кыыспыт Аурика «Айыы кыһата» оскуолаҕа 5 кылааһы, иккис кыыс Анджелина эмиэ ити оскуолаҕа 3 кылааһы ситиһиилээхтик түмүктээтилэр. Биэһин туолаары сылдьар кыысчааммыт Арияна «Ромашка» оҕо саадын «Остуоруйа дойдута» филиалыгар сылдьар. Уонна быйыл өр күүтүүлээх уолчааммыт Эдгар күн сирин көрдө. Дьахтарга ийэ буолууттан үрдүк дуоһунас суох. Айыыһыппыт төһө оҕону биэрэринэн өссө да оҕолонуохпут!

Төрөппүттэрбит — муударай сүбэһиттэрбит

— Билиҥҥи кэмҥэ элбэх оҕолоох ыалга, уруккуга холоотоххо, быдан элбэх көмө оҥоһуллар курдук. Биһиги иккиэн элбэх оҕолоох ыалга төрөөбүппүт. Мин Альбина Алексеевна уонна Петр Васильевич Дмитриевтар дьиэ кэргэннэригэр бэһис оҕонон төрөөбүтүм. Аҕабыт эрдэ суох буолбута. Онон ийэбит соҕотоҕун биһигини барыбытын атахпытыгар туруорбута. Билигин бары үөрэхтэнэн идэбитинэн үлэлии сылдьабыт. Миигиттэн аҕа эдьиийдэрбин кытта чугас дьүөгэлии курдукпут. Кэргэним дьоно Александра Викторовна уонна Виктор Семенович Федоровтар — Кэбээ­йи улууһун Чагда нэһилиэгин олохтоохторо. Эһээбит Виктор Семенович — кадровай булчут. Онон, аҕабыт саас, күһүн хайаан да дойдутугар тиийэн аҕатын кытта бултаһар. Төрөппүттэрбит биһиэхэ муударай сүбэһиттэрбит, олоххо холобур оҥостор дьоммут буолаллар. Биир саамай тумус туттар киһим – эбээм Марфа Сергеевна Бадаева. Кини «кыра тимир инструменынан сири-дойдуну барытын кэрийдим» диирэ. Кыра эрдэхпиттэн эбээм быһаччы сабыдыалынан саха төрүт култууратыгар, фольклоругар сыстан улааппытым. Онон эбээм үтүө холобурун оҕолорбор иҥэрэн салгыы сайыннарар баҕалаахпын.

Үтүө уопуту туһаныахха

— Уопсайынан, элбэх оҕо­лоох ыалы өйүүр бэлиитикэ – дойдубут саамай тирээн турар соруга дии саныыбыт. Дьиҥинэн, билигин араас көрүҥнээх өйөбүл, көмө баар. Ол эрээри дьон, информация тиийбэтиттэн дуу, хайдах дуу, билбэтэ-көрбөтө бэрт үгүс. Соторутааҕыта Коми Өрөспүүбүлүкэтигэр «Элбэх оҕолоох ыалларга социальнай өйөбүл» диэн хомуурунньук бэчээттээн таһаарбыттарын туһунан сонуну ымсыыра аахпыппыт. Ити кинигэҕэ элбэх оҕолоох ыалга ханнык өйөбүл оҥоһуллара, ону ылар туһугар ханнык докумуоннары хомуйсар наадата барыта навигатор курдук сурулла сылдьар эбит. Өссө интернет барыйаана эмиэ баар. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр эмиэ сахалыы-нууччалыы тылынан итинник көмө кинигэни таһаараллара буоллар үгүс ыалы абырыа этилэр. Саха сиригэр элбэх оҕолоохторго ханнык өйөбүл көрүллэрин бары дьиэ кэргэннэргэ тиэрдэри наадалааҕынан ааҕабыт.

Биэс сыл устата «хамсаабат» уочарат

— Саха сирин парла­мена эл­бэх оҕолоох, эдэр ыаллар­га социальнай өйөбүлү көрүүгэ улахан болҕомтону уурар. Холобур, үһүс оҕобут төрөөбүтүн кэннэ «Дьиэ кэргэн» өрөспүүбүлүкэтээҕи ийэ хапытаалын туһунан» СӨ сокуонунан көрүллэр өрөспүү­бүлүкэтээҕи ийэ хапытаалынан туһаммыппыт. «СӨ дьиэ кэргэн, ийэ, аҕа уонна оҕо аймах көмүскэлин туһунан» СӨ сокуонунан сыллата оҕоҕо оскуолаҕа кэтиллэр форма, спортивнай таҥас атыылаһарга толуйуу көрүллэрэ эмиэ улахан көмө дии саныыбыт.
Биһиги билигин биир уустук боппуруоска иҥнэн сылдьабыт. «Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн» диэн дастабырыанньаны ылаат да, босхо сир учаастагар уочаракка турбуппут. Биэс сыл устата уочараппыт чугаһыы да илик. Онон, быйыл ыксаан, ийэ хапытаалын туһанан ипотека нөҥүө учаастак атыыластыбыт.
Биирдэ эмэ киинэҕэ, ты­йаатырга сылдьарбытыгар чэпчэтиинэн туһанабыт. Оҕо­­лорбут оскуолаҕа босхо аһыыллар. Итинник чэпчэтиилэри туһаннахпытына олус үөрэбит. Биллэрин курдук, сыана күн-түүн үрдүү турар кэмигэр, дьиэ кэргэнинэн киинэҕэ дуу, пааркаҕа дуу күүлэйдиириҥ элбэх оҕолоох ыал хармааныгар охсуулаах буолар. Төрдүс оҕоҕо ханнык да субсидия көрүллүбэт эбит. Оҕо үс сааһыгар, оттон элбэх оҕолоох ыалларга 6 сааһыгар диэри быраас ырысыабынан босхо эминэн хааччыйыы баар диэн иһитиннэрии эмиэ чуолкайа суох. Мин элбэх төрөппүтү кытта алтыһабын, кэпсэтэбин-ипсэтэбин да, ким да босхо эми ылбытын билбэппин.
Дьиэ кэргэн үтүө үгэстэрэ

— Хас биирдии дьиэ үтүө үгэстэрдээх буолар. Биһиги хайаан да чугас дьоммутун мунньан оҕолорбут төрөөбүт күннэрин бэлиэтиибит. Итиэннэ биир саамай кэтэһиилээх бырааһынньыкпыт – Саҥа дьыл. Саха ыала буоларбыт быһыытынан, доҕотторбутун кытта элбэх буолан айылҕаҕа тахсан дуоһуйа сынньанан, үөрэн-көтөн, оонньоон-көрүлээн, күүс ылынан киирэбит. Кыргыттарбыт үөрэхтэрин таһынан үҥкүүнэн сөбүлээн дьарыктаналлар. Итиэннэ омук тылын үөрэтэр куруһуокка сылдьаллар. Сайын аайы Кэбээйигэ тиийэн сынньанабыт. Кэбээйигэ диэри сөмөлүөккэ билиэт сыаната эмиэ олус ыарахан. Холобур, биһиги алта буолан көтөрбүтүгэр ороскуоттаах.

«Оҕоҕун сөпкө иитиэҥ – олоххор дьоллонуоҥ»

— «Оҕоҕун сөпкө иитиэҥ — олоххор дьоллонуоҥ» диэн саха өһүн хоһооно баар дии. Биһиги оҕолорбутун сахалыы иитэбит. Оҕоҕо истиҥ сыһыан – кини олоххо ситиһиитин төрдө дии саныыбыт. Дьиэ кэргэҥҥэ хас оҕо баарыттан тутулуга суох, хас биирдии оҕо ийэ-аҕа тапталын билэн улаатыахтаах. Оччоҕо эрэ кини үтүө сиэрдээх-майгылаах, тулалыыр эйгэҕэ кэрэни өйдөөн көрөр, сырдыкка талаһар киһи буола улаатар. Туох барыта дьиэ кэргэнтэн саҕаланар дии саныыбыт. Дьиэ кэргэн бары өттүнэн бөҕө туруктаах, нус-хас олохтоох буоллаҕына, бүтүн норуот сайдар. Биһиги оҕолорбутугар ийэ, аҕа эрэ буолбакка, чугас доҕордуу сыһыаны олохтуурга кыһаллабыт. Дьиэ кэргэнинэн чөл олоҕу тутуһабыт уонна биһириибит. Оҕолорбутугар куруук «чөл олохтоох киһи өйө-санаата чөл, санаата күүстээх, үлэҕэ эрчимнээх уонна ситиһиилээх буолар» диэн санааны иитэбит.

* * *
— СӨ Ил Дархана аны биэс сылынан Саха сирин нэһилиэнньэтин ахсаанын биир мөлүйүөҥҥэ тириэрдэр соругу туруорбута дии. Ити сорук туоларын туһугар элбэх оҕолоох ыалга көмө боппуруоһа өрөспүүбүлүкэҕэ өссө күүскэ өйөнүллүөхтээх. Хас биирдии дьиэ кэргэҥҥэ уйгу-быйаҥ олоҕу, өйдөһүүнү-өйөһүүнү баҕарабыт!
— Юлия, Семен, сэргэх кэпсээҥҥит иһин махтанабын! Дьиэ кэргэҥҥит алгыс уйата буолуохтун!