Искусство норуоттары ситимниир күүһэ

Аскар Асанбекович Турумбеков, биллиилээх скульптор, Кыргызстан судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата:
— Саха сиригэр аан бастакыбын сүүрбэ сыллааҕыта кэлэ сылдьыбытым. Бу – мин иккис сырыым. Сүүрбэ сыл устата Дьокуускай куорат олус сайдыбытын, элбэх саҥа тутуу ыытыллыбытын көрөн сөхтүм-махтайдым. Куорат олус тупсубут.
Саха сиригэр М.К.Аммосов төрөө­бүтэ 120 сыллаах үбү­лүөйүгэр аналлаах тэрээһиннэр чэрчилэринэн Кыргызстан Өрөс­пүү­бүлүкэтин литература­тын уонна искусствотын күн­нэригэр биһиги Кыргызстан худуоһунньуктарын сүүрбэттэн тахса бастыҥ үлэлэрин искусство сү­гүрүйээччилэрин дьүүлүгэр аҕал­лыбыт. Быыс­­тап­­ка­ҕа араас ха­йысхаларга: живописка, гра­фикаҕа, скульптураҕа уо.д.а. үлэлэр туруоруллуохтара. Айан суола ыраах буолан, хомойуох иһин, үгүс худуоһунньуктар үлэлэрин сатаан аҕалбатыбыт.

Бу күннэргэ биһиэхэ уруулуу саха норуотун үгэстэрин, култууратын уонна искусствотын кытта билсиэхпит. Мин санаабар, бу түгэҥҥэ култууралар хардарыта байытыһыылара көстөр. Инникитин Кыргызстаҥҥа Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын күннэрэ ыытыллыахтара диэн бүччүм баҕа санаалаахпыт. Саха сирин искусствотын диэйэтэллэрин кытта тэҥҥэ бырайыак оҥорорбут буоллар олус үчүгэй буолуо этэ. Бүгүн Худуоһунньуктар дьиэлэригэр хас да мастарыскыайга сылдьан саха худуоһунньуктарын үлэлэрин кытта билистибит. Саха худьуоһунньуктара сүдү талааннаахтар.
Биһиги өрөспүүбүлүкэбит историятыгар Максим Аммосов аата ураты миэстэни ылар. Кини Киргизияҕа төһө да кылгас кэм устата үлэлээтэр, бэлиэ суолу-ииһи хаалларбыта. Кыргыз норуота саха чулуу уола судаарыстыбаннай үлэҕэ национальнай каадырдары анааһыҥҥа, репрессия сылларыгар олохтоох интеллигенцияны көмүскээһиҥҥэ ураты болҕомтотун уурбутун билэр уонна ону сыаналыыр. 2012 сыллаахха ахсынньы 7 күнүгэр саха норуотун уһулуччулаах уола Максим Аммосов төрөөбүтэ 115 сылыгар Бишкек куорат киинигэр пааматынньык туруоруллубута. Пааматынньык ааптара — академик Тургунбай Садыков. Итиэннэ Култуура министиэристибэтин дьиэтигэр мемориальнай дуоска ыйаммыта. Ааптар — саха скульптора Максим Павлов. Ити дьиэ Максим Кирович үлэлиир кэмигэр Бырабыыталыстыба дьиэтэ этэ.
Кыргызстан уонна Саха сирин духуобунай сибээстэрин бөҕөргөтүүгэ парламент бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков улахан кылааты киллэрэригэр махтанабыт!
Суйутбек Торобеков, Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин народнай худуоһунньуга:
— Мин Саха сиригэр маҥ­найгыбын кэллим. Сарсыарда көтөн кэлээппитин кытта аэропорка биһигини олус истиҥник, үрдүк тэрээһиннээхтик көрүс­түлэр. Онон бастакы санаам — саха норуота олус ыалдьытымсах эбит.

Бэйэм дойдубар сылдьар курдук сананабын. Арай дьиэлэр сыбаайаҕа туралларын көрөн соһуйдум. Урут дьиэни итинник туталларын көрө-истэ илигим. Итиннэ ирбэт тоҥ дьайыытын өйдөөтүм. Биир идэлээхтэрим мастарыскыайдарыгар сылдьан олус дуоһуйдум. Биһиги худуоһунньуктар — биир норуоппут. Ону ааһан, история кэпсииринэн, сахалар уонна кыргызтар уруулуу омукпут. Бэйэ-бэйэбититтэн тэйиччи олорор буолан сотору-сотору көрсөр кыахпыт суох. Ол да буоллар, саха худьуоһунньуктара биһиэхэ хас да төгүл кэлэ сылдьыбыттара. Былырыын народнай худуоһунньук Юрий Спиридонов тиийэ сылдьыбыта. Биһиги пленэр тэрийбиппит. Мин кини мэтириэтин ойуулаабытым. Ону бу кэлэрбэр илдьэ кэллим. Уонча сыллааҕыта ССРС народнай худуоһунньуга, саха норуотун духуобунай лидерэ Афанасий Осипов нэдиэлэ устата биһиэхэ тиийэн үлэлээбитэ. Онтон сыл кэриҥэ буолан баран, миэхэ альбомун ыыппыта, онно биһиги дойдубутугар аналлаах уруһуйдары көрөн олус да үөрбүтүм. Афанасий Николаевич 2008 сыллаахха 80 сааһын бэлиэтиир үбүлүөйүн көрсө тэрийбит быыстапкатыгар Киргизия туһунан хартыыналара киирбиттэрэ олус кэрэхсэбиллээх.
Түгэнинэн туһанан, Саха сирин киин куоратын олохтоохторун уонна ыалдьыттарын СӨ национальнай художественнай музейыгар быыстапкаҕа ыҥырабыт. Быыстапкаҕа мин уопсайа үс үлэм туруоҕа.
Мин санаабар, искусство норуоттары чугаһатар, искусство хас биирдии киһиэхэ үтүө сырдык санаалары саҕар. Биһиги, бу эйгэ үлэһиттэрэ, бары биир сыаллаахпыт — олоҕу кэрэ оҥо­руу.
Саха чулуу уола Максим Кирович Аммосов олоҕун, үлэтин-хамнаһын, кини төрөөбүт норуотун туһунан биэс сыллааҕыта Бишкеккэ пааматынньык туруоруллуор диэри элбэҕи билбэт эбиппит. Биһиги Саха сирин парламенын бэрэссэдээтэлигэр Александр Николаевич Жирковка икки бырааттыы омук хардарыта сибээстэрин бөҕөргөтүүгэ ыытар үлэтин иһин улахан махталлаахпыт. Саха уонна кыргыз омугун бигэтик ситимнээбит Максим Аммосов салалтатынан Киргизия Өрөспүүбүлүкэтэ союзнай статустаммыта, Төрүт сокуоннаммыта. М.К. Аммосов биһиги дойдубут экономиката, култуурата сайдарын туһугар баай уопутун, күүһүн-уоҕун биэрэн туран үлэлээбитэ. Онон кыргыз норуота Максим Аммосовы уонна кини төрөөбүт норуотун мэлдьи дириҥ ытыктабыллаахтык саныыр.