Төрөөбүт истиэнэбит билэн турдаҕа

Алын ыйааһыннарга Арассыыйа таһымыгар күрэхтэһэр хас да уоллаахпыт. Бигэ көрдөрүүлэрэ суохтар: биир күрэхтэһиигэ үчүгэйдик кытталлар, атыҥҥа эстэн тахсаллар. Ол аата эрчиллии быстыбат процеһыгар (функциональнай бэлэмнэригэр), уйулҕаларын туругар, майгы-сигили хаачыстыбатыгар, күннээҕи олохторун-дьаһахтарын боппуруостарыгар туох эрэ дьиэктэр баар буолуохтарын сөп.
Саха сиригэр бокс көҥүл тустууну кытта биир кэмҥэ тэҥҥэ саҕаламмыта. Ол эрэн, спорт бу икки көрүҥүн дьылҕалара биһиэхэ улаханнык араастаһаллар. Боксаҕа улахан ситиһиилэр быдан хойутаан уонна олох сэдэхтик, дэҥнэтэн кэлэн барбыттара. Ол үрдүнэн билигин дойду, Дьобуруопа, аан дойду уонна олимпиада үрдүк таһымнарыгар ситиһиилэрдээхпит. Ол курдук, аан дойду чөмпүйэнээтин боруонса уонна үрүҥ көмүс, Үтүө дьулуур оонньууларын үрүҥ көмүс уонна боруонса, олимпиада боруонса мэтээллэрин моонньубутугар иилинэн сылдьабыт. Оттон Дьобуруопаны барбах ааһан иһэн «сынньан» кэбиһэр курдукпут. Кэлин 15 сылга Дьобуруопа рингэтиттэн кыһыл көмүс солотуулаах 5 мэтээллээхпит итинник дэбдэтинэ этэрбитин туоһулуур.
Спорка урукку ситиһиилэр, ылыллыбыт үрдэллэр исто­рияҕа хаалаллар. Спорт салгыы сайдарыгар бүгүҥҥү ситиһиилэр наадалар.
Боксаҕа кэлиҥҥи сүүр­бэччэ сыллааҕы улахан ситиһиилэр Артур Пахомов аатын кытары быһаччы ситимнээхтэр. Ону кини талааннаах тус тириэньэр быһыытынан ситиспитэ. Аны туран, Артур Иннокентьевич өрөспүүбүлүкэ ыччакка уонна улахан дьоҥҥо сүүмэрдэммит хамаандаларын бас тириэньэрэ. Ол аата өрөспүүбүлүкэҕэ бокс бүгүҥҥү туругар тус эппиэттээх киһи буолар.
– Өрөспүүбүлүкэ чөмпү­йэнээтэ 40 боксер кыттааччылаах ыытыллыбытын туһунан хаһыаттар суруйаллар. Былыр соҕотох Ньурба оройуонун күрэхтэһиитэ 50-60 кыттааччылаах буолара. Оттон өрөспүүбүлүкэтээҕи «Урожай» уопсастыба чөмпүйэнээтэ 100-тэн тахса боксердаах буолара. Бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 40 спортсмен күрэхтэһэрин хайдах өйдүөххэ сөбүй?
– Биһиэхэ боксаҕа үөскээ­бит балаһыанньа итинник. Өрөс­пүүбүлүкэҕэ улахан дьону эрчийии Дьокуускай бэрт аҕыйах үөрэҕин тэрилтэлэригэр уонна УОР-га эрэ ыытыллар. Нерюнгрига, Алдаҥҥа уонна Беркакитка дьарыктаналлар. Тыа сиринээҕи улуустарга улахан дьону эрчийии суох буолбута ыраатта. Оҕолору дьарыктааһын тиһигин быспакка ыытыллар, тириэньэрдэр оҕону эрэ кытта үлэлииллэр.
– Эйиэхэ бэйэҕэр чопчулаан этэр наада суох буолан баран, ааҕааччыларга анаан кэпсэтэ олорор дьон буоллахпыт дии. Оҕо уонна ыччат спордун соруга диэн, эрэсиэрбэни иитэн таһаарыы. Дьиҥнээх улахан ситиһии улахан спорт түмүгүнэн эрэ ааҕыллар (манна улахан киһи спорда диэн өйдөбүлү эмиэ киллэрэбин). Биһиэхэ кыра, обургу оҕо, эдэр ыччат дьарыктанар уонна күрэхтэһэр. Оттон улахан дьоҥҥо ким күрэхтэһэрий?
– Оттон ити бэйэҥ бэлиэтээбитиҥ курдук, бэрт ахсааннаах кыттааччылаах күрэхтэһиилэр ыытыллаллар. Сүрүн күрэхтэһиилэр оҕону хабаллар, кинилэргэ туһаайыллаллар. Барыта орун-оннугар буолуо этэ, өскөтө обургу оҕолор, ыччаттар сыалланан уонна интэриэстэнэн улахан дьон састаабыгар көһөн иһэллэрэ буоллар. Кинилэр буоллаҕына, салгыы барарга мотивациялара суох буолан, сыыйыллан туораан хаалаллар. Эбэтэр романтикалаан, биир-бииргэ күөн көрсүү атын көрүҥнэригэр көһөллөр. Өйдөрө-санаалара ситэ илик ыччаттар панкратион эҥин курдук күөн көрсүү көрүҥнэринэн дьарыктанан, баҕар, харчы өлөрүөхпүт дии саныахтарын сөп. Ол букатын сыыһа санаа. Үрдүк эриэйтиннээх профессиональнай киирсиигэ эрэ харчы өлөрүөххэ сөп, ону даҕаны бэрт дьоҕус сууматтан саҕалаан. Ити көрүҥнэргэ бэлэмиҥ итэҕэстээх, хараактырыҥ кыайбат буоллаҕына, биир киирсиинэн спортивнай карьераҥ букатыннаахтык тохтуоҕа.
– Өрөспүүбүлүкэ көҥүл тустууга, урааннаах уһун сылларга соҕотох Лебедевинэн хаххаланан, үрдүк таһымҥа эргийсэн кэллэ. Боксаҕа биир оннук балаһыанньа, уот диэки көрөр киһибит – Егоров эрэ.
– Хайыахпытый, айылҕаттан анаппыт кыахпыт оччо буоллаҕа. Атын өттүнэн, биһиги курдук кыра омук биирдиилээн чулуу уолаттардааҕа даҕаны куһаҕана суох ситиһии. Даарым кырабыт-харабыт эрээри, бэйи, испитигэр буорахтаах омук буолабыт. Аан дойдуга төһөлөөх элбэх кыра да, улахан да норуоттар баалларый, Спорт хайа да көрүҥэр биир да олимпийскай чөмпүйүөнэ суох бүтүн норуоттар бааллар эбээт. Спорт киэҥ эйгэтэ саха норуота кимин-тугун туһунан үчүгэй өйдөбүллээх диэн этиэххэ сөп.
– Билиҥҥитэ соҕотох эрэлбит – уолуҥ туһунан кэпсэтиэх эрэ. Аан дойду чөмпүйэнээтигэр кыайтарыыгыт туһунан тус бэйэм тугу да булан аахпакка хаалбытым.
– Чөмпүйэнээт балаҕан ыйыгар Германия Гамбург куоратыгар ыытыллыбыта. Вася ыйааһынын 56 киилэттэн 49 киилэҕэ үүрбүтэ. Уол ситэн-хотон, ыйааһына үрдээн испитэ буолан баран, хонтуруолга тута сылдьыбыппыт. Урукку өттүгэр сэниэтин эспэт курдук, өссө ардыгар букатын чэпчэкитик түһэрэн кэбиһэр буолара. Оттон ити сырыыга организма «өсөһөргө» санаммыт быһыылааҕа. Ыйааһына түһэрин түспүтэ эрээри, ис саппааһын «илдьэ барбыт» эбит. Бастакы утарылаһааччытын холкутук кыайбыта. Туруга үчүгэй эбит диэн испэр үөрэ санаабытым. Казахтыын киирсиитигэр, иккис раунд ортотуттан сылайан барбыта биллибитэ. Түмүгэр, кыайыыны Казахстаан боксера суруммута.
Вася утарыла­һаач­чытыгар буолбакка, ыйаа­­һына «оонньоо­һу­нугар» түбэһэн кыайтарбыта. Өссө биир төрүөт баар эрээри, онно тэнийэ барбаппын. Кыайтардыбыт да, кыайтардахпыт дии. Дьиҥэр, тус бэйэм ол иккис төрүөтү ордук сууһарыылааҕынан ааҕабын.
– Барыаххын иннинэ бэчээккэ биэрбит кэпсэтиигин түбэһэн аахпытым уонна сөбүлээбэтэҕим. Булгуччу кыһыл көмүс мэтээлгэ суоттанабыт диэн ис хоһооннооҕо. Барытын өйдүүбүн эрээри, өбүгэ сэрэтэр уонна харыстыыр үгэһэ баар эбээт. Ол үгэс саха киһитин өйүгэр-санаатыгар эрэ буолбакка, өссө этигэр-хааныгар иҥэн сылдьыахтаах.
– Сөпкө этэҕин, адьас утарбаппын. Мин уолбунаан дойду араас омуга састааптаах сүүмэрдэммит хамаандатын кэлэктиибигэр хастыы да ый сылдьабыт. Сүүмэрдэммит хамаанда анал тириэньэрдэрин сүбэтэ баар. Ону таһынан, биирдиилээн боксердар сирэй тириэньэрдэрэ кыттыһаллар. Бэйэлэрин национальнай уратыларынан даҕаны, тутаах тириэньэр кытаанах ирдэбилинэн даҕаны, эн бэйэҥ күүскэр саараҥныыр тыл аҥаарын да быктаран буолуохтааҕар, ону өйгөр-санааҕар даҕаны тутуо суохтааххын. Балаһыанньа итинник.
– Уолгунаан инники, чуолаан бу сыллааҕы былааҥҥыт хайдаҕый?
– Аан дойду чөмпүйэнээтин кэнниттэн, Вася 52 киилэ ыйаа­һыннаахтарга көһөрүн туһунан кэпсэтии барбыта. Вася тутатына сөбүлэспитэ уонна үөрүүлээҕэ, ити быһаарыныыбытыгар ту­таах тириэньэр Эдуард Викторович Кравцов сөбүлэҥин биэрбитэ. Онон, билигин Василий Егоров 52 киилэ ыйааһыннаахтарга киирсэр боксер. Вася – хараактыра чокуур, уйулҕа өттүнэн бэлэмэ лаппа үчүгэй. Атын ыйааһыҥҥа көһүү буомун туох да сүтүгэ суох туоруурга бэлэммит.
Олунньу 20 – 25 күннэригэр Александр Федотов бирииһигэр спорт маастарын нуормата бааллаах Бүтүн Арассыыйатааҕы турнир ыытыллаары турар. Вася онно аан бастакытын 52 киилэҕэ кыттыаҕа. Кулун тутар саҥатыгар Арассыыйа национальнай хамаандатын эрчиллэр түмсүүтэ ыытыллар. Ол кэнниттэн Польша улуу тириэньэрэ «папаша» Штамп кэриэһигэр норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга кыттыаҕа. Бэс ыйын саҥатыгар Казахстааҥҥа Н.Назарбаев бирииһигэр Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандата кыттыыны ылыаҕа. Чугастааҕы былааннарбыт итинниктэр. Хайа уонна аны күһүн бэйэбит дьиэбитигэр-уоппутугар Арассыыйа чөмпүйэнээтин ыытыахпыт турдаҕа дии.
Вася атын ыйааһыҥҥа көһөр түбүгэ киниэхэ ордук тоҕоостоох кэмҥэ түбэстэ дии саныыбын. Саҥа ыйааһыҥҥа үөрэнэригэр бириэмэ баар. Дьобуруопа, аан дойду чөмпүйэнээттэрэ ыытыллыбат кэмнэрэ, олимпиадаҕа диэри бириэмэ эмиэ баар.
Сэтинньигэ диэри 52 киилэ ыйааһыннаахтарга эриэйтининэн 6 киһи иһигэр сылдьыбыта. Билигин үсүһүнэн сылдьар, иннигэр Арассыыйа икки төгүллээх чөмпүйүөнэ Кудряков уонна аан дойду боруонса призерэ Галанов бааллар.
Сири аннынан иһиллэринэн, МОК бэрэсидьиэнэ Томас Бах эр дьон боксатыгар 8 ыйааһыны оҥорорго этэр диэн буолар. Ол курдук, 51 – 55 – 60 – 65 – 71 – 77 – 86 киилэҕэ диэри уонна онтон үөһээ ыйааһыҥҥа. 51 киилэ саха боксердарыгар «дьоллоох» ыйааһын этэ. Ол курдук, Александр Михайлов Сэбиэскэй Сойууска бастаабыта, аан дойду боруонса призерэ буолбута. Анатолий Филиппов Сойууска чөмпүйүөннээбитэ, Анатолий Пахомов РСФСР спартакиадатыгар бастаабыта. Өскөтө ыйааһын уларыйдаҕына даҕаны, Вася Егоров улахан оҕустарыыта суох хаалыан сөп курдук.
Дьэ, итинник өрөспүүбүлүкэ бас тириэньэрэ уонна саха норуотун эрэлэ Василий Егоров сирэй настаабынньыга Артур Иннокентьевич Пахомов кэпсээнэ. Манна даҕатан эттэххэ, бу бүгүн, 16 чыыһылаҕа, Артур Иннокентьевич төрөөбүт күнэ – 64 сааһын туолла. Тоҕоос түбэспиччэ, спорду таптааччылар ааттарыттан дьоро күнүнэн эҕэрдэлээн кэбиһиэҕиҥ.
Артур Иннокентьевич олохпун спорка анаатым диэн дорҕоонноохтук этэр толору бырааптаах. Уонча сыл өрөспүүбүлүкэ күүстээх боксердарын ахсааныгар сылдьыбыта. Оччолорго, саха боксердарын ситиһиилэрэ сэмэй эрдэҕинэ, Бүтүн Сойуустааҕы кэккэ турнирдар кыайыылаахтарынан, Сибиир уонна Дальнай Восток чөмпүйүөнүнэн, өрөспүүбүлүкэ элбэх төгүллээх кыайыылааҕынан буолбута. Сыраны-сылбаны ылбахтаһар тириэньэр үлэтигэр 41 сылын биэрэн сылдьар.
Киһи өлбүтүн кэннэ буолбак­ка, кини өссө үлэлии сылдьан хайҕа­ныахтаах. Артур Иннокентьевич 5 олимпийскай циклга ( 1 цикл 4 сылга тэҥнэһэр) Арассыыйа боксаҕа сүүмэрдэммит хамаандатыгар үлэлэһэн кэллэ. Тириэньэрдиир үлэтигэр уонна спортивнай дипломатияҕа улахан оскуоланы барда, сыаната биллибэт сүүнэ уопуту иҥэриннэ. Арассыыйа таһымыгар саха боксатын аптарытыатынан билинилиннэ. Билиҥҥи кэмнээҕи саха боксатын албан ааттаах ситиһиитэ тус бэйэтин уонна үөрэнээччилэрин ааттарын кытта быстыспат сибээстээх.

Прокопий ИВАНОВ. 

Хаартыска5а Артур Пахомов бокс профессора Ашот Гаракянныын