Аллаах ат айаныгар ханыылыы

Дьон-сэргэ уйгулаах олоҕун оҥорууга — биир санаанан

Улуус быйылгы үлэтэ-хамнаһа бүтүннүүтэ уоттаах сэрии сылларыгар норуоту аччыктааһынтан быыһаабыт сүҥкэн үтүөлээх биир дойдулаахтарын, өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай деятелин Илья Егорович Винокуров төрөөбүтэ 120 сылын чэрчитинэн ыытыллан түмүктэнэн эрэр. Ол курдук «Тыа сирин территориятын сайыннарыы» тус сыаллаах федеральнай программанан Партизаҥҥа, Модукка уонна Граф Биэрэгэр киирии суоллар оҥоһуллубуттар. «Куораттан тахсар итиэннэ Хатырыкка, Түбэҕэ тиийэр суолларбытын республика дьаһайыытыгар көһөрөн, туһааннаах министиэристибэлэри кытта үлэлии сылдьабыт, өрөспүүбүлүкэ бэйэтин дьаһайыытыгар ылыаҕыттан суол-иис балайда тубуста», — диир Иван Попов.

— Быйыл балаҕан ыйын ортотугар Аппааныга «Тыа сирин бигэ туруктаахтык сайыннарыы» диэн федеральнай программа чэрчитинэн «Озернай» квартал силигин ситэн үөрүүлээх быһыыга-майгыга аһылынна. Бу тус сыаллаах федеральнай программанан 455 учаастак түҥэтиллэн, барыта саҥа дьиэлэр дьэндэһэннэр, көрүөхтэн үчүгэй квартал буолан эрэриттэн бары да үөрэбит. «Озернайга» уот, күөх төлөн ситимэ тардыллан, инженернэй инфраструктура толору оҥоһулунна. Ити барыта үс өрүттээх үбүлээһининэн: федеральнайдааҕы, респуб­ликатааҕы, улуустааҕы бюджеттан, уопсайа 500 мөл. солк. кэриҥэ үп көрүллэн, бу дьоһун квартал тутуллан киирдэ,— диэн Иван Романович салгыы кэпсиир.

Улуус араас таһымнаах федеральнай программаларга кыттыытын түмүгэр манна барыта 14 объегы тутууга үп көрүллэн, сорҕото үлэҕэ бэлиэр киирбит, атыттарыгар үлэ бара турар эбит. Кырдьык да, «Озернай» кварталга 455 ыал ньир-бааччы олорор усулуобуйата тэриллибитэ тыа сирин сайдыытыгар биир улахан хардыынан буолара саарбаҕа суох. Тоҕо диэтэххэ, инникитин маннык толору хааччыллыылаах аныгы кварталлар хас тыа сирин ахсын баар буолан иһиэхтэрэ. Ол туһугар олохтоох салалта дьон-сэргэ өйүн санаатын түмэн, биир санаанан бу курдук күүскэ үлэлиэхтэрин эрэ наада.

Биир сүрүн хайысха — үөрэхтээһин

Үөрэхтээһин Нам улууһугар биир сүрүн хайысханан буоларынан болҕомто киинигэр турар. 2016 сыл саҥатыгар үөрэх тэрилтэлэригэр техническэй персоналы сарбыйыы кыһалҕата сытыытык турбута. Ол саҕана Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков планеркатын кэмигэр уокуругуттан нэһилиэнньэни кытта көрсөн киирбит депутат Алексей Еремеев Намҥа, улууска, нэһилиэктэргэ үөскээбит ити кыһалҕаны иһитиннэрбитэ. Онно өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлигэр Галина Данчикова±а Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков аатыттан суһаллык сурук бэлэмнээн ыытар дьаһал ылыллыбытын түмүгэр, итиитинэ барыта этэҥҥэ быһаарыллан хаалбыттааҕа.
Оҕолору аһатыыга оскуоларга үп кырыымчык. Нам улууһа маны туоратаары олохтоох бюджеттан бу сыалга эбии үп көрөн, оҕолор иккитэ тото-хана аһаан абыраммыттар. Оҕо саадыгар уочараты суох оҥорор сыалтан салалта сүбэнэн 1 Хомустаахха оҕо саадын дьиэтин атыылаһыы, Граф Биэрэгэр 50 миэстэлээх оҕо саадын ситэрии, Көччү микрооройуоҥҥа 50 миэстэҕэ оҕо саадын тутуу, кылгас болдьохтоох бөлөхтөрү тэрийии, иллэҥ иэннэри көдьүүстээхтик туһаныы, оҕо көрүүтүгэр дьоҕус предпринимательствоны өйөөһүн дьаһалларын ылыммыта көдьүүстээх буолбут.
Быйыл Бөтүҥ, Арбын, Хамаҕатта уонна Искра оскуолаларыгар 4 спортивнай саала тутуллар. Таастаахха,  Арбыҥҥа 25 миэстэлээх, Бөтүҥҥэ 50 миэстэлээх оҕо саадын тутууга контрактар түһэрсиллибиттэр, Модукка 50 миэстэлээх оҕо саадын тутуу саҕаланыахтаах. Былааҥҥа, уочарат төһө да ыраах буоллар, Намҥа, Бөтүҥҥэ, Модукка, Түбэҕэ, Граф Биэрэгэр, Хамаҕаттаҕа, Көбөкөҥҥө оскуолалар тутуулара тураллар. Ааспыт үөрэх сылыгар Партизан нэһилиэгэр 160 миэстэлээх оскуола үлэҕэ киирбит.
Кэнники сылларга үөрэх тэрилтэлэрин өрөмүөнүгэр федеральнай программа тохтотуллубутунан, туһааннаах сылга уонна капитальнай өрөмүөҥҥэ бэриллэр үп кээмэйэ лаппа аҕыйаабыт. Маны намнар күүскэ туруорсар санаалаахтар.

Эґиил – М.К.Аммосов төрөөбүтэ 120 сылыгар

Намнар Максим Кирович Аммосов эһиил төрөөбүтэ 120 сылын бэлиэтээри, үбүлүөйдээх тэрээһин үлэлэрин бэлиэр саҕалаабыттар.
— Илья Винокуров төрөөбүтэ 120 сылыгар аналлаах сылбытын түмүктээт даҕаны, сүдү биир дойдулаахпыт, саха норуотун уһулуччулаах уола Максим Аммосов төрөөбүтэ 120 сылын арыйыахтаахпыт. Правительство бэрэссэдээтэлэ Галина Данчикова оннугар саҥа талыллыбыт Евгений Чекин уонна Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков салайааччылардаах өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрийэр хамыыһыйа былаанын быһыытынан Александр Николаевич соторутааҕыта Кыргызтаҥҥа икки өрөспүүбүлүкэ бу улахан бэлиэ түгэни кыттыгас ыытар дьаһалларыгар кэпсэтиилэри, чопчулааһыннары ыытар сыаллаах баран кэллэ. Биир дойдулаахпыт аатын үйэтитиигэ сүҥкэн үлэни иилээн-саҕалаан ыыта сылдьар А.Н.Жирковка Нам улууһун, Хатырык нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ улахан махталлаахтар. Максим Аммосов үбулүөйүнэн улуус өттүттэн туруорсар этиилэрбит министиэристибэлэр, биэдмистибэлэр көрүүлэригэр киллэриллэн тураллар.

Ону таһынан улуус бюджетыгар бэйэбит кэккэ үлэлэрбитин М.К.Аммосов 120 сылын чэрчитинэн киллэрэри былаанныыбыт. Улуус уонна Нам нэһилиэгэ кыттыһаннар, кинотеатрбыт утары Максим Аммосов болуоссатын уларытан оҥоро сылдьабыт. Болуоссакка Максим Аммосов бюһа буолбакка, турар пааматынньыгын оҥорор баҕалаахпыт. Бырайыак харчыта көрүллэн турар, эһиил бүтүөхтээх. Онон ытыктабыллаах киһибит аатын сүгэр тэрилтэлэрбитигэр, суоллабытыгар-иистэрбитигэр ыытыллыахтаах үлэ-былаан туох да киэҥ, — диэн Иван Романович олоххо киирээри турар былааннартан сорҕотун билиһиннэрэр. «Гектарга» сайабылыанньалар киириилэригэр намнар сирдэрин-уоттарын докумуоннаан, бэлэмнээх көрсүбүттэр.

Бюджет-2017: улуус этэҥҥэ олорорун туһугар

— Билигин кэлэр сыллааҕы бюджеппытын ылыныыга бэлэмнэнэбит. Ол быһыытынан бүгүн тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаах икки хайысханы истэн, дьүүллэстибит. Өрөспүүбүлүкэттэн кэлэр үбү таһынан улуустан 20-22 мөлүйүөн солкуобайы көрөн, кэнники сылларга кыттыгас үбүлээһин ньыматын туһаныыбыт үчүгэй өрүттээҕин көрдөрдө. Нэһилиэктэр баһылыктара билигин бачча сууманы уктахпытына, улуустан оччо харчы кэлэр диэн үчүгэйдик өйдөөтүлэр. Ол иһин ити өттүгэр элбэҕи көрүнэ сатыыр буоллулар. Урут боруобаҕа диэн, 200-300 тыһыынчаны көрө сылдьыбыт нэһилиэктэр билигин көдьүүстээх үлэлэри ыытыахха сөбүн чуолкай билэннэр, 700-800 тыһыынчаны, ардыгар 1,5 мөл. солкуобайы угаллар. Обургу нэһилиэнньэлээх элбэх бюджеттаах нэһилиэк элбэх сууманы көрүнэр кыахтаах. Аны оччотугар улуустан көрүллэр үп кээмэйэ 1-2 нэһилиэгинэн бүтэн хаалыан учуоттааммыт, баччаҕа диэри көрүөххүөтүн сөп диэн, тыырар суумабыт кээмэйин ыйан-кэрдэн биэрэбит.
Улуустан нэһилиэккэ көрүллэр көмө харчыбытыгар фонда тэрийэр баҕалаахпыт. Төннөн кэлбит үпкэ эбии үп көрүллэн, саҥа саҕалааччыларга эбэтэр кыраны тэринэн баран, өссө кэҥэтинэр дьоҥҥо уо.д.а. көмөлөһөр санаа баар. Тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарар салаата предпринимательство салаатыгар сөп түбэһэрин быһыытынан фонда предпринимательство фондатын иһинэн үлэлиэхтээх диэн этиилэр бааллар. Бу өттүгэр салгыы үлэлиэхпит, — диир улуус мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ.
Депутаттар билигин бары хайысхаларга, программаларга көрбүт үптэрэ ааһан эрэр сылга төһө көдьүүстээхтик туһаныллыбытын ырыта, сыаналыы сылдьаллар. Сыл анараа өттүгэр оҥоһулубут барыллааһын төһө тус сыалын ситтэ диэн ааспыт сыл бюджетын туһаныы көдьүүһүн Экономическай Сэбиэккэ эмиэ көрбүттэр.
Билигин сорох учууталлар, техническэй персонал хамнастарын кыччааһына буолуон сөп диэн элбэх киһи долгуйан эрэр. Онно сыһыаннаах ыам ыйыгар тахсыбыт уураах кэлэр сыл тохсунньутуттан олоххо киириэхтээх. Ол иһин бу боппуруоска улуус үөрэҕин салайааччыларын ыҥыран, депутаттар билиилэригэр-көрүүлэригэр истиилэри ыытан олороллор. «Кэлин боппуруос сытыырхайар түгэнигэр Ил Түмэҥҥэ сокуону көҕүлүүр наадата тирээн кэлиэн сөп. Эһиилги сылбытыгар өрөспүбүүлүкэ бюджета хайдах аттарылларыттан барыта тутулуктаах», — дииллэр депутаттар.

Ил Тµмэн уонна улуус мунньаҕа: этиилэр олоххо киирэллэр

Ил Түмэн бүтэһик сессиятыгар улуустар уонна куораттар депутаттарын мунньахтарыгар эбии икки дуоһунаһы – аппарат салайааччыта уонна аппарат салайааччытын солбуйааччы – көрөр сокуон бүтэһиктээх ааҕыыга ылылынна. Ол туһунан Иван Романович туох санаалааҕын бу курдук этэр:
— Итиннэ сыһыаннаах ыйытыылар мэлдьи үөскүүллэр. Улуус мунньаҕа араас өрүттээх олохтоох боппуруостары көрөн-дьүүллэһэн ылынар буолан, оруола улаатан иһэрин бэлиэтиир тоҕоостоох. Анал дуоһунастаах үлэһиттэр баар буолуулара мунньах көрүүтүгэр киириэхтээх боппуруостары бэлэмнээһин хаачыстыбата тупсуутугар, сөптөөх быһаарыы ылыллыытыгар көдьүүстээх буолара саарбахтаммат. Ол иһин Россия 58 субъегар итинник үлэһиттэри көрүнэн үлэлэтэ олороллор.
Манна даҕатан эттэххэ, биһиги улууска Нам бөһүөлэгэр, Хатыҥ Арыыга уонна I Хомустаахха босхоломмут бэрэссэдээтээллэр үлэлииллэр эрээри, боппуруостар син биир бааллар. Оттон аҕыйах нэһилиэнньэлээх хотугу улуустарга босхоломмут бэрэссэдээтэли анааһын нэһилиэнньэ ахсааныттан тутулуктаах. Баһылык уонна депутаттар бэрэссэдээтэллэрин дуоһунаһыгар биир киһи — баһылык бэйэтэ — үлэлиир: бэйэтэ бэйэтигэр сорудах бэринэр, бэйэтэ бэйэтин хонтуруолланар. Ил Түмэн улуустар, нэһилиэктэр мунньахтарын үлэтин көдьүүһүн үрдэтиигэ болҕомто ууран, бу іттµгэр сокуоннары өссө да ылынан истэр ханнык диэн эрэнэбит. Биһиги бэйэбит Ассоциациябыт нөҥүө сокуону көҕүлүүр этиилэрбитин киллэрэн, кытта олоробут.
Түмүк оннугар эттэххэ, улуустар мунньахтарын үлэтэ майгыннаһар эрээри, туспа суоллаахтара-иистээхтэрэ, уратылаһар уопуттаахтара харахха быраҕыллар. Өрөспүүбүлүкэ кииниттэн чугас олорор улуустарга үлэ-хамнас тэтимэ сыыдам, тэйиччилэргэ арыый да нэс курдук. Намнар куораты кытта ыксалаһа олорор буоланнар, бары өттүнэн барыыстаах балаһыанньалара бу өттүгэр эмиэ көстөн ааһар. Онон улуус инники сайдыытыгар аллаах ат айаныгар ханыылыы, ахсымнык хардыылыыр.

Дьокуускай-Нам.