Анастасия Михайлова: «Киин аҺыллыбыта үчүгэйтэн ордугу аҕалбата»

Урукку өттүгэр биҺиэхэ доруобуйата хааччахтаах киҺи көннөрү дьон курдук, таптаабыт сиригэр сылдьар, спордунан дьарыктанар кыаҕа суоҕа. Ол эрээри кэнники сылларга ити урукку өттүгэр таарыллыбатах боппуруоска судаарыстыба өттүттэн болҕомто ууруллан эрэрэ киҺини үөрдэр.

2014 сыллаахха Дьокуускайга адаптивнай физическэй култуураҕа уонна спортка өрөспүүбүлүкэтээҕи киин аҺыллан үлэтин саҕалаабыта. Киин ыытар үлэтин-хамнаҺын туҺунан дириэктэр Анастасия Михайлованы кытта көрсөн кэпсэтэ сырыттыбыт.

Сөбүлээн сылдьар миэстэлэригэр кубулуйда

– Анастасия Семеновна, урукку өттүгэр биҺиэхэ доруобуйалара хааччахтаах дьону спортка уҺуйар тэрилтэ суоҕа. Онон саҥа сүүрээн буолар. ¥лэҕитин саҕалыыргытыгар туох уустуктары көрсүбүккүтүй?

– 2013 сыллаахха ахсынньы 30 күнүгэр бырабыыталыстыба адаптивнай физическэй култуураҕа уонна спортка өрөспүүбүлүкэтээҕи киини аҺан үлэлэтэр туҺунан дьаҺала тахсыбыта. Онтон нөҥүө сылыгар ыам ыйын 21 күнүгэр, оруобуна төрөөбүт күммэр тэрилтэ регистрацияланан, туспа юридическэй сирэй буолбута. Ити иннинэ тэрилтэ докумуоннарын бэлэмнээҺининэн, тэрийэр үлэнэн дьарыктаммыппыт.

Өссө быҺааран кэпсиир буоллахха, физическэй култуураҕа уонна маассабай спортка управлениены уларытаннар, биҺиги тэрилтэбит үөскээбитэ. «Самородок» бассейн базатын кииҥҥэ анаан биэрбиттэрэ. Тэрилтэбит Дьокуускай хабыллар хаба ортотугар турара үчүгэй. Онон доруобуйалара хааччахтаах дьон, оҕолор сылдьалларыгар табыгастаах. Бассейммыт алта дорожкалаах. Онно инбэлииттээх дьон, бука бары босхо сылдьаллар. Кинилэргэ анаан тренердэр, инструктордар бааллар. ¥лэҺиттэр бары үөрэ-көтө көрсөллөр. ¥гүстэр «саамай сөбүлээн сылдьар миэстэбит» дэҺэллэриттэн, үлэҺиттэр санаабыт көтөҕүллэр.

Бастакы этээскэ остуол тенниҺин секцията үлэлиир. Икки остуоллаахпыт, инструктор-тренер баар. Сарсыардаттан киэҺээҥҥэ диэри теннистииллэр. Маны таҺынан тренажернай саалалаахпыт. Онно пауэрлифтининэн уонна армрестлининэн дьарыктаналлар.

«Кадр — барыны быҺаарар» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Бастааҥҥыттан ити боппуруоска болҕомтобун күүскэ уурбутум. Спорт көрүҥнэринэн тренердэри, специалистары таламмыт, билигин 65 үлэҺит кииҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьар.

Уустуктар суох буолбатахтар, бааллар. Холобур, кыайан хаампат уонна көрбөт дьоммутун күрэхтэҺиигэ ыытарбытыгар, тренери таҺынан арыаллааччы киҺи хайаан да барсар. Онон ороскуоппут элбээн тахсар. Оттон истибэттэргэ сурдопереводчик барсыан наада. Чэпчэки атлетиканан дьарыктанар көрбөт спортсменнарга лидер-спортсмен диэн быаны тутан, инники сылдьар киҺи баар буолар. Арыаллааччыны таҺынан ити киҺи эмиэ күрэхтэҺиигэ барыан наада.

Итини таҺынан доруобай дьоҥҥо биир эрэ күрэхтэҺии буолар эбит буоллаҕына, инбэлииттэргэ ыарыыларынан тус-туҺунан күрэхтэҺиилэр буолаллар. Холобур, чэпчэки атлетикаҕа көрбөттөргө, истибиттэргэ, кыайан хаампат уонна ментальнай итэҕэстээх дьоҥҥо тус-туҺунан күрэхтэҺиилэр ыытыллаллар. Биир көрүҥҥэ түөрт күрэхтэҺиигэ спортсменнарбытын ыытыахпытын наада. Онон доруобай дьоннооҕор күрэхтэҺиилэрбит элбээн тахсаллар. Биллэн турар, ороскуот эмиэ улаатар. Урукку өттүгэр итинник баарын билбэт да, көрбөт да этибит.

Олимпиаданы да ылан көрүөх. Доруобай дьоҥҥо кыҺыҥҥы уонна сайыҥҥы олимпиадалар диэн бааллар. Инбэлииттэргэ паралимпиада кыҺыҥҥыны уонна сайыҥҥыны таҺынан сурдоолимпиада диэн баар. ЭҺиил ити спортивнай оонньуулар Турцияҕа буолаары тураллар. Бу оонньуу эмиэ кыҺыҥҥыга уонна сайыҥҥыга арахсар. Онон доруобуйалара хааччахтаах дьоҥҥо түөрт олимпийскай оонньуулаахтар.

Тэрилтэбит бастаан тэриллэригэр кадрдары сүүмэрдииргэ уустуктары көрсүбүтүм. Ханныгын да иҺин саҥа сүүрээн буоллаҕа дии. ¥лэҺиттэрим баҺыйар үгүстэрэ эдэрдэр.

«Самородокка» лифт суоҕа инбэлиит дьон сылдьалларыгар мэҺэйдэри үөскэтэр. Тэрилтэбит аҺыллыаҕыттан ылата лифт туруортарары туруорсабын. Өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана Егор Борисов сорудаҕынан бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Галина Данчикова уонна спорт министрэ Михаил Гуляев туруорсаннар бюджеттан ити сыалга-сорукка үп көрдөртөрбүттэрэ. Хомойуох иҺин, ити көрүллүбүт харчыны сарбыйан кэбистилэр. Экономическай кризис мэҺэйдээтэ. Лифт турара буоллар, «Самородок» дьиэтэ толору мэҺэйэ суох эйгэҕэ киирсиэхтээх этэ.

Ол эрээри санаабытын түҺэрбэппит, кэлэр 2017 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ инвестбюджетыттан ити боппуруоска үп-харчы туруорсуохпут. Түгэнинэн туҺанан, бу сорукка Ил Түмэн депутаттара өйөбүл, күүс-көмө буолалларыгар көрдөҺүөм этэ. «МэҺэйэ суох эйгэ» бырагырааманан лифпитин атыыласпыппыт. Таҥыллан, туруоруллара эрэ хаалла.

Улахан политика содула

– Рио-де-Жанейроҕа паралимпиадаҕа спортсменнарбыт кытыытыны ылбатахтарыгар эн туох санаалааххын?

– Быйыл сайын Рио-де-Жанейроҕа паралимпиадаҕа спортсменнарбыт кыттыыны ылбатахтара олус хомолтолоох. Ити улахан политиканы кытта сибээстээҕэ өйдөнөр. Түөрт сыллаах сыралара, үлэлэрэ таах хаалла.

Дойду Президенэ Владимир Путин уоскутар күрэхтэҺиини ыыттарбыта саамай сөптөөх. ХарбааҺыҥҥа Анастасия Диодорова, пауэрлифтиҥҥа Владимир Балынец, олорон эрэ волейболга Сунтаартан сылдьар Алена Дмитриева, ох саанан ытыыга Степанида Артахинова кыттыыны ыллылар. Хамаанданан күрэхтэҺиигэ дойду сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирии диэн улахан ситиҺиинэн буолар. Өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана Егор Борисов ити ааттаталаабыт спортсменнарбар 1 мөл. солк., уонна тренердэригэр 300 тыҺ. солк. биэртэлээтэ. Дойду уонна өрөспүүбүлүкэ салалтатын өттүттэн болҕомто күүстээҕин бэлиэтиибин. Тэҥнээхтээрин кытта күрэхтэҺэллэригэр усулуобуйаны тэрийэллэр.

Доруобуйалара хааччахтаах дьоммут, спортсменнарбыт судаарыстыба өттүттэн болҕомто ууруллубутугар улаханнык махтаналлар.

¥лэ түмүгүн сыыппаралар туоҺулууллар

– Анастасия Семеновна, икки сылы кыайбат кэм устата үлэлээн кэллигит. Ити кылгас кэм устата туох түмүктэри ситистигит?

– КүрэхтэҺиилэргэ дьоммутун ыытарбытыгар кыра үп-харчы көрүллэр. ТөҺө кыахпытынан спортсменнарбытын киин куораттарга күрэхтэҺиилэргэ ыыталыыбыт. Ол курдук, 2014 сыл түмүгүнэн, дойду таҺымнаах күрэхтэҺиилэргэ, Россия чемпионнаттарыгар, первенстволарыгар барыта 33 мэтээллээх этибит. Оттон 2015 сыллаахха мэтээллэрбит ахсааннара 82-гэ тэҥнэспитэ. Ити сылга спортсменнарбыт Россия күрэхтэҺиилэрин таҺынан Европа, аан дойду чемпионнаттарыгар ситиҺиилээхтик кыттыбыттара.

Быйылгы сыл тоҕус ыйын түмүгүнэн 102 мэтээллэннибит. Онон киин сөптөөх хайысханан үлэтин-хамнаҺын ыытарын, ити сыыппаралар туоҺулууллар дии саныыбын. Айан ороскуотугар үп-харчы үгүөрүтүк көрүллэрэ буоллар, өссө да мэтээллэр баар буолуох этилэр.

«БиҺиги оҕолорбут аан дойдуга, Европаҕа, дойдуга бастаан кэллилэр» диэн чэпчэки баҕайытык этэн кэбиҺэбит. Итини төҺөлөөх көлөҺүннэрин тоҕон, сыралаҺан, үлэлэҺэн ситиҺэллэрин билбэппит.

Истибэт оҕолорбут Болгарияҕа дуобакка аан дойдутааҕы чемпионакка баран кэллилэр. Саша Ефимов уонна Сайыына Юмшанова кыайыы көтөллөнөн кэллилэр.

«Адаптивнай физическэй култуура уонна спорт сайдыыларыгар кылаатын иҺин» өрөспүүбүлүкэ спортка министерствотын наҕараада балаҺыанньатын оҥороммут бигэргэттэрдибит.

Идэни үрдэтиигэ — болҕомто

– Урукку өттүгэр доруобуйалара хааччахтаах дьону идэтийэн туран, спордунан дьарыктааҺын диэн биҺиэхэ суоҕа. Онон кадрдары бэлэмнээҺиҥҥэ, идэлэрин үрдэтиигэ туох үлэтэ ыытылларый?

– Бастаан үлэбитин саҕалыырбытыгар, 2014 сыллаахха Москватан норуоттар икки ардыларынааҕы квалификацатор Наталья Сладкованы ыҥыраммыт семинар ыыттарбыппыт. Быраастарбыт уонна тренердэрбит ити семинартан элбэҕи туҺаммыттара.

Адаптивнай физическай култуура курстарыгар 50-га тиийэ үлэҺит икки төгүллээн үөрэннэ, идэлэрин үрдэттэ.

Дьиҥэ, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет физкультураҕа институтугар адаптивнай физическэй култуураҕа специалистары бэлэмнииллэр. Ол эрээри олус аҕыйах ыччат итиннэ үөрэнэр.

Күн бүгүн икки үлэҺиппин Санкт-Петербург куорат үөрэхтэрин кыҺаларыгар үөрэттэрэ ыыттым. Бэйэм эмиэ бу тэрилтэҕэ салайааччы буолаат, ити куоракка бараммын Курска үөрэммитим.

Спортка тардыҺыы улаатар

– Анастасия Семеновна, билигин өрөспүүбүлүкэ төҺө инбэлиит олороруй, кинилэртэн төҺө киҺи спордунан дьарыктанарый?

– Бу сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан өрөспүүбүлүкэҕэ 57 679 инбэлиит олорор. Итинтэн 6054-дэ оҕо. Барыта 5119 доруобуйатыгар хааччахтаах киҺи адаптивнай физкультуранан уонна спордунан ситимнээхтик дьарыктаналлар. Улуустарга сылдьаммыт эмиэ үлэни ыытабыт. Ол курдук, Ньурба, Сунтаар, ¥өҺээ Бүлүү, Амма, Нам уонна ¥өҺээ Дьааҥы улуустарыгар сылдьыбыппыт.

Улуустартан аан бастаан Амма улууҺугар Бөтүҥ бөҺүөлэгэр адаптивнай физкультураҕа уонна спортка киин аҺыллаары турар. Филиалларбыт улуустарга барыларыгар бааллара буоллар олус үчүгэй буолуох этэ. Улуустар баҺылыктарын кытта сөбүлэҺии түҺэрсибиппит. Адаптивнай физкультураҕа штат көрөн эрэллэр. Барыта 17 улууска штат көрүлүннэ. Онон хамсааҺын баар.

Дьокуускайга «Дохсун» спортивнай комплекс кэннитигэр  адаптивнай физкультураҕа уонна спортка улахан киин тутуллуохтаах. Докумуоннара бэлэмнэммитэ. Киин биэс көҥүл тустуу, үс волейбол, теннис, тренажернай саалалардаах, остолобуойдаах, гостиницалаах буолуохтаах. ¥рдүгэр олорон эрэ, спордунан дьарыктаныахтаахтар.

Билигин доруобуйалара хааччахтаах дьон икки ардыларыгар спортка конкуренция саҕаланна. Ити — олус бэрт. Ким туох ситиҺиилээҕин билэллэр. Ону куоҺарарга үлэлэҺэллэр, дьарыктаналлар. Норуоттар икки ардыларынааҕы күрэхтэҺиилэргэ кыттар спортсменнарбыт элбээтилэр. Аан дойду таҺымыгар таҕыстылар.

– Доруобуйалара хааччахтаах оҕолор төҺө спордунан дьарыктанар буоллулар?

– Оҕолор спортка наҺаа тардыҺар буоллулар. Ордук кэлээскэнэн сылдьар, кыайан хаампат кырачааннар элбээн эрэллэр. Бассейҥа эҥин харбыылларыгар, бары усулуобуйа олохтонно.

– Инбэлииттэргэ аналлаах спартакиада өрөспүүбүлүкэҕэ хайдах быҺыылаахтык тэриллэн ыытылларый?

– Өрөспүүбүлүкэҕэ инбэлииттэргэ аналлаах спартакиада икки сыл буола-буола ыытыллар. Кэлэр Манчаары оонньууларыгар остуол оонньууларыгар кинилэр доруобай дьону кытта тэҥҥэ кыттыахтара. 2018 сылга тыа сирин спортивнай оонньууларыгар адаптивнай спорт көрүҥнэрэ киллэриллиэхтээхтэр. Маны кэтэҺэбит.

Спартакидаҕа улуустар интэриэстэрэ хас сыл ахсын улаатан иҺэр. Ааспыт тэрээҺиҥҥэ 27 улуус кыттыыны ылбыта.

Пауэрлифтины, дуобаты, чэпчэки атлетиканы

– Саха сиригэр олорор доруобуйаларыгар хааччахтаах дьон ордук ханнык спорт көрүҥнэрин интэриэҺиргииллэрий, дьарыктаналларый?

– Доруобуйаларыгар хааччахтаах оҕолор паэрлифтини сүрдээҕин сэҥээрэллэр. Кинилэргэ паралимпиец Владимир Балынец холобур буолар. Энтузиаст-тренер Петр Давыдов өрөспүүбүлүкэҕэ адаптивнай физическэй култуура сайдыытыгар улахан өҥөлөөх киҺи, личность быҺыытынан сыаналыыбын. Ох саанан ытыыга тренер Андрей Иксманы бэлиэтиири наадалааҕынан ааҕабын. Биллэрин курдук, харбааҺыҥҥа Анастасия Диодоровабытын Москваҕа тренер Наталья Степанова дьарыктыыр. Соторутааҕыта киниэхэ өрөспүүбүлүкэ салалтата «Гражданскай килбиэнин иҺин» бэлиэни туттарбытын саамай сөптөөҕүнэн ааҕабын. Ити спорт көрүҥүн таҺынан дуобаты, тустууну, чэпчэки атлетиканы интэриэҺиргииллэр.

«ТүбэҺиэх салайааччы буолбатахпын»

– Анастасия Семеновна, бу тэрилтэ салайааччытынан хайдах быҺыылаахтык анаммыккыный? Доруобуйаларыгар хааччахтаах дьону кытта бииргэ үлэлиир чэпчэкитэ суоҕа сэрэйиллэр.

– Оннук. Мин адаптивнай физическэй култуура уонна спорт киинин түбэҺиэх салайбыппын дии саныыбын. Инбэлииттэр кыҺалҕаларын үчүгэйдик өйдүүбүн. Ол курдук, олоҕум аргыҺа, кэргэним университет старшай преподавателэ 16 сыл аннараа өттүгэр улаханнык ыалдьан бастакы бөлөх инбэлиит буолбута. Кинини реабилитациялаан үлэлиир киҺи оҥордум. Бэйэм оҕо эрдэхпиттэн спордунан дьарыктанабын. ХайыҺарга араас таҺымнаах күрэхтэҺиилэргэ элбэхтик кыттыбытым. Онон олох миэстэбэр олоробун дии саныыбын. ¥лэбин наҺаа сөбүлүүбүн, дууҺабын биэрэн туран үлэлиибин.

БиҺиги үлэбит дьоҥҥо үтүөнү, үчүгэйи аҕалара киҺи санаатын көтөҕөр.

Кырдьык, доруобуйалара хааччахтаах дьону кытта үлэлиир чэпчэки буолбатах. Бастатан туран, психолог буолуохтааххын. Кинилэргэ мин ийэлии сыҺыаннаҺабын. Мэлдьи төлөпүөнүнэн сибээстэҺэллэр.

Биири бэлиэтиэхпин баҕарабын. Доруобуйалара хааччахтаах оҕолор, ыччат спордунан дьарыктаналларыгар төрөппүт улахан оруоллаах. Итиннэ — Анастасия Диодорова иҺирэх ийэтэ Людмила Николаевна Диодорова тыыннаах холобур. Төрөппүттэрэ оҕолоругар дьиэҕэ эрэ буолбакка, спордунан дьарыктаналларыгар эмиэ ис сүрэхтэриттэн кыҺаллар буоллахтарына, ордук ситиҺиилэнэллэр.

– Анастасия Семеновна, кэпсээниҥ иҺин махтанабын.