Анатолий Кривошапкин: «Аҕам саҥа олоҕу тэрийсибитэ»

Дионисий Иннокентьевич Кривошапкин олус эдэригэр Саха сирин Сэбиэттэрин сийиэһигэр икки төгүл делегатынан талыллан сылдьыбыт. Кини төрөппүт уола, билигин Саха сиринээ±и Быыбар киин хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Анатолий Кривошапкин аҕатын туһунан маннык кэпсээтэ:
— Биһиги аҕабыт Дионисий Иннокентьевич Кривошапкин 1900 сыллаахха алтынньы 17 күнүгэр Дьокуускай уобалаһын Бүлүү уокуругун Сунтаар улууһугар I Бордоҥ нэһилиэгин Элгээйи сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. Бэйэтэ суруйарынан, дьадаҥы ыалга төрөөбүт. Аҕата Даккы Лэкиэс диэн киһи Элгээйи күөлүн арҕаа кытыытыгар, Өлөҥ күөл соҕуруу уһугунан олорбут. Кини Громов политсыылынай кыыһын Громова Елена Михайловнаны кэргэн ылбыт.

Аҕабыт 1912-1918 сс. Элгээйитээҕи икки кылаастаах церковнай-приходской оскуолаҕа үөрэммитэ. Оскуоланы бүтэрэн баран 1920 сылга диэри, бэйэтэ суруйарынан, «крестьянствовал» диэбит, ол аата дьиэтин тула үлэлээбит буолуохтаах. 1920 сыллаахха кулун тутар ыйга Сунтаардааҕы улуус ревкомугар деловодунан үлэлиир. Дьэ, ити кэмтэн ыла кини судаарыстыба туһатыгар үлэтэ саҕаланар. Ити дуоһунаска сыл кэриҥэ үлэлээбитин кэннэ, I Бордоҥ нэһилиэгэр ревком сэкирэтээринэн ананар. Онно үлэлии олордоҕуна, 1922 сыллаахха саас бандьыыттар киирэннэр, ревком ыһыллан хаалар. Кинини бандьыыттар “коммунист үһүгүн” диэн дэлби кырбаан, Тойбохойго баар штабтарыгар сытыарбыттар. Онно Кокорев Егор диэн, аҕабытын билэр киһи мэктиэлээн, аҕабыт босхоломмут. Сайын иккиһин тутаары кэлбиттэрин истэн, күрээн саһа сылдьыбыт. 1922 сыллаахха Сэбиэскэй былаас олохтоммутун кэннэ, аҕабытын I Бордоҥ Сэбиэтигэр бэрэссэдээтэлинэн анаабыттар. Кини онно 1925 сылга диэри үлэлээбит. Аҕам ол кэм туһунан бэйэтин ахтыытыгар маннык суруйбут: «Сэбиэккэ үлэлииргэ оччотооҕу кулаактар утарылаһыылара күүстээх бириэмэтигэр сүрдээх ыарахан этэ. Продразверстканы, продналогу төлөөбөккөлөр уонна араас мобилизацияларга түүннэри сылдьан ампаардарыгар булбуту күүһүнэн былдьыыр ыарахан этэ». 1925 сыллаахха «Салҕабыр» кредит уопсастыбата тэриллибитэ, онно аҕабыт бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыт. Сэбиэккэ уонна «Салҕабырга» үлэлиир кэмигэр Бүлүү куоратыгар уокурук Сэбиэтин сийиэһигэр 4 төгүл делегатынан талыллан кыттыбыт. 1924 сыллаахха ахсынньы 15-22 күннэригэр ыытыллыбыт Бүтүн Саха сиринээҕи Сэбиэттэр III съезтэригэр уонна 1926 сыл олунньу 2-13 күннэригэр Бүтүн Саха сиринээҕи Сэбиэттэр IV съезтэригэр делегатынан сылдьыбыт. Баара-суоҕа 24 саастаах киһини Бүлүү уокуругуттан талан делегатынан ыыппыттара элбэҕи этэр дии саныыбын…Ити сийиэскэ кыттарыгар Максим Кирович Аммосовы, Платон Алексеевич Ойуунускайы, Михаил Мегежекскайы, Исидор Бараховы көрбүт. Кини бэйэтэ маннык суруйбут: «Оччоҕо Аммосов М.К. Совнарком бэрэссэдээтэлэ, Ойуунускай П.А. – ЯЦИК бэрэссэдээтэлэ, Мегежекскай РКИ уполномочаннайа, Исидор Барахов Обком сэкирэтээринэн үлэлиир кэмнэрэ этэ».
Ити сийиэс туһунан: «2—13 февраля 1926 г. состоялся IV Всеякутский съезд Советов. На нем присутствовал 101 делегат (якутов — 81, русских — 14, эвенков — 2, представителей других национальностей — 4). С отчетом о работе правительства республики выступил М.К.Аммосов. Докладчик засвидетельствовал политический, экономический и культурный подъем региона. Он сказал, что в отношении национальных меньшинств проводится политика национального равноправия, повышения культурного уровня. Аммосов подчеркнул, что освобождение народов Севера от всех налогов и сборов и полученный из центра кредит в 180000 руб. позволяют начать работу по подъему экономики и культуры населения. Аммосов также привлек внимание присутствующих к тому, что в отношении других наций («русских крестьян, татар, евреев и др.») принимаются меры по обеспечению их культурных запросов; одновременно подчеркнул значительные успехи в проведении якутизации» диэн САССР бырабыыталыстыбатын отчуотугар суруллар.
Мин 1926 сыллааҕы сийиэс кыттыылаахтара түспүт хаартыскаларыгар соһуччу аҕабын булбутум… Үөрүүбэр кинини кытта илэ көрсүбүт курдук санаммытым. Аҕам дьон ортотугар эдэр, чэгиэн, ыраас хааннаах киһи, олус үчүгэйдик көстөр. Ол хаартыскаҕа Аммосов уонна Ойуунускай бааллар.
Биһиги аҕабыт дууһатынан, өйүнэн-санаатынан дьиҥнээх коммунист этэ. Ону биһиги, кини төрөппүт оҕолоро, чахчы билэбит, биһигини эмиэ оннук ииппитэ. А±ам миэхэ: «Эдэр эрдэххинэ, баартыйаҕа киир, партия эйиигин куһаҕаҥҥа үөрэтиэ суоҕа», – диэн куруук этэрэ. Мин киирбэккэ уһата сылдьан баран, аҕам өлбүтүн кэннэ, кини кэриэһин толорон партияҕа киирбитим. Биһиги аҕабыт үлэлээбит сылларын тухары үлэтигэр бэриниилээх салайааччы буоларынан, үтүө сыһыанынан дьон-сэргэ ытыктабылын ылбыта. Аҕабыт, үйэлэр кирбиилэригэр төрөөбүт, саҥа олоҕу оҥорсубут уонна кытаанах бириэмэ долгунугар оҕустарбыт киһи, өлөн-охтон биэрбэккэ, норуот туһугар ис сүрэҕиттэн кыһаллан үлэлээбитэ, оҕолорун барыларын үөрэхтээн, атахпытыгар туруорбута. Аҕабыт кэриэһэ биһиги дууһабытыгар кинини кытта быстыбат ситим буолар…