Бэрэстэбиитэллээх уорганнар быһаарар оруоллара улахан

— Василий Александрович, үтүө күнүнэн! Үс сыллааҕыта буолан ааспыт IV съезд мунньаҕар ханнык сүрүн түмүктэр оҥоһуллубуттарай?
— 2013 сыл сэтинньи 28 күнүгэр ыытыллыбыт СӨ муниципальнай тэриллиилэрин Сүбэтин IV съеһин түмүгүнэн ылыныллыбыт сүрүн докумуоҥҥа биир хайысха быһыытынан өрөспүүбүлүкэҕэ бэрэстэбиитэллээх уорганнар оруолларын үрдэтии уонна үлэлэрин күүһүрдүү диэн этии киирбитэ.
Биһиги сокуону оҥо­руунан дьарыктанар сүрүн үлэбит таһынан өрөспүүбүлүкэбитигэр баар олохтоох бэйэни салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнарын кытта эмиэ үлэлиибит. Төрүт сокуоммутугар этиллэринэн, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара кимтэн да тутулуга суохтар уонна судаарыстыба былааһын тиһигэр киирбэттэр. Ол эрэн биһиги олохтоох бэйэни салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьиҥ норуот былааһын курдук көрөммүт, кинилэри кытта ыкса ситимнээх, сүбэлиир-амалыыр, кинилэри кытта сүбэлэһэр үлэни тэрийэргэ кыһаллабыт.
Ааспыт IV съезд чэр­читинэн биһиги Ил Түмэн иһинэн СР улуустарын уонна куорат уокуруктарын бэрэстэбиитэллээх уорганнарын түмэр Сүбэни тэрийбиппит. Бу сүбэлэһэр сыаллаах-соруктаах түмсүү тула улуус уонна куораттааҕы уокуруктар мунньахтарын салайааччылара сылга иккитэ мустан, олохтоох бэйэни салайыныы саамай тыын кыһалҕаларыгар санаа атастаһаллар уонна государственнай былаас, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар туһаайан этиилэри ылыналлар. Маны таһынан СР муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын Ассоциацията общественнай тэрилтэ быһыытынан утумнаахтык, систиэмэлээхтик үлэни ыытар, биһиэхэ күүс-көмө буолар. Ассоциацияны кытта сэргэ ВСМС – Бүтүн Россиятааҕы олохтоох бэйэни салайыныы сүбэтин Дьокуускайдааҕы региональнай салаата бэрэстэбиитэллээх уорган депутаттарын кытта эмиэ күүскэ үлэлэһэр. Кэлиҥҥи кэмҥэ улуус бэрэстэбиитэллээх уорганнара көхтөөхтүк түмсэн эрэллэр. Холобура, Илин Эҥэр, арҕаа улуустар бэрэстэбиитэллээх уорганнарын сүбэлэрэ тэриллибиттэрэ. 2014 сыллахха Тааттаҕа улуус мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ В.А. Охотин улуус бары нэһилиэктэрин депутаттарын түмэн Ассоциация тэрийбитэ. Улуустарга араас хайысхалаах семинардар бараллар. Онон бүгүҥҥү күҥҥэ биһиэхэ олохтоох бэйэни салайыныы депутаттарын кытта үлэ сөптөөхтүк баран иһэр диэн сыаналыыбын.
— Ааспыт сыл бэрэстэбиитэллээх уорганнары кытта үлэҕэ судургута суохтук ааста. Бу эйгэҕэ сыһыаннаах ханнык сокуоннар ылылыннылар?
— Ааспыт сыл түмүгүнэн Ил Түмэн 166 сокуону ылыммыт буоллаҕына, ол иһигэр олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сыһыаннаах 24 сокуон ылыллыбыта. Бу сүрүннээн федеральнай сокуоннарга киирбит уларыйыыларга сөп түбэһиннэрэн, бэйэбит сокуоннарбытыгар уларытыылары киллэрии, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар араас таһымнаах государственнай боломуочуйалары сүктэрии, баай-дуол сыһыаннаһыыта буолаллар.
Онно эбии 2015 сыллаахха сэтинньи 26 күнүгэр Хаҥалас улууһун Өктөм нэһилиэгин депутаттарын мунньаҕын ыһыы туһунан 577 №-дээх сокуон тахсыбыта.
Бары билэргит курдук, Россия Федерация­тыгар олохтоох бэйэни салайыныы сүрүн тосхоллорун олохтуур 131 №-дээх федеральнай сокуон 73-с ыстатыйатыгар ыйылларынан, муниципальнай тэриллии бэрэстэбиитэллээх уоргана үс ый устата сокуоннай сиилэтэ суох, ол эбэтэр, правомочнай мунньаҕы ыыппатах буоллаҕына уонна ол суутунан бигэргэннэҕинэ, РФ субъегын салайааччыта үс ый иһинэн субъект бэрэстэбиитэллээх үрдүкү уорганыгар бу муниципальнай тэриллии бэрэстэбиитэллээх уорганын ыһар туһунан сокуон барылын киллэриэхтээх.
Манна сөп түбэһин­нэрэн, республикабыт Ил Дархана ааспыт сыл балаҕан ыйын 2 күнүгэр маннык сокуон барылын Ил Түмэҥҥэ киллэрбитэ. Сокуон барыла Ил Түмэҥҥэ киирбитин кэннэ, биһиги кэмитиэппит мунньахтаан баран, бу боппуруоһу үөрэтэн көрүөххэ, дьон-сэргэ санаатын истиэххэ диэн быһаарыы ылыммыта. Алтынньы 15 күнүгэр Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ А.Н. Жирков дьаһалынан Ил Түмэн оробуочай хамыыһыйата тэриллэн, миэстэтигэр тахсан нэһилиэнньэ санаатын истибитэ.
Оробуочай хамыыһыйа үөскээбит быһыы-майгы олус дириҥээбитин, хайалара да дьыала эйэ-дэмнээхтик быһаарылларыгар баҕалара суоҕун учуоттаан уонна нэһилиэк мунньаҕа ыһыллан баран хаттаан тэриллибэтэҕинэ, бу нэһилиэк инники социальнай-экономическай сайдыыта харгыстаныаҕын өйдөөн туран, сэтинньи 16 күнүгэр Өктөм нэһилиэгин депутаттарын мунньаҕын ыһарга диэн быһаарыы ылынан, Ил Түмэн депутаттарын көрүүтүгэр рекомендация быһыытынан киллэрбитэ. Сэтинньи 26 күнүгэр Ил Түмэн депутаттара оробуочай хамыыһыйа рекомендациятын сөптөөҕүнэн аахпыта, Хаҥалас улууһун Өктөм нэһилиэгин депутаттарын мунньаҕын ыһарга диэн сокуон ылыллан, республикаҕа урукку өттүгэр хаһан да буолбатах бастакы түбэлтэ таҕыста. Кулун тутар 27 күнүгэр Өктөмҥө нэһилиэк мунньаҕын саҥаттан талаары сылдьаллар. Оттон Бүлүү улууһун депутаттарын мунньаҕын ыһар туһунан боппуруоһу Ил Түмэн ылымматаҕа.
— Бэрэстэбиитэл­лээх уорганнар көҕү­лээһиннэринэн рес­публикаҕа итирдэр утаҕы биирдиилээн атыылыыр толору бобуллубута рес­публика инники сайдыытыгар улахан суолталаах. Бу көҕүлээһин үтүө өрүттэрин дьон-сэргэ, арааһа, өйдөөн, ылынан эрэр…
— Былырыын 2013 сыллаахха ылыллыбыт Саха Республикатыгар итирдэр утахтары биирдиилээн атыылааһыны хааччахтыыр туһунан 1248 №-х сокуоҥҥа уларытыылар киирбиттэрэ. Ол курдук, бу сокуон 2 ыстатыйатын 4 чааһыгар олоҕуран, Саха Республикатын нэһилиэнньэлээх пууннарыгар арыгыны биирдиилээн атыылааһыны толору бобуу олохтоох бэйэни салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнарын көҕүлээһиннэринэн Саха Республикатын сокуонунан олоххо киирэр. Бары билэргит курдук, Төрүт сокуоммутугар олоҕуран, олохтоох бэйэни салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнара сокуон барылын көҕүлүүр бырааптаахтар. Бүгүҥҥү туругунан, маннык бырааптарын туһанан, өрөспүүбүлүкэбит 23 муниципальнай тэриллиитигэр арыгыны биир­диилээн атыылааһын толору бобулунна. Өссө даҕаны күннэтэ маннык сокуон барыллара киирэ тураллар. Депутаттар туһааннаах сокуон барылын көҕүлүүллэригэр нэһилиэнньэ интэриэһин, санаатын толору учуоттууллара уонна бу боппуруос нэһилиэк таһымыгар көрүллэригэр көхтөөх кыттыыны ылаллара тоҕоос­тоох диэн бэлиэтээн этиэхпин баҕарабын. Кистэл буолбатах, ааспыт сылга биир нэһилиэк баһылыга маннык сокуон барылын депутаттарын, олохтоохторун кытта ситэри сүбэлэспэккэ эрэ киллэрэн турар. Ол түмүгэр сокуон Ил Түмэҥҥэ ылыллыбытын кэннэ, Ил Дархан вето туруоран, сокуон күүһүгэр киирэрин тохтоппута.
— Василий Александрович, кэпсэтиибитин түмүктүөх иннинэ, кэмитиэт бүгүҥҥү күҥҥэ сүрүн соруктарын, былааннарын туһунан кылгастык кэпсии түһүөҥ дуо?
— Былырыын күһүҥҥү Ил Түмэн сессиятыгар хамыыһыйа тэриллэн, Саха Республикатыгар муниципальнай тэриллии баһылыктарын сходтарынан талыы туһунан сокуон барылын оҥорон бүтэрдибит. Билэргит курдук, 131 №-х федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран, 100-кэ диэри быыбардааччылаах муниципальнай тэриллиилэргэ баһылык сходунан талыллар. Ол бэрээдэгин олохтоотубут.
Аны аҕыйах күнүнэн Саха Республикатын муниципальнай тэриллиилэрин V-с съеһигэр кыттыахпыт уонна съезд чэрчитинэн Ил Түмэн иһинэн СР оройуоннааҕы уонна куорат уокуруктарын бэрэстэбиитэллээх уорганнарын Сүбэтин уочараттаах мунньаҕын тэрийэн ыытыахпыт. Ону таһынан биир саамай улахан сорукпутунан аны сайын бэс ыйын 20 күнүгэр Дьокуускай куоракка Российскай Федерация Государственнай Думатын федеративнай тутулга уонна олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар кэмитиэтин сүбэ-мунньаҕын тэрийсии буолар. Манна былаан быһыытынан РФ ДФО олохтоох бэйэни салайыныы сайдыытын тула кэпсэтии барыаҕа.
— Съеһи көрсө бэрэстэбиитэллээх уорганнарга туһаайан тугу этиэҥ этэй?
— Нэһилиэк олоҕо-дьаһаҕа депутаттартан олус тутулуктаах. Хан­нык нэһилиэккэ үлэ күөстүү оргуйар да, онно үгэс курдук, депутаттар олус көхтөөх, кыһаллыгас буолаллар. Онон, норуот итэҕэллээхтэригэр туһаайан, дьон-норуот итэҕэлин ылбыт олохтоох бэйэни салайыныы, ол эбэтэр судаарыстыба бастакы сүһүөҕүн депутаттара буоларгыт быһыытынан, үлэҕит таһаарыылаах, түмүктээх буолуон уонна айымньылаах үлэҕитигэр үрдүк ситиһиилэри баҕарабын!
— Василий Александрович, кэпсээниҥ иһин махтанабын!