Демократияҕа улахан хардыыны оҥорбута

— Алексей Ильич, дойду саҥа Төрүт Сокуона урукку Конституциялары кытта тэҥнээтэххэ туох уратылааҕый?

– 1993 сыллаахха ылыллыбыт Российскай Федерация Конституцията, урукку дойду Төрүт Сокуоннарын кытта тэҥнээтэххэ, демократическай уопсастыбаҕа улахан хардыыны оҥорбутун тоһоҕолоон бэлиэтиибин. Тоҕо диэтэргин, хомойуох иһин, урукку өттүгэр правовой судаарыстыба диэҥҥэ олорботох дойдубут. Арай ыраахтааҕылаах Россия саҕана эрэ итинник судаарыстыбалана сылдьыбыппыт.

Сэбиэскэй тутулга саҥа Конституция ылыллыбыта эрээри, биллэрин курдук, биир политическай партия авангард күүс буолар уонна кини салайыытынан олоробут диэн тустаах докумуон 6 ыстатыйатыгар сурулла сылдьар. Соҕотох биир партия баһылыырын-көһүлүүрүн конституционнай нуорма быһыытынан ылынан олорбуппут.

— Российскай Федерация билиҥҥи Конституциятын туһунан өссө туох санаалааххын?

— Судаарыстыба билиҥҥи Конституциятын ылан көрдөххө, киһи, гражданин быраабын чорбото бэлиэтээн оҥоһуллубут сүрүн докумуон. Итиннэ баар конституционнай нуормалар дойдубут олоҕор-дьаһаҕар балачча киирбиттэрин бэлиэтиибин.

Дойду Төрүт Сокуонун туһунан балачча сурулунна, этилиннэ. Онон олору хатылыы барыам суоҕа. Сүрүн конституционнай нуормаларга тохтуоҕум. Киһи санаатын аһаҕастык этэрэ, политическай туруулаһар көрүүлэрэ, итэҕэлгэ санаалара көҥүл буоларыгар, сөбүлээбит сиригэр-дойдутугар айанныыра, барыта  конституционнай быраап быһыытынан киирэ сылдьаллар уонна балачча күүскэ араҥаччыланаллар. Ити биһиги саамай улахан ситиһиибит, кыайыыбыт буолар.

— Алексей Ильич, оттон дой­дубут Төрүт Сокуонун национальнай өрөспүүбүлүкэлэргэ сыһыаннаах конституционнай нуормаларыгар кылгастык тохтоон ааһыаҥ дуо?

— Биллэрин курдук, 1992 сыллаахха кулун тутар 31 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Российскай Федерация тэҥ бырааптаах субъегын быһыытынан Федеративнай дуогабарга илии баттаһан турабыт. Тустаах Федеративнай дуогабар дойду Төрүт Сокуонугар туспа салаа быһыытынан киириэхтээҕэ эрээри, хомойуох иһин, кыайан табыллыбатаҕа.

Ол гынан баран Конституция 71 уонна 72 ыстатыйаларыгар федеральнай киин уонна субъектар икки ардыларынааҕы сыһыаны тыырсыы туһунан нуорма киллэриллибитэ.

Маны таһынан саамай сүрүнэ, национальнай өрөспүүбүлүкэлэр Российскай Федерация Конституциятыгар судаарыстыба быһыытынан билиниллэн тураллар. “Өрөспүүбүлүкэлэр” уонна скобкаҕа “судаарыстыбалар” диэн дойду Төрүт Сокуонугар сурулла сылдьар.

Конституцияҕа төрөөбүт сахабыт тыла судаарыстыбаннай тыл буолара бигэргэммитэ уонна мэктиэлэммитэ. Ити барыта национальнай өрөспүүбүлүкэлэргэ улахан ситиһии уонна кыайыы буолаллар. Тустаах ситиһиилэргэ олоҕуран, кэнэҕэскитин федеративнай сыһыаны өссө чочуйалларыгар дойду Төрүт Сокуона правовой бигэ тирэх, акылаат буолар.

— Алексей Ильич, кэпсээниҥ иһин махтанабын.

Кэпсэттэ Людмила НОГОВИЦЫНА.